"Έφυγε" η Ντίνα Σχίζα, της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, της Συστημικής Σκέψης και των Ερευνητικών Εργασιών

 

 Η Ντίνα «έφυγε», πήρε τους δρόμους του ουρανού πριν ξημερώσει η 15η Μαρτίου, δύο ώρες μετά τα μεσάνυχτα. Έφυγε ήσυχα, διακριτικά, ίδια και απαράλλακτα όπως ήταν στη ζωή της.

Η Κωνσταντίνα Σχίζα γεννήθηκε στην Αθήνα. Φοίτησε στο Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών και δίδαξε, από το 1974-1990, Φυσικές  Επιστήμες στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Από τη δεκαετία του ’80 ασχολήθηκε με τα θέματα του Περιβάλλοντος και εκλέχθηκε το 1991 Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας της Α΄ Αθηνών,  όπου και υπηρέτησε μέχρι το 2010,  οπότε και συνταξιοδοτήθηκε. Υποστήριξε με επιτυχία το 2004,  τη Διδακτορική της Διατριβή με τίτλο: «Η Συστημική προσέγγιση στα προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης», στο Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής, Ψυχολογίας, της Φιλοσοφικής  Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η Ντίνα, σε όλη την εκπαιδευτική της πορεία, από τη δεκαετία του ’80 έως το 2014, σχεδίασε, οργάνωσε και πραγματοποίησε δεκάδες σεμινάρια, σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Σε Πανεπιστήμια, ΠΕΚ, ΚΠΕ, σε Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Συμμετείχε στην Ομάδα για το Αναλυτικό πρόγραμμα των ερευνητικών εργασιών στο λύκειο και στη συγγραφή του βιβλίου του εκπαιδευτικού (Η Καινοτομία των Ερευνητικών Εργασιών στο Νέο Λύκειο). Ήταν η συντονίστρια της συγγραφικής ομάδας των οδηγών των επιμορφωτών για τις ερευνητικές εργασίες στο λύκειο, αλλά και του σχεδιασμού και της πραγματοποίησης των επιμορφωτικών σεμιναρίων σε αυτούς. Καρπός της ενασχόλησης της, με τη μελέτη, την έρευνα και την επιμόρφωση, ήταν η έκδοση των βιβλίων της για την Π.Ε:

• «Συστημική Σκέψη και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» Εκδόσεις Χ. Δαρδανός, Αθήνα, 2008
• «Οι ερευνητικές Εργασίες στο Λύκειο: ένα βιβλίο για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς τους» Εκδόσεις Χ. Δαρδανός, Αθήνα, 2013
• «Η Συστημική του Παρατηρητή σε τέσσερις Φάσεις. Διδάσκουμε με σχέδια και ζωγραφιές» (e-book), ΚΠΕ Λαυρίου, 2008, και
• Ένα πλήθος συμμετοχές σε συλλογικές εκδόσεις και παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση

Όλη η σκέψη της και η δουλειά της που απλόχερα μας την έδινε, βρίσκεται  στον ιστότοπο: https://dinaschiza.wordpress.com/

Η αγάπη της για το διάβασμα, για την αναζήτηση, για τη δημιουργία, την οδηγούσαν συνεχώς σε νέες προσεγγίσεις στα σεμινάρια που σχεδίαζε, έκανε νέους συνδυασμούς θεωριών, που με την σειρά τους την οδηγούσαν σε νέους εκπαιδευτικούς σχεδιασμούς. Τις λέξεις: περιβαλλοντική,  συστημική, ο παρατηρητής, οι ομάδες, τα χαρτόνια, τα τεχνήματα, οι φάσεις, η ολομέλεια, τις έφερνε στο τραπέζι των εργαστηρίων της, ως διαπραγμάτευση, λέξεις που τις προσέδιδε άλλη διάσταση και εμπλούτιζε το περιεχόμενο τους.

Είχα την τύχη να τη γνωρίσω στο πρώτο πραγματικό σεμινάριο περιβαλλοντικής που παρακολούθησα, το είχαν οργανώσει με το Γιώργο τον Κούσουλα. Από τότε άρχισε η συνεργασία μας, από τότε άρχισα να ανακαλύπτω τα «μέρη» που επισκεπτόταν για να ετοιμάσει τη θεωρία της. Τα εργαστήρια της έμοιαζαν σαν μια προετοιμασία για κάτι νέο που θα ερχότανε, ώσπου κατέληξαν στο «πάντρεμα» της Συστημικής προσέγγισης με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αρχίσαμε από το 1995, ως υπεύθυνοι Π.Ε, να συνδιοργανώνουμε κοινά σεμινάρια, όμως τα τελευταία χρόνια, η συνεργασία μας ήτανε συνεχής και πιο τακτική. Μάλιστα το Σχολικό Έτος 2010-11 λάβαμε μέρος στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Περιβαλλοντικής Πρότασης του Μεγάρου Μουσικής και η Ομάδα Μελέτης (Κ. Σχίζα, Π. Κοσμίδης, Δ. Ξέγευνος) πήρε το 1^ο βραβείο. Το θέμα της μελέτης-πρότασης ήταν:  «Η Συστημική Προσέγγιση, ως προϋπόθεση της Βιωσιμότητας» και το θέμα της πιλοτικής εφαρμογής: «Οι ενεργειακές μας επιλογές και οι συνέπειές τους». Στην πιλοτική εφαρμογή που κάναμε για ένα εξάμηνο, ένα δίωρο την εβδομάδα στο 7ο Δημοτικό και ένα δίωρο στο 7ο Γυμνάσιο Αθηνών, ζήσαμε μία εξαιρετική εμπειρία και διαπίστωσα για άλλη μια φορά τη συγκλονιστική αγάπη και το ενδιαφέρον που έδειχνε για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς (η πρόταση που σχεδιάσαμε και εφαρμόσαμε πιλοτικά, βρίσκεται στην ιστοσελίδα της).

Το τελευταίο της σεμινάριο - που κάναμε μαζί -  ήταν στην Αγία Βαρβάρα, σε εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας, στις 2/5/2014. Καταβεβλημένη, αλλά σπινθηροβόλα μάγεψε το κοινό και έδωσε εξαιρετικές απαντήσεις σε ερωτήματα σχετικά με τη Συστημική. Ήταν η τελευταία της δοκιμή, ήθελε να δοκιμάσει τις δυνάμεις της ελπίζοντας ότι η κατάσταση της υγείας της θα βελτιωθεί.

Γυναίκα με πάθος και πείσμα για αυτά που μελετούσε και εφάρμοζε, εκπαιδευτικός της θεωρίας και της πράξης, μια δασκάλα που αγαπούσε να μοιράζεται αυτά που μάθαινε που σχεδίαζε, αυτά που πίστευε. Δεν ήταν απλά η κορυφαία της αγωγής για το περιβάλλον. Ήταν κορυφαία και μοναδική δασκάλα. Εξέπεμπε ευγένεια και  ήθος, καλοσύνη και ανθρωπιά. Ήταν γοητευτική, κομψή, ευγενική, σκεπτόμενη, αγέρωχη, αφοσιωμένη, αξιόλογη, ξεχωριστή... μα πάνω από όλα αγαπητή. Η ζεστή ανθρώπινη παρουσία της, η αυθεντική, ανεπιτήδευτη και αληθινή φίλη, η εξαίρετη συνάδελφος και παιδαγωγός, η διεισδυτική της σκέψη που άνοιγε ορίζοντες, ο ιδιαίτερος τρόπος που παρουσίαζε τις ιδέες της και μας έκανε να κρεμόμαστε από τα χείλη της…

Πολλές φορές αναρωτιέμαι πόσα πράγματα έμαθα κοντά της, πόσες νέες ιδέες γεννήθηκαν στις συζητήσεις μας, πόσο γεμάτος και δημιουργικός έφευγα από τις συναντήσεις μας. Τη θαύμαζα, γιατί στους εξαιρετικούς σχεδιασμούς της, προέβλεπε μέχρι και την τελευταία υπο - λεπτομέρεια στα σεμινάρια. Τη θαύμαζα, για τις ιδέες της και για τις άμεσες και τόσο ποιοτικές απαντήσεις της, σε κάθε δύσκολο ερώτημα. Τη θαύμαζα, για την ατμόσφαιρα που δημιουργούσε. Μιλούσε πάντα χαμηλόφωνα και παρόλα αυτά κατάφερνε να «επιβάλλει» στο ακροατήριο απόλυτη ησυχία, να γίνεται συζήτηση στην ολομέλεια ήρεμα και να νοιώθεις κυριολεκτικά ότι μετέχεις σε μια μυσταγωγία.

Η Ντίνα δίδασκε κάθε στιγμή και μέχρι την τελευταία στιγμή. Δασκάλα μέχρι τέλους με αξιοπρέπεια, αγωνιστικότητα, καρτερικότητα, υπομονή και επιμονή έδινε μαθήματα ζωής, σοφίας, συνεργασίας, σεμνότητας. Ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή της δράσης και πίσω από όλους, στην τελευταία σειρά της προβολής και επίδειξης. Θεωρώ τον εαυτό μου προνομιούχο που είχα την τύχη να συνεργαστώ μαζί της.

Μπορεί κάποιος να διδάσκει όλη του τη ζωή; Με τα γραπτά του, τη σκέψη του, τη μέθοδό του, μπορεί να διδάξει, να  επηρεάσει πολλούς, να καθοδηγήσει πολλούς. Μας δίδαξε, μάθαμε και έτσι πορευόμαστε. Φύτεψε τις ιδέες της  που ρίζωσαν βαθιά  και καρπίζουν.  

Η μνήμη της και το έργο της παραμένουν πολύτιμη παρακαταθήκη στην εκπαίδευση που δε βολεύεται στα εύκολα και στα καθιερωμένα, αλλά αναζητά το ουσιαστικά καινοτόμο.

Άνοιξε νέους δρόμους στη διδακτική. Προσπαθούσε πάντα να συνδέσει την περιβαλλοντική, όχι με μια απλή δράση διαμαρτυρίας, αλλά με μια προετοιμασία του μελλοντικού ενεργού πολίτη. Του πολίτη που θα έχει ευαίσθητα αισθητήρια, που θα ξέρει να ενημερώνεται, να αναλύει καταστάσεις, να σχεδιάζει, να μάχεται και να διεκδικεί ουσιαστικά. Έδωσε, θα μπορούσαμε να πούμε, ένα πιο επιστημονικό περιεχόμενο στη βιωματική εκπαίδευση και στη λειτουργία των ομάδων. Να θυμηθούμε τα δεκάδες επιμορφωτικά σεμινάρια, συνέδρια σε όλη την Ελλάδα: Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Κερκίνη, Χαλκιδική, Πόζαρ, Μυτιλήνη, Ολυμπία, Υπάτη, Φλώρινα, Καλαμάτα, Ρέθυμνο, Αρχάνες, Βάμος, Ν. Κίος κλπ. Πόσες στιγμές δημιουργίας, συντροφικότητας, συζητήσεων, ελπίδων για βελτιωτικές αλλαγές στην εκπαίδευση.

Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση δεν θα ήταν καθόλου αυτό που είναι σήμερα χωρίς την συμβολή της. Η προσφορά της στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση είναι τεράστια και θα χρειαστεί καιρός για να την αποτιμήσουμε. Η εκλεκτή μας Ντίνα δεν έζησε απλώς, αλλά ζωγράφισε ανεξίτηλα με άλικα και πράσινα χρώματα τη ζωή.  Έχοντας από νωρίς ακέραιο το παιδαγωγικό και περιβαλλοντικό όνειρο κατέκτησε την τέχνη να εκμαιεύει τις πολυποίκιλες ποιότητες του κόσμου, να καθορίζει το μέτρο και να ξεχωρίζει το καλύτερο, να χαράσσει άξονες ανίχνευσης της αλήθειας και της ομορφιάς, να οριοθετεί τα προβλήματα και να προτείνει ρηξικέλευθες λύσεις και το σπουδαιότερο,  χωρίς να τα κρατάει ναρκισσιστικά  για τον εαυτό της. Επιπλέον είχε μια εσωτερική πραότητα και απαράμιλλη ευγένεια. Κυρία με τα όλα της! Ναι έγινε Δασκάλα μας! Όχι μόνο για τις γνώσεις της, αλλά για την επικοινωνιακή της τέχνη.

Ήταν αυτή που μας «έμπασε» με θέρμη στη διαδικασία των Ερευνητικών Εργασιών.   - Το ΄πε, δηλαδή, η Ντίνα. Τα γραφόμενά της αποτελούν εγκόλπιο. Θυμάμαι τα τελευταία χρόνια, όταν σε συζητήσεις αρκετοί αμφισβητούσαν τις ερευνητικές εργασίες, το πιο ισχυρό μου επιχείρημα ήταν ότι στην επιτροπή είναι η Ντίνα η Σχίζα, έχετε εμπιστοσύνη, αυτή ξέρει, θα κάνει το καλύτερο.  Σ’ ευχαριστούμε που με την ευφυή σου σκέψη και τη στάση σου, μας βοήθησες να αμφισβητούμε και να προσπαθούμε να γίνουμε καλύτεροι. Είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω πόσο, μα πόσο αγαπήθηκες από την εκπαιδευτική κοινότητα όχι μόνο στην Αθήνα αλλά παντού στην Ελλάδα όπου σε καλούσαν οι πάντες να παρουσιάσεις  το συστημικό σου μοντέλο και ακούραστη να εξηγείς και να αφήνεις χώρο να εκφραστούν όλοι στα σεμινάρια σου.

Πλημύρα μηνυμάτων αγάπης  και εκτίμησης  για σένα Ντίνα μετά την αναπάντεχη αυτή  είδηση. Τι άλλο να προσθέσω. Μιλούν και στη δική μου ψυχή. Άφωνοι κοιτούμε τον γκρίζο σήμερα ορίζοντα και πέφτει το βλέμμα σε ένα δεντράκι ανθισμένο που προσπαθεί να μας πει ότι ήρθε η άνοιξη. Ήσουν και θα είσαι η Άνοιξη στην περιβαλλοντική εκπαίδευση και όχι μόνο.   Θα είσαι πάντα στη καρδιά μας.

Κάποτε έρχεται για τον καθένα μας η «δύσκολη» στιγμή. Η παρένθεση της ζωής, της δημιουργίας, της ζωντάνιας φτάνει στο τέλος της. Ποια σκόνη, ποια ίχνη, ποια μνήμη μένει πίσω; Η υστεροφημία, η υπόσχεση της συνέχειας που αφήνει, η γλυκιά ανάμνηση.

Μεταφέρω λέξεις συναδέλφων που ακούστηκαν στον αποχαιρετισμό της, για τη Ντίνα. Σταχυολογώ από όσα συγκράτησα, μόνο όσα αρχίζουν από "σ", το πρώτο γράμμα του επιθέτου της και αφορούν στο έργο της και την προσωπικότητά της: 

Σεμνότητα, συνεργασία, συμβολή, συμμετοχή

Συνέπεια, σαφήνεια, σημασία, σχεδιασμός

Σχέση, σύλλογος, σημαντικότητα, σκέψη

Περισσότερο κρατάω ως διαρκή παρακαταθήκη την έκπληξη και τη λάμψη της, όταν κάποτε διασχίζαμε Μάη μήνα τα πρανή του Καϊμακτσαλάν ανάμεσα στις άπειρες φορτωμένες κερασιές. Τέτοιο παράδεισο να έχεις γλυκιά μας Ντίνα και να συνεχίσεις το μάθημά σου εκεί. Και επειδή οι νεκροί πεθαίνουν όταν τους λησμονάνε, εμείς μέσα από την οιμωγή μας για την πρόωρη έξοδό σου από τη ζωή, υποσχόμαστε ότι δε θα σε ξεχάσουμε όσο θα απολαμβάνουμε τούτο το φως.

Ντίνα θα τιμήσουμε το έργο σου συνεχίζοντας την αναζήτηση,

τη συνεργασία και τη δημιουργικότητα,  πιστοί στα χνάρια που μας άφησες. 

Εσύ, Ντίνα, έφυγες και άφησες ένα στρατό πίσω σου, που ορκίζεται στο όνομά σου, στο όραμά σου, στην πορεία σου! Άκουσε μόνο τι λένε για σένα. Πόσο τους πότισες με τις ιδέες σου, πόσο ξεδίψασαν στις πηγές του νου σου… Και συ, άδολη, απλή, σεμνή, αληθινή, με τη δύναμη που δίνει η βαθιά  γνώση ήσουν πάντα πρόθυμη να προσφέρεις, να μοιραστείς. Τι ομορφιά ψυχής, θεέ μου! Πόση ανωτερότητα! Ποιος δεν θα ζήλευε τέτοια δασκάλα της ζωής; Έγραψες στις καρδιές μας για πάντα. Είμαστε τυχεροί που σε γνωρίσαμε και γίναμε φίλοι σου. Θα είσαι ένα μέρος πάντα της καρδιάς και της μνήμης μας. Σε αγαπήσαμε πολύ και δε γίνεται να σε ξεχάσουμε

Σημείωση: Βρέθηκα σαν στενός συνεργάτης και φίλος της, που του εκμυστηρευόταν τις μύχιες σκέψεις της, στη πολύ δύσκολη θέση να αποχαιρετήσω με αυτό το κείμενο την Ντίνα, για λογαριασμό της «Περιβαλλοντικής κοινότητας». Στην προσπάθεια μου να συνθέσω το πορτραίτο της, παράθεσα με πλάγια γράμματα – ανώνυμα, και να με συγχωρήσουν γι αυτό - αποσπάσματα από τις συγκλονιστικές αποχαιρετιστήριες σκέψεις των φίλων και συνοδοιπόρων σε αυτήν την πολύχρονη ποιοτική και δημιουργική διαδρομή της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.