Άρθρα με κρίση

Στην εργασία αυτή παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά της μη τυπικής εκπαίδευσης με έμφαση στην εφαρμογή της σε μουσεία Φυσικών Επιστημών (ΦΕ) και Τεχνολογίας. Συγκεκριμένα δίνοινται στοιχεία για το φάσμα της εκπαίδευσης (τυπική, μη τυπική, άτυπη) και παρουσιάζονται οι χώροι στους οποίους λαμβάνει χώρα η μη τυπική εκπαίδευση.

Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η εφαρμογή της εκπαίδευσης για το τοπίο στο Γυμνάσιο στο πλαίσιο των ανοιχτών σχολικών δραστηριοτήτων, η οποία αποτελεί βασικό ζητούμενο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για το Τοπίο (Ν.3827/2010). Η Σύμβαση προωθεί την ενδυνάμωση της συνείδησης των (αυριανών) πολιτών σε σχέση µε την αξία των τοπίων, τον ρόλο τους και τις μεταβολές στις οποίες αυτά υπόκεινται (άρθρο 6, παρ. Α). Έτσι, σκοπός της εργασίας είναι η εισαγωγή ενός παραδείγματος εκπαίδευσης για το τοπίο. Το παρουσιαζόμενο πρόγραμμα εκπαίδευσης για το τοπίο περιλάμβανε παρουσιάσεις και συζητήσεις για τις έννοιες, τις λειτουργίες και τις αξίες του τοπίου και του οικοσυστήματος, καθώς και έρευνα πεδίου στην ύπαιθρο.

Η σχέση του ανθρώπου με τη φύση αποτελεί ένα διαχρονικό αντικείμενο μελέτης. Οι διαδικασίες περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης βασίζονται κατά πολύ στη θωράκιση αυτής της σχέσης, ιδιαίτερα στον Δυτικό Κόσμο. Σε αυτό το πλαίσιο έχει εξαιρετική σημασία η διερεύνηση της τυφλότητας απέναντι στα φυτά, ενός φαινομένου κατά το οποίο οι άνθρωποι αγνοούν ή υποτιμούν τους φυτικούς οργανισμούς. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η συστηματική παρουσίαση της βιβλιογραφίας, δηλαδή των θεωρητικών προβληματισμών, των σύγχρονων ερευνητικών ευρημάτων σχετικά με αυτό το φαινόμενο και του ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει η εκπαιδευτική κοινότητα στον περιορισμό του.

Ο ερευνητικός στόχος της παρούσας μελέτης είναι η καταγραφή των επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών της Β/θμιας Εκπ/σης του Ν. Ηρακλείου σε επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων σχετικά με την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΕΑΑ). Στην έρευνα εφαρμόστηκε ποσοτική μεθοδολογία, συμμετείχαν 149 εκπαιδευτικοί οι οποίοι επιλέχθηκαν με τυχαία κατά συστάδες δειγματοληψία και η συλλογή δεδομένων έγινε με τη χρήση ερωτηματολογίου. Στις προτεραιότητες των εκπαιδευτικών για επιμόρφωση είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην ΕΑΑ, οι κατάλληλες διδακτικές τεχνικές για την ΕΑΑ, οι αξίες που σχετίζονται με την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΑΑ), οι δεξιότητες που απαιτούνται για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών/τριών, για την αξιοποίηση κατάλληλων διδακτικών τεχνικών για την ΕΑΑ και για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στην υλοποίηση προγραμμάτων ΕΑΑ). Η χρησιμότητα της παρούσας έρευνας έγκειται στη δυνατότητα μελλοντικής αξιοποίησης των ευρημάτων της στον σχεδιασμό επιμορφωτικών προγραμμάτων για την EAA.

Η θεωρητική αυτή εργασία βασίζεται και αξιοποιεί την προβληματική που έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο του διεθνούς διαλόγου και με βάση τα πορίσματα από την εκπαιδευτική έρευνα για την κλιματική αλλαγή, θέτοντας και επιχειρώντας να απαντήσει στα ακόλουθα τρία ερωτήματα: (α) ποια η σημασία της εκπαίδευσης στο πλαίσιο της Δράσης ενάντια στην κλιματική αλλαγή, (β) ποιες οι διαφορετικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η εκπαίδευση για κλιματική αλλαγή, και (γ) ποιες οι χρήσιμες επισημάνσεις για τη διδασκαλία και τη μάθηση για την κλιματική αλλαγή με βάση την σχετική έρευνα. Ο κρίσιμος ρόλος της εκπαίδευσης για την κλιματική αλλαγή αναδεικνύεται μέσα από μια σύντομη ανασκόπηση των βασικών πρωτοβουλιών και των θέσεων που εμπεριέχουν οι επίσημες πολιτικές των διεθνών οργανισμών.

Η παρούσα εργασία μελετά τις έννοιες αειφορία και αειφόρο σχολείο και την εφαρμογή των αρχών τους στο εκπαιδευτικό σύστημα και στην κοινότητα. Ειδικότερα μελετά το αειφόρο σχολείο ως καινοτόμο οργανισμό μάθησης και το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η σχολική ηγεσία προς την κατεύθυνση εφαρμογής της αειφορίας. Μέσω βιβλιογραφικής ανασκόπησης και ανάλυσης εννοιών αναζητά απαντήσεις στα ερωτήματα: Σε ποιες αρχές της αειφόρου εκπαίδευσης πρέπει να στηριχτεί ο ανασχεδιασμός της σχολικής μονάδας, ώστε να επιτευχθεί η διασύνδεσή της με την κοινότητα; Μπορεί το αειφόρο σχολείο να επιφέρει αλλαγές στην εμπλεκόμενη κοινότητα και προς ποια κατεύθυνση οδηγούν αυτές οι αλλαγές; Ποιος ο ρόλος της σχολικής ηγεσίας στον προσανατολισμό της εκπαίδευσης προς την αειφορία; Ποια η μορφή και ποια τα χαρακτηριστικά που πρέπει να διακρίνουν τη σχολική ηγεσία ώστε να χαρακτηριστεί αειφόρος;

Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (ΠΕ)/Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΕΑΑ) προβάλλεται ως η ριζοσπαστικά διαφορετική μορφή διδασκαλίας, που μέσα από την οικοδόμηση της περιβαλλοντικής ευαισθησίας ταυτόχρονα επιχειρεί να αλλάξει τη φυσιογνωμία του παραδοσιακού σχολείου. Εμφανίζεται ως ένα εκπαιδευτικό κίνημα, του οποίου οι παιδαγωγικές αρχές και μέθοδοι διαφοροποιούνται σημαντικά από κείνες του παραδοσιακού σχολείου, δίνοντας έμφαση εκτός των άλλων στην ανάπτυξη και καλλιέργεια της κριτικής, δημιουργικής και συστημικής σκέψης, που θα της προσδώσουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της (κριτική, ολιστική, συστημική) και θα διαποτίσουν τη φιλοσοφία και την πρακτική της. Συνιστούν βασικές εκπαιδευτικές επιδιώξεις και παράλληλα συνεχή πρόκληση για τη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης. Στα πλαίσια αυτής της εργασίας θα επιχειρηθεί να αναδειχθεί ο τρόπος με τον οποίο η ανάπτυξη και καλλιέργεια της κριτικής, δημιουργικής και συστημικής σκέψης προωθούν την ΠΕ/ ΕΑΑ και συμβάλλουν στην πραγμάτωσή της.

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ταξιδεύοντας με ένα γιλέκο στη θάλασσα της παγκοσμιοποίησης» στοχεύει να φέρει σε επαφή τους συμμετέχοντες με τις οπτικές των ανθρώπων που ζουν και δραστηριοποιούνται στα διάφορα στάδια του κύκλου ζωής των καταναλωτικών μας αγαθών. Με τον τρόπο αυτό, οδηγούνται στον αναστοχασμό πάνω στις δικές τους καταναλωτικές επιλογές και τον βαθμό στον οποίο αυτές εμποδίζουν την ίση πρόσβαση όλων στα δικαιώματα. Ως πρόγραμμα εκπαίδευσης για την αειφορία, αναπτύσσει ορισμένες από τις βασικές ικανότητες του παγκόσμιου πολίτη (κριτική και συστημική σκέψη, προβολή στο μέλλον, αυτογνωσία) και εστιάζει σε αξίες όπως αλληλεγγύη, κοινή ευθύνη, περιβαλλοντική και κοινωνική δικαιοσύνη. Καθιστά αντιληπτή την ευρύτητα των θεμάτων που καλύπτονται από την ιδέα της αειφορίας και διευκολύνει την ενσωμάτωση στην καθημερινή διδακτική πράξη ορισμένων από τους 17 στόχους της Βιώσιμης Aνάπτυξης του ΟΗΕ, όπως υπεύθυνη παραγωγή και κατανάλωση, ισότιμη πρόσβαση στα δικαιώματα, κλπ. Μέσα από το περιεχόμενο και τη μεθοδολογία του (ιστοριογραμμή, παιχνίδι προσομοίωσης, εργασία στις ομάδες) το πρόγραμμα μπορεί να αξιοποιηθεί σε πολλά μαθήματα της Β/θμιας και της Α/θμιας Εκπ/σης (Στ΄ τάξη). Φαίνεται, ωστόσο, ότι υπάρχει μια διαφοροποίηση μεταξύ των δύο βαθμίδων εκπαίδευσης αλλά και των ειδικοτήτων ως προς τις ιδέες και αξίες της αειφορίας που επιλέγουν οι εκπαιδευτικοί ως συναφείς και αξιοποιήσιμες για τη διδακτική τους πράξη.

Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορούν να συμβάλουν στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής αλλά και να δημιουργήσουν νέα μοντέλα οικονομικής ανάπτυξης. Ενώ οι περισσότεροι διατείνονται ευνοϊκά στην ανάπτυξή τους σε εθνικό επίπεδο, όταν είναι να αποφασίσουν σε τοπικό επίπεδο οι αντιδράσεις πληθαίνουν. Η διεθνής βιβλιογραφία έχει εστιάσει ότι οι αντιδράσεις αυτές οφείλονται σε παραβιάσεις της διαδικαστικής και διανεμητικής δικαιοσύνης. Στην παρούσα έρευνα υιοθετήθηκε η ποιοτική έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του φαινομένου. Πιο συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκαν 30 συνεντεύξεις όπου έλαβαν μέρος άτομα από τον ακαδημαϊκό, εκπαιδευτικό και τον κόσμο των επιχειρήσεων. Εξήχθησαν συμπεράσματα που συμφωνούν με άλλες διεθνείς έρευνες εντούτοις, η ισότιμη μεταχείριση τοπικών κοινωνιών και εταιρειών, όσον αφορά το σχεδιασμό και το διαμοιρασμό των οφελών από τα συγκεκριμένα επενδυτικά σχέδια χρήζει περαιτέρω διερεύνησης. Επιπροσθέτως, ο ρόλος της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη θεωρείται σημαντικός στην καλλιέργεια δεξιοτήτων ενεργού πολιτότητας.

Το άρθρο αυτό ξεκινά με μια ματιά σε αυτό που κατέληξε να καλείται παγκόσμια περιβαλλοντική εκπαίδευση, πριν συνεχίσει τη διερεύνηση δύο νέων και εξαιρετικά σημαντικών περιοχών ανάπτυξης που εμπίπτουν στον τομέα αυτό: την εκπαίδευση για την κλιματική αλλαγή και την εκπαίδευση για τη μείωση του κινδύνου καταστροφών. Στη συνέχεια εξετάζονται η διασύνδεση μεταξύ των δύο αυτών περιοχών και ο τρόπος με τον οποίο σχετίζονται με τους γενικούς τομείς της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και της εκπαίδευσης για την αειφορία. Επίσης, σε ολόκληρο το κείμενο παρουσιάζονται παραδείγματα αξιόλογης πρακτικής.

Η παρούσα εργασία παρουσιάζειτις απόψεις και την εμπειρία των εκπαιδευτικών του Δημοτικού Σχολείου Νεοχωρούδας της Δ/νσης Π.Ε. Δυτικής Θεσσαλονίκης από τη συμμετοχή τους στην πορεία μετασχηματισμού του σχολείου σε Αειφόρο. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν οι εκπαιδευτικοί της σχολικής μονάδας, που συμμετείχαν και κλήθηκαν να εκτιμήσουν την εμπειρία τους. Η ερευνητική μέθοδος, που επιλέχθηκε, ήταν η ημιδομημένη συνέντευξη. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι η συμμετοχή στο Βραβείο Αειφόρου Σχολείου κατάφερε να ενεργοποιήσει βελτιωτικές αλλαγές στην κουλτούρα της σχολικής και της ευρύτερης τοπικής κοινότητας. Ανέδειξε ένα σχολείο που προωθεί και υιοθετεί την αειφορία στην καθημερινή λειτουργία και πρακτική του, επιτυγχάνοντας μέσα από τη συνεργασία, τη συμμετοχική δράση όλων των εμπλεκομένων μερών, το άνοιγμα στην κοινωνία και τη βελτίωση της ποιότητας εκπαίδευσης και ζωής τόσο στη σχολική μονάδα, όσο και στην τοπική κοινότητα. Τέλος, ανέδειξε τον παράγοντα του διευθυντή, των εκπαιδευτικών και των γονέων ως καθοριστικούς στη δρομολόγηση του αειφόρου σχολείου.

Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται με συνοπτικό τρόπο ένα παιδαγωγικό εργαστήριο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης ενηλίκων. Το θέμα του εργαστηρίου είναι η ορθολογική διαχείριση των Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ) σε τοπικό επίπεδο και υλοποιήθηκε στην Ικαρία τον Οκτώβριο του 2014. Η ιδέα της ανάληψης δράσης για την αντιμετώπιση του προβλήματος και την ευαισθητοποίηση-εκπαίδευση των πολιτών προήλθε από τα μέλη της κοινότητας και τις συλλογικότητες που δραστηριοποιούνται στο νησί, οι δράσεις των οποίων δεν εξαντλούνται στο περιγραφόμενο εργαστήριο.

Βασικοί στόχοι της έρευνας ήταν η διερεύνηση και καταγραφή των αντιλήψεων, απόψεων και στάσεων των φοιτητών υποψήφιων επαγγελματιών στο χώρο του φυσικού περιβάλλοντος για το περιβάλλον και τα συνδεόμενα με αυτό ζητήματα. Η έρευνα διενεργήθηκε τους μήνες Απρίλιο και Μάιο του 2014 στο πλαίσιο διπλωματικής εργασίας του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» του Τμήματος Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Στην έρευνα συμμετείχαν 101 τελειόφοιτοι σπουδαστές των Τμημάτων Γεωπονίας και Δασολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και η ερευνητική τεχνική ήταν αυτή ενός «κλειστού τύπου» ερωτηματολογίου.

Έργα τέχνης με αισθητική αξία μπορούν να αξιοποιηθούν στην ενδυνάμωση της κριτικής σκέψης μαθητών σε διάφορα περιβαλλοντικά θέματα, ενδυναμώνοντας παράλληλα την εκπαιδευτική διαδικασία μέσω της μετασχηματίζουσας μάθησης. Με την παρούσα εργασία επιχειρείται η παρουσίαση της μεθόδου - τεχνικής αξιοποίησης έργων τέχνης προσαρμοσμένη στις ανάγκες της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Οι μαθητές έχουν έτσι τη δυνατότητα να αναθεωρήσουν - εμπλουτίσουν τις απόψεις τους μέσα από την αισθητική εμπειρία της επαφής τους με την τέχνη.

Ως αντιφατικά (controversial issues), χαρακτηρίζονται θέματα ή προβλήματα για τα οποία διαφορετικοί άνθρωποι έχουν διαφορετικές απόψεις κάτι που είναι χαρακτηριστικό μιας πλουραλιστικής κοινωνίας. Τα αντιφατικά θέματα είναι πολύπλοκα και συνήθως έχουν πολλές διαστάσεις όπως, πολιτικές κοινωνικές οικονομικές, ηθικές, πολιτιστικές, περιβαλλοντικές και πολλές άλλες. Δεν έχουν εύκολες λύσεις και οπωσδήποτε δεν μπορεί να επιλυθούν με περισσότερη επιστημονική έρευνα ή με βάση ορθολογικούς τρόπους.

Στην εργασία αυτή μελετήθηκε αν η εμφάνιση ενσυναισθητικών αντιδράσεων στα παιδιά προσχολικής ηλικίας απέναντι στα ζώα και τα συναισθήματα συμπάθειας και συμπόνιας που συνοδεύουν τις ενσυναισθητικές αντιδράσεις σχετίζονται με τα δημοφιλή και μη δημοφιλή ζώα. Συμμετείχαν 20 παιδιά προσχολικής ηλικίας τα οποία φοιτούσαν σε ένα νηπιαγωγείο στο Ν. Δράμας και η ερευνητική τεχνική ήταν αυτή της ατομικής συνέντευξης με χρήση βοηθητικού υλικού. Στα ευρήματα καταγράφεται ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας εμφανίζουν ενσυναισθητικές αντιδράσεις που απευθύνονται στα ζώα και ότι οι ενσυναισθητικές αυτές αντιδράσεις συνοδεύονται από συναισθήματα συμπάθειας και συμπόνιας που οδηγούν σε ανάληψη δράσης.

Αρκετά συχνά έχουμε ακούσει κριτική για πρακτικές που ακολουθούνται στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (ΠΕ) του τύπου: «μα αυτό που κάνει δεν είναι ΠΕ». Τέτοιου είδους εκφράσεις προφανώς υπονοούν ότι η ΠΕ είναι ενιαίο πεδίο πολύ συγκεκριμένο και αυστηρά οριοθετημένο ως προς τους στόχους, το περιεχόμενο και τις ακολουθούμενες πρακτικές, και επιπλέον κοινά αποδεκτό. Συμβαίνει όμως πράγματι κάτι τέτοιο;

Στο παρόν άρθρο παρουσιάζεται η εκπόνηση και εφαρμογή Σχεδίου Εισαγωγής και Ευαισθητοποίησης φοιτητών του Τ.Ε.Π.Α.Ε. της Παιδαγωγικής Σχολής του Α.Π.Θ. στην έννοια της Αειφόρου Μετακίνησης μέσω της παρουσίασης του Ευρωπαϊκού Προγράμματος ΒΑΜΒΙΝΙ Intelligent Energy Europe. Στόχος του Σχεδίου ήταν να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει φοιτητές του Τ.Ε.ΠΑ.Ε., ως άτομα και ως μελλοντικούς εκπαιδευτικούς, στην έννοια της αειφόρου μετακίνησης με βάση τις αρχές και τις αξίες της αειφόρου ανάπτυξης, ώστε να επηρεάσει αφενός την συμπεριφορά μετακίνησης τους ενθαρρύνοντας την πιο συνετή χρήση Ι.Χ. αυτοκινήτου από μέρους τους και την πιο έντονη χρήση φιλικών προς το περιβάλλον μέσων μετακίνησης, αφετέρου τις εκπαιδευτικές πρακτικές τους στην κατεύθυνση προώθησης πρότυπων αειφόρου μετακίνησης σε μαθητές προσχολικής ηλικίας.