Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ποροΐων μέσω της μέτρησης του βαθμού ικανοποίησης των εκπαιδευτικών

Περίληψη

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση του βαθμού ικανοποίησης των εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης από τη συμμετοχή τους στα εκπαιδευτικά προγράμματα του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ποροΐων. Σε αυτή τη βάση πραγματοποιήθηκε έρευνα με τη χρήση ερωτηματολογίου, το οποίο περιλάμβανε κυρίως ερωτήσεις κλειστού τύπου και απευθύνθηκε σε όσους εκπαιδευτικούς επισκέφθηκαν με τους μαθητές τους το ΚΠΕ Ποροΐων για την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων κατά το σχολικό έτος 2015-16 (15 Οκτωβρίου 2015 μέχρι 10 Ιουνίου 2016).  

Εισαγωγή

Οι απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας διαμορφώνουν νέα δεδομένα στο χώρο της εκπαίδευσης καθιστώντας αναγκαία την αποτίμηση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας σε αυτή. Ο προσδιορισμός, ωστόσο, της έννοιας της ποιότητας στην εκπαίδευση και, συνεπώς, ο σχεδιασμός ενός συστήματος αποτίμησής της είναι πολύπλοκο εγχείρημα, καθώς επηρεάζεται από κοινωνικές συγκυρίες και πολιτικές επιλογές. Σύμφωνα με μια από τις πλέον διαδεδομένες απόψεις, πρέπει να γίνεται λόγος για «ποιότητες» και όχι «ποιότητα» στην εκπαίδευση, διακρίνοντας τις απαιτήσεις περί εκπαιδευτικής ποιότητας που έχουν οι διάφορες εμπλεκόμενες στην εκπαιδευτική διαδικασία ομάδες, όπως οι μαθητές, οι εκπαιδευτικοί, οι γονείς, η ευρύτερη κοινωνία, η αγορά εργασίας, η ακαδημαϊκή κοινότητα, οι εθνικές κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί (Δαγκλής, 2008). 

Στο πλαίσιο της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας σημαντική θέση καταλαμβάνει η ικανοποίηση του αποδέκτη ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, καθώς η ποιότητα δεν «περιορίζεται στο προϊόν ή στην υπηρεσία αυτή καθαυτή, αλλά ταυτόχρονα συμπεριλαμβάνει και το στοιχείο της εξυπηρέτησής του» (Μπουραντάς, 2002).  Η διάσταση αυτή στην εκπαίδευση αποτελεί τη βάση για προσεγγίσεις, που εστιάζουν στο προσδιορισμό της ποιότητας του εκπαιδευτικού έργου με γνώμονα τις εκ των προτέρων εκφρασμένες προσδοκίες των μαθητών, των γονέων ή της τοπικής κοινωνίας και συμβάλλει στη διαμόρφωση της ολικής ποιότητας, η οποία είναι το αποτέλεσμα της συνεχούς προσπάθειας όλων των εμπλεκομένων για τη βελτίωση των προϊόντων και των υπηρεσιών, έτσι ώστε να ικανοποιούν ή και να υπερβαίνουν τις ανάγκες και τις προσδοκίες των αποδεκτών (Ζαβλανός, 2003).

Μάλιστα, η Πετρίδου (2002) αναφέρει τα χαρακτηριστικά ενός εκπαιδευτικού οργανισμού, που θα μπορούσε να θεωρηθεί οργανισμός ποιότητας, ως εξής: α. προσανατολισμός στην ικανοποίηση των αναγκών του πελάτη, β. προσανατολισμός στην πρόληψη των προβλημάτων, γ. στρατηγικό σχέδιο ποιότητας που περιλαμβάνει το όραμα, την αποστολή και τις πολιτικές ποιότητας, δ. προσδιορισμός προτύπων ποιότητας, ε. αφοσίωση και δέσμευση της ανώτερης διοίκησης στη φιλοσοφία της ποιότητας, στ. επένδυση στην εκπαίδευση - ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, ζ. συμμετοχή όλων των ανθρώπινων πόρων στη βελτίωση της ποιότητας, η. συνεχείς αξιολογήσεις, μετρήσεις και εκτιμήσεις των προσπαθειών βελτίωσης της ποιότητας, θ.  η ποιότητα θεωρείται στοιχείο της κουλτούρας του οργανισμού και ι. αντιμετώπιση των εργαζομένων ως πελατών που πρέπει να ικανοποιούνται οι ανάγκες τους.

Σύμφωνα με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2016), η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (ΠΕ) εντάσσεται στα Προγράμματα σχεδιασμού και ανάπτυξης διαθεματικών δραστηριοτήτων και βάσει Νόμου 1892/90, αποτελεί τμήμα των προγραμμάτων των σχολείων της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης με κύριο σκοπό να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές τη σχέση του ανθρώπου µε το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον του, να ευαισθητοποιηθούν για τα προβλήματα, που συνδέονται µε αυτό, και να δραστηριοποιηθούν µε ειδικά προγράμματα, ώστε να συμβάλουν στη γενικότερη προσπάθεια αντιμετώπισής τους. Επιπλέον, η ΠΕ αποτελεί μια διαδικασία διασαφήνισης εννοιών και αναγνώρισης αξιών για τη διαμόρφωση ενός κώδικα συμπεριφοράς για θέματα που αφορούν στην ποιότητα του περιβάλλοντος (Γεωργόπουλος & Τσαλίκη, 2006). Σταδιακά, η ΠΕ μετεξελίσσεται σε Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΕΑΑ), η οποία χαρακτηρίζεται από ολιστική και συστημική προσέγγιση, κριτική σκέψη, διεπιστημονική και διαθεματική προσέγγιση, καλλιέργεια αξιών και προσανατολισμό στη δράση (Φλογαΐτη, 2006; Λιαράκου & Φλογαΐτη, 2007).

Στο χώρο της ΠΕ/ΕΑΑ λειτουργούν δύο βασικοί θεσμοί που στηρίζουν την υλοποίηση της ΠΕ στις σχολικές μονάδες της Ελλάδας, οι Υπεύθυνοι ΠΕ και τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ). Τα ΚΠΕ είναι αποκεντρωμένες περιφερειακές υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων και υπάγονται διοικητικά στις οικείες Περιφερειακές Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

Όλα τα ΚΠΕ λειτουργούν στο ίδιο θεσμικό πλαίσιο και οι δράσεις, στις οποίες μπορούν να εμπλακούν, είναι οι ακόλουθες (Κατσακιώρη, Φλογαΐτη & Παπαδημητρίου, 2008):

•Σχεδιασμός και υλοποίηση προγραμμάτων ΠΕ για τους μαθητές που επισκέπτονται τα ΚΠΕ.

•Παραγωγή εκπαιδευτικού και ενημερωτικού υλικού.

•Οργάνωση επιμορφωτικών σεμιναρίων για εκπαιδευτικούς και Υπεύθυνους ΠΕ.

•Σύσταση θεματικών δικτύων.

•Στήριξη των προγραμμάτων ΠΕ στα σχολεία της περιφέρειάς τους σε συνεργασία με τους Υπεύθυνους ΠΕ.

•Σχεδιασμός και υλοποίηση δράσεων για την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας.

•Ανάπτυξη συνεργασιών με διάφορους φορείς σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο.

•Προώθηση της έρευνας στο χώρο της ΠΕ.

Στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας λειτουργούν συνολικά επτά ΚΠΕ. Στην Περιφερειακή ενότητα Σερρών λειτουργεί το ΚΠΕ Ποροΐων, το οποίο ιδρύθηκε το 1999 με έδρα τη Μαθητική Εστία στα Κάτω Πορόια του Δήμου Σιντικής. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα, που προσφέρει, διάρκειας μίας ή δύο ημερών, απευθύνονται κυρίως σε μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και είναι τα ακόλουθα (Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ποροΐων, 2016):

1.         Λίμνη Κερκίνη, σε αναζήτηση της αειφορίας.

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου και αφορά το νερό και το ρόλο του για τη ζωή στον πλανήτη μας, τις παρεμβάσεις του ανθρώπου με γνώμονα την αειφορική διαχείριση της λίμνης Κερκίνης.

2.         Στρυμόνας, ένας πλούσιος ποταμός.

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου και αφορά το νερό και το ρόλο του για τη ζωή στον πλανήτη μας, τις παρεμβάσεις του ανθρώπου με γνώμονα την αειφορική διαχείριση του ποταμού Στρυμόνα.

3.         Στρυμόνας - Κερκίνη, μια σχέση ζωής.

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου και αποτελεί συνδυασμό των προγραμμάτων 1 και 2.

4.         Παρέα με το Μάνο, το μαύρο κορμοράνο.

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές νηπιαγωγείου, Α’ και Β’ δημοτικού και περιλαμβάνει δραματοποίηση του παραμυθιού του ΚΠΕ, «Μάνος, ο μαύρος κορμοράνος», με θέμα το νερό, τη ζωή στη λίμνη Κερκίνη και την αειφορική διαχείρισή της.

5.         Ποδηλατώντας προς ένα φυσικό και αειφόρο περιβάλλον.

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές γυμνασίου και λυκείου και αφορά το συνδυασμό της σωματικής δραστηριότητας κι ευεξίας με την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση.

6.         Φυσικές και Ιστορικές Διαδρομές το όρος Κερκίνη (Μπέλες).

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου και αφορά στην προσέγγιση της ιστορίας και της παράδοσης σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον του όρους Κερκίνη στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης. 

7.         Δασικά μονοπάτια.

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου και αφορά το δασικό οικοσύστημα ως αξία ζωής και την αειφορική του διαχείριση.

8.         Μια αλεπουδίτσα στο δάσος.

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές νηπιαγωγείου, Α’ και Β’ δημοτικού και περιλαμβάνει δραματοποίηση του παραμυθιού του ΚΠΕ, «Πίτσα, η αλεπουδίτσα» με θέμα το δασικό οικοσύστημα ως αξία ζωής και την αειφορική διαχείρισή του.

9.         Ανακαλύπτω το σπήλαιο … Βρίσκω τα μυστικά του.

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου και αφορά το σπήλαιο ως ιδιαίτερο μνημείο φυσικής κληρονομιάς και την αειφορική του διαχείριση.

10.       Αν τη γη την αγαπάς, προσοχή σε ό,τι πετάς.

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου και αφορά στην ευαισθητοποίησή τους στο θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων με κύριο στόχο τη μείωση, την επανάχρηση και την ανακύκλωσή τους.

11.       Το μικρό απορριμματοφόρο που δάκρυζε …

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές νηπιαγωγείου, Α’ και Β’ δημοτικού και περιλαμβάνει δραματοποίηση μιας ιστορίας για τη διαχείριση των απορριμμάτων με κύριο στόχο τη μείωση, την επανάχρηση και την ανακύκλωσή τους.

Επιπλέον, το  ΚΠΕ Ποροΐων σχεδιάζει και υλοποιεί ετησίως σεμινάρια, ημερίδες και εργαστήρια με ποικίλη θεματολογία, που απευθύνονται σε εκπαιδευτικούς, καθώς και σε Υπευθύνους ΠΕ και Υπευθύνους Σχολικών Δραστηριοτήτων της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Υλοποιεί δράσεις ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης, αλλά και κατάρτισης της τοπικής κοινωνίας με ποικίλη θεματολογία, προκειμένου να καλύψει της ανάγκες της για ενημέρωση σε θέματα αειφορικής ανάπτυξης, να την ευαισθητοποιήσει σε θέματα περιβάλλοντος και να ενισχύσει τη συνεργασία μεταξύ ΚΠΕ και τοπικής κοινωνίας. Στο πλαίσιο όλων των παραπάνω δράσεων το ΚΠΕ Ποροΐων συνεργάζεται με φορείς σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Στο πλαίσιο της ΠΕ/ΕΑΑ η αξιολόγηση ως διαδικασία του συστηματικού προσδιορισμού της ποιότητας μπορεί να συμβάλει σημαντικά στη βελτίωση των προγραμμάτων ΠΕ (Ζυγούρη, 2005) και, συνεπώς, στη βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου των ΚΠΕ. Ωστόσο, η πορεία της αξιολόγησης στην περιβαλλοντική εκπαίδευση στη χώρα μας δεν εξελίχθηκε αρκετά, όπως επισημαίνουν οι Βαρλάγκα, Κουτσογιάννη και Χατζησταύρου (2016), οι οποίες μετά από ανάλυση των πρακτικών επτά πανελληνίων συνεδρίων της Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε. καταλήγουν σε ορισμένα συμπεράσματα, που συνοψίζονται ως εξής: α. η αξιολόγηση στα προγράμματα ΠΕ συχνά εκλείπει, β. οι εργασίες με αξιολόγηση έχουν ως υποκείμενα έρευνας κυρίως μαθητές, γ. ως εργαλείο συλλογής δεδομένων χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο το ερωτηματολόγιο, δ. η καταγραφή των αποτελεσμάτων γίνεται κυρίως μόνο μέσα από κείμενο, ε. για την ανάλυση δεδομένων επιλέγεται σχεδόν αποκλειστικά η περιγραφική από την επαγωγική στατιστική.

Η μεθοδολογία της έρευνας

Η παρούσα έρευνα διεξήχθη με κύριο σκοπό τη διερεύνηση του βαθμού ικανοποίησης των εκπαιδευτικών από τα εκπαιδευτικά προγράμματα, που υλοποίησαν με τους μαθητές τους στο ΚΠΕ Ποροΐων, ως ανατροφοδότηση για το εκπαιδευτικό έργο, που προσφέρει το ΚΠΕ Ποροΐων στις σχολικές μονάδες της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

Προκειμένου να σχεδιασθεί η έρευνα πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική ανασκόπηση αναφορικά με την έννοια της ποιότητας στην εκπαίδευση, τη συσχέτισή της με το βαθμό ικανοποίησης των αποδεκτών της, την περιβαλλοντική εκπαίδευση, τα ΚΠΕ και την αξιολόγηση στην ΠΕ. Οι δευτερογενείς πηγές που χρησιμοποιήθηκαν ήταν κυρίως ακαδημαϊκά περιοδικά και βιβλία. Το σχέδιο έρευνας, στο οποίο στηρίχθηκε η διεξαχθείσα έρευνα, είναι αυτό της περιγραφικής. Ως ερευνητικός στόχος τέθηκε η διερεύνηση του βαθμού ικανοποίησης των εκπαιδευτικών από τη συμμετοχή τους στα εκπαιδευτικά προγράμματα του ΚΠΕ Ποροΐων.

Ως εργαλείο συλλογής των ερευνητικών δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο, το οποίο σχεδιάστηκε έπειτα από συζήτηση με τα υπόλοιπα μέλη της παιδαγωγικής ομάδας του ΚΠΕ Ποροΐων, όπου καθορίστηκαν οι βασικές παράμετροι - μεταβλητές προς διερεύνηση, προκειμένου να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως φύλλο αξιολόγησης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του ΚΠΕ Ποροΐων. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η δημιουργία ενός όσο το δυνατόν σύντομου εργαλείου, ουσιαστικού και εύκολου στη χρήση, ώστε να προσφέρει τα απαραίτητα δεδομένα χωρίς να είναι δύσχρηστο ή δυσάρεστο σε βαθμό τέτοιο, που να αποθαρρύνει τη συμπλήρωσή του. Οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου ήταν κυρίως κλειστού τύπου. Οι μεταβλητές που διερευνήθηκαν αφορούσαν κυρίως στην προηγούμενη εμπειρία των εκπαιδευτικών από προγράμματα ΠΕ σε ΚΠΕ, την περισσότερο και λιγότερο αρεστή εκπαιδευτική δραστηριότητα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του ΚΠΕ Ποροΐων, το επίπεδο των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων από τα τέσσερα στάδια των προγραμμάτων του ΚΠΕ Ποροΐων: α. παιχνίδια γνωριμίας, β. θεωρητική παρουσίαση-συζήτηση, γ. εκπαιδευτικές δραστηριότητες στη φύση (πεδίο) και δ. ολοκλήρωση του προγράμματος, τους λόγους συμμετοχής, αλλά και τον αντίκτυπο από τα προγράμματα αυτά, καθώς και τυχόν παρατηρήσεις ή περαιτέρω προτάσεις σχετικά με αυτά.

Στην παρούσα έρευνα, όλοι οι εκπαιδευτικοί, που επισκέφθηκαν με τους μαθητές τους το ΚΠΕ Ποροΐων για την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων κατά το σχολικό έτος 2015-16 (15 Οκτωβρίου 2015 μέχρι 10 Ιουνίου 2016) συμπεριελήφθησαν ως υποκείμενα της έρευνας. Από το σύνολο των ερωτηθέντων εκπαιδευτικών, το 70% ήταν γυναίκες, το 62,7% δήλωσε ότι εργάζεται σε σχολικές μονάδες της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας, όπου υπάγεται και το ΚΠΕ Ποροΐων, το 60% δήλωσε πως εργάζεται σε σχολικές μονάδες της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ περίπου το 54% δήλωσε ότι διέθετε ήδη εμπειρία από εκπαιδευτικά προγράμματα σε ΚΠΕ.

Η επεξεργασία των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με τη χρήση του προγράμματος SPSS. Συνολικά, δόθηκαν 161 ερωτηματολόγια, από τα οποία συμπληρώθηκαν πλήρως και συμπεριλήφθηκαν στην επεξεργασία τα 150.

Τα αποτελέσματα της έρευνας

Από τα προσφερόμενα εκπαιδευτικά προγράμματα του ΚΠΕ Ποροΐων, το 22,7% των ερωτηθέντων επέλεξε να υλοποιήσει το πρόγραμμα «Λίμνη Κερκίνη, σε αναζήτηση της αειφορίας», το 22% το πρόγραμμα «Δασικά μονοπάτια», το 12,7% το πρόγραμμα «Μια αλεπουδίτσα στο δάσος», το 9,3% το πρόγραμμα «Φυσικές και ιστορικές διαδρομές στο όρος Κερκίνη (Μπέλες)», το 7,3% τα προγράμματα «Στρυμόνας, ένας πλούσιος ποταμός» και «Ποδηλατώντας προς ένα φυσικό και αειφόρο περιβάλλον», το 6,7% το πρόγραμμα «Αν τη γη την αγαπάς, προσοχή σε ό,τι πετάς», το 6% το πρόγραμμα «Ανακαλύπτω το Σπήλαιο… βρίσκω τα μυστικά του», ενώ μόνο το 1,3% επέλεξε να υλοποιήσει το πρόγραμμα «Στρυμόνας-Κερκίνη, μια σχέση ζωής» (Διάγραμμα 1).

Διάγραμμα 1: Εκπαιδευτικά προγράμματα του ΚΠΕ που υλοποίησαν οι εκπαιδευτικοί με τους μαθητές τους

Όσον αφορά στον/στους λόγο/λόγους συμμετοχής των ερωτηθέντων στα προγράμματα ΠΕ του ΚΠΕ Ποροΐων, η πλειονότητα (88%) απάντησε πως ήταν το ενδιαφέρον για το περιβάλλον και την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, ένα σημαντικό ποσοστό (43,3%) πως ήταν η επιθυμία να υλοποιήσει εκπαιδευτικές δραστηριότητες διαφορετικές από ό,τι συνήθως μέσα στην τάξη, ενώ ένα χαμηλότερο, αλλά αρκετά σημαντικό ποσοστό (25,3%), δήλωσε ότι ο λόγος της εκπαιδευτικής επίσκεψης στο ΚΠΕ ήταν η εκδρομή στην περιοχή.

Αναφορικά με τον αντίκτυπο που είχε για τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς η συμμετοχή με τους μαθητές τους στην υλοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος του ΚΠΕ Ποροΐων, η πλειονότητα (77,3%) δήλωσε ότι η εκπαιδευτική αυτή επίσκεψη θα αποτελέσει αφορμή για υλοποίηση μελλοντικών προγραμμάτων ΠΕ, ένα μεγάλο μέρος δήλωσε ότι διαπίστωσε την αναγκαιότητα της ΠΕ (70%) και ότι προτίθεται να πραγματοποιήσει στο μέλλον επίσκεψη στην περιοχή (66,7%), περίπου ένας στους δύο (53,3%) ότι κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικού προγράμματος μπόρεσε να γνωρίσει διαφορετικές πτυχές των συμμετεχόντων στο πρόγραμμα μαθητών του, ενώ μόλις το 0,7% δήλωσε σχετική αδιαφορία.

Στο παρακάτω διάγραμμα (Διάγραμμα 2) αποτυπώνεται ο βαθμός ικανοποίησης των εκπαιδευτικών από τα τέσσερα στάδια του προγράμματος του ΚΠΕ Ποροΐων: α. παιχνίδια γνωριμίας, β. θεωρητική παρουσίαση-συζήτηση, γ. εκπαιδευτικές δραστηριότητες στη φύση (πεδίο) και δ. ολοκλήρωση του προγράμματος. Η πλειονότητα των εκπαιδευτικών έκρινε το επίπεδο των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων στη φύση (77,3%), των παιχνιδιών γνωριμίας (71,3%) και της ολοκλήρωσης του εκπαιδευτικού προγράμματος (71,3%) «πολύ καλό», ενώ κανένας εκπαιδευτικός δεν έκρινε το επίπεδο κάποιου από τα τέσσερα στάδια του προγράμματος «πολύ κακό».

Διάγραμμα 2: Βαθμός ικανοποίησης των εκπαιδευτικών από τα τέσσερα στάδια του εκπαιδευτικού προγράμματος του ΚΠΕ

Στο ερώτημα για την εκπαιδευτική δραστηριότητα του ΚΠΕ, που δεν τους ικανοποίησε και θα πρότειναν την αντικατάστασή της με άλλη, οι ερωτηθέντες δήλωσαν στην πλειονότητά τους (88,7%) ότι δεν υπάρχει καμία τέτοια δραστηριότητα. Ωστόσο, το 4,7% δήλωσε ως μη αρεστή εκπαιδευτική δραστηριότητα τα παιχνίδια γνωριμίας, το 3,3% τη θεωρητική παρουσίαση, το 2% το κουκλοθέατρο, ενώ σχεδόν μηδενικό ποσοστό (0,7%) τη δραματοποίηση των ζώων και τις δραστηριότητες στο πεδίο (διάγραμμα 3).

Διάγραμμα 3: Εκπαιδευτικές δραστηριότητες που δεν ικανοποίησαν τους εκπαιδευτικούς

Αντίστοιχα, στο ερώτημα για την εκπαιδευτική δραστηριότητα του ΚΠΕ, που ικανοποίησε περισσότερο τους εκπαιδευτικούς, το 23,3% έδειξε προτίμηση στις δραστηριότητες στο πεδίο γενικά, το 17,3% στο μονοπάτι του δάσους, ενώ το 16% δήλωσε απόλυτα ικανοποιημένο από όλες τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες (διάγραμμα 4).

Διάγραμμα 4: Εκπαιδευτικές δραστηριότητες που ικανοποίησαν περισσότερο τους εκπαιδευτικούς

Για τη διερεύνηση ύπαρξης τυχόν συσχέτισης ανάμεσα στην προηγούμενη εμπειρία από εκπαιδευτικά προγράμματα ΠΕ σε ΚΠΕ και το βαθμό ικανοποίησης των εκπαιδευτικών από τα εκπαιδευτικά προγράμματα του ΚΠΕ Ποροΐων, πραγματοποιήθηκε στατιστικός έλεγχος ανεξαρτησίας χ² με χρήση του λογισμικού SPSS, σύμφωνα με τον οποίο αποδεικνύεται πως δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση στις απαντήσεις αυτών που δε διαθέτουν εμπειρία σε σχέση με αυτούς που διαθέτουν, καθώς το ποσοστό σημαντικότητας, για κάθε στάδιο του προγράμματος χωριστά, δεν ήταν μικρότερο του 0.05 (τα τεστ διενεργήθηκαν με επίπεδο σημαντικότητας 95%) (Πίνακας 1).

Πίνακας 1: Συσχέτιση ανάμεσα στην προηγούμενη εμπειρία από εκπαιδευτικά προγράμματα σε ΚΠΕ και το βαθμό ικανοποίησης από τα τέσσερα στάδια του προγράμματος του ΚΠΕ

Συμπεράσματα

Σύμφωνα με την έρευνα, που πραγματοποιήθηκε, η πλειονότητα των εκπαιδευτικών δήλωσε αρκετά έως πολύ ικανοποιημένη από το εκπαιδευτικό έργο, που προσφέρει το ΚΠΕ Ποροΐων κατά τη διάρκεια υλοποίησης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων ΠΕ στο χώρο του και στο εκάστοτε πεδίο. Στην πλειονότητά τους οι εκπαιδευτικοί έκριναν «πολύ καλό» καθένα από τα τέσσερα στάδια του εκπαιδευτικού προγράμματος, με πρώτο σε προτίμηση το 3^ο στάδιο (δραστηριότητες στη φύση), ακολουθούμενο από το 1^ο (παιχνίδια γνωριμίας) και 4^ο στάδιο (ολοκλήρωση προγράμματος) και τελευταίο σε προτίμηση το 2^ο στάδιο (θεωρητική παρουσίαση).

Ως δημοφιλέστερα χαρακτηρίζονται τα προγράμματα «Λίμνη Κερκίνη, σε αναζήτηση της αειφορίας» και «Δασικά μονοπάτια», σε σχέση με τα υπόλοιπα προσφερόμενα εκπαιδευτικά προγράμματα του ΚΠΕ. Αξίζει να αναφερθεί πως τα προγράμματα του ΚΠΕ επιλέγονται από τους εκπαιδευτικούς κυρίως βάσει προγράμματος ΠΕ που υλοποιούν στην σχολική τους μονάδα, γεγονός που απορρέει και από τη με αριθ. πρωτ. Φ16Α/197651/Δ1/04-12-2015 εγκύκλιο του ΥΠΠΕΘ σχετικά με τα προγράμματα, τις επισκέψεις και τα σεμινάρια στα ΚΠΕ για το σχ. έτος 2015-16, καθώς και από τις προσωπικές προτιμήσεις τους.

Σημαντικό εύρημα της παρούσας έρευνας αποτελεί το γεγονός ότι οι δραστηριότητες στο πεδίο, δηλαδή οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν κίνηση, παρατήρηση και εξερεύνηση μέσα στη φύση, ικανοποίησαν περισσότερο τους εκπαιδευτικούς, ενώ η θεωρητική παρουσίαση και συζήτηση στο χώρο του ΚΠΕ σε μικρότερο βαθμό. Ωστόσο, η πλειονότητα δήλωσε ιδιαίτερα ικανοποιημένη από τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες και των τεσσάρων σταδίων του προγράμματος του ΚΠΕ Ποροΐων.

Εξίσου σημαντικό συμπέρασμα αποτελεί το ότι η πλειονότητα των ερωτηθέντων επισκέφθηκε το ΚΠΕ Ποροΐων λόγω προσωπικού ενδιαφέροντος για το περιβάλλον, ενώ περίπου ένας στους δύο εκπαιδευτικούς για να υλοποιήσει με τους μαθητές εκπαιδευτικές δραστηριότητες διαφορετικές από ό,τι συνήθως στην τάξη. Από τα παραπάνω διαφαίνεται μια προτίμηση των εκπαιδευτικών για εκπαιδευτικές δραστηριότητες, που διαφοροποιούνται από τις συνήθεις εκπαιδευτικές πρακτικές και εστιάζουν στο φυσικό περιβάλλον, παρά για θεωρητική κατάρτιση των μαθητών τους κατά τη διάρκεια υλοποίησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων στο ΚΠΕ. 

Ιδιαίτερης σημασίας, επίσης, είναι και ο αντίκτυπος της εκπαιδευτικής επίσκεψης των ερωτηθέντων εκπαιδευτικών με τους μαθητές τους στο ΚΠΕ, με την πλειονότητα να δηλώνει την πρόθεσή της να υλοποιήσει στο μέλλον προγράμματα ΠΕ και να διαπιστώνει την αναγκαιότητα για Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο εκπαιδευτικό σύστημα, γεγονός που εναρμονίζεται πλήρως με τους βασικούς στόχους του ΚΠΕ Ποροΐων και της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης γενικότερα.

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί το γεγονός πως οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί εξέφρασαν την πρόθεσή τους να επισκεφθούν ξανά την περιοχή είτε στο πλαίσιο ενός εκπαιδευτικού προγράμματος με τους μαθητές είτε ατομικά στο πλαίσιο επιμόρφωσης ή απλά εκδρομής. Συνεπώς, τα εκπαιδευτικά προγράμματα του ΚΠΕ συμβάλλουν σημαντικά στην αύξηση της επισκεψιμότητας της ευρύτερης περιοχής με πολλαπλά οφέλη για την τοπική κοινωνία, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς πως κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς οι σχολικές μονάδες, που επισκέπτονται το ΚΠΕ Ποροΐων, προέρχονται από διάφορα μέρη της Ελλάδος.

Συμπερασματικά, η πλειονότητα των εκπαιδευτικών, που υλοποίησαν κάποιο από τα εκπαιδευτικά προγράμματα του ΚΠΕ, εμφανίζεται ιδιαίτερα ικανοποιημένη από τα εκπαιδευτικά προγράμματα του ΚΠΕ Ποροΐων. Μάλιστα, το γεγονός ότι δεν παρατηρήθηκε κάποια διαφοροποίηση στις απαντήσεις αναφορικά με το βαθμό ικανοποίησης των εκπαιδευτικών από τα τέσσερα στάδια του προγράμματος του ΚΠΕ Ποροΐων μεταξύ των ερωτηθέντων εκπαιδευτικών με προηγούμενη εμπειρία από εκπαιδευτικά προγράμματα ΠΕ σε ΚΠΕ και εκείνων χωρίς καμία ανάλογη εμπειρία, θα μπορούσε να άρει το ενδεχόμενο μιας μεροληπτικής και ίσως πιο επιεικούς στο σύνολο αξιολόγησης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του ΚΠΕ.

Ωστόσο, κατά την έρευνα αυτή δεν πραγματοποιήθηκε μια ενδελεχής αξιολόγηση, η οποία θα περιλάμβανε περισσότερες παραμέτρους, θα υπήρχε διαχωρισμός μεταξύ της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού προγράμματος και του βαθμού ικανοποίησης των εκπαιδευτικών από αυτά, καθώς και αιτιολόγηση των απαντήσεων των ερωτηθέντων, ώστε να δοθεί η δυνατότητα μιας πιο ακριβούς και ολοκληρωμένης ερμηνείας των αποτελεσμάτων. Επίσης, το γεγονός ότι η έρευνα απευθύνθηκε μόνο στους εκπαιδευτικούς και όχι στους μαθητές τους, που ήταν και οι κύριοι αποδέκτες των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του ΚΠΕ Ποροΐων, αποτελεί ένα σημαντικό περιορισμό, παρόλο που η επιλογή αυτή βασίστηκε στην πεποίθηση ότι η λήψη δεδομένων από υποκείμενα, τα οποία διαθέτουν γνώση κι εμπειρία αναφορικά με την εκπαιδευτική διαδικασία, θα ήταν ίσως πιο ενδεδειγμένη. Έναν εξίσου σημαντικό περιορισμό της έρευνας αποτελεί η σύντομη χρονική περίοδος που διεξήχθη η έρευνα, καθώς ενδεχομένως να υπήρχε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα, εάν λαμβάνονταν δεδομένα κατά τη διάρκεια δύο ή τριών συνεχόμενων σχολικών ετών.

Συνεπώς, κρίνεται απαραίτητη η διενέργεια συστηματικών μελλοντικών ερευνών σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου, που θα λαμβάνουν υπόψη περισσότερες παραμέτρους αναφορικά με την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του ΚΠΕ Ποροΐων και των υπολοίπων ΚΠΕ προκειμένου να συνδράμουν αποτελεσματικά στη βελτίωση της ποιότητας του παρεχόμενου εκπαιδευτικού έργου τους στις σχολικές μονάδες της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

Βιβλιογραφία

Βαρλάγκα, Α., Κουτσογιάννη, Γ., Χατζησταύρου, Η. (2016). Η Αξιολόγηση στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση μέσα από την ανάλυση των Πρακτικών των Πανελλήνιων Συνεδρίων της Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε. (Προπτυχιακή εργασία). Ανακτήθηκε από το Αποθετήριο του Δ.Π.Θ. 

Γεωργόπουλος, Α., Τσαλίκη, Ε. (2006). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Αρχές-Φιλοσοφία-Μεθοδολογία-Παιγνίδια και Ασκήσεις. Αθήνα: Gutenberg.

Δαγκλής, Ι. Α. (2008). Η έρευνα για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του Συστήματος Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Εισηγήσεις διημερίδων- Εκπαίδευση και Ποιότητα στο Ελληνικό Σχολείο, Αθήνα, Θεσσαλονίκη.

Ζαβλανός, Μ. (2003). Η ολική ποιότητα στην εκπαίδευση. Αθήνα: Εκδόσεις Σταμούλη.

Ζυγούρη, Ε. (2005). Αξιολόγηση προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Τυπωθήτω.

Κατσακιώρη, Μ., Φλογαΐτη, Ε.& Παπαδημητρίου, Β. (2008). Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στην Ελλάδα σήμερα - Κέντρα Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (ΚΠΕ). Θεσσαλονίκη: Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων - Υγροτόπων.

Λιαράκου, Γ., Φλογαΐτη, Ε. (2007). Από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στην Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη: Προβληματισμοί, Τάσεις και Προτάσεις. Αθήνα: Νήσος.

Μπουραντάς, Δ. (2002). Μάνατζμεντ. Αθήνα: Εκδόσεις Μπένου.

Πετρίδου, Ε. (2002). Διοίκηση ποιότητας στην εκπαίδευση, Διοικητική Ενημέρωση,  τ.22, σ. 55-61.

Φλογαΐτη, Ε. (2006). Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Διαδικτυακές πηγές

Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ποροΐων (2016). [Ιστοσελίδα]. Ανακτήθηκε από http://kpe-poroion.gr/

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2016). Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών: Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. [Ιστοσελίδα]. Ανακτήθηκε από  http://www.pischools.gr/download/programs/depps/31depps_Peribalontikis.pdf

Η Ελευθερία Τσολάκη (reatsolaki[at]gmail.com) είναι εκπαιδευτικός κλ.ΠΕ05 και Μέλος ΠΟ του ΚΠΕ Ποροΐων. Είναι απόφοιτη των τμημάτων Γαλλικής και Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, καθώς και του τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του ΤΕΙ Κεντρικής Μακεδονίας. Οι μεταπτυχιακές σπουδές της στο Διατμηματικό Πρόγραμμα των τμημάτων Γαλλικής, Ιταλικής, Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας και Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αφορούσαν στις «Επιστήμες της Γλώσσας και της Επικοινωνίας» με ειδίκευση στον τομέα: «Εφαρμογές της Τεχνολογίας στις Επιστήμες της Γλώσσας και της Επικοινωνίας».