Εκπαίδευση για την Αειφορία και την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη

Περίληψη

Τα πολύπλοκα παγκόσμια ζητήματα, όπως η αειφόρος ανάπτυξη, οι συγκρούσεις και το διεθνές εμπόριο, ανέδειξαν την ανάγκη να αποκτήσουν οι μαθητές τις απαραίτητες ικανότητες ώστε να γίνουν ενεργοί και υπεύθυνοι πολίτες μιας παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Για το λόγο αυτό, επιχειρείται το τελευταίο διάστημα η σύνδεση της Αειφόρου Ανάπτυξης με την Εκπαίδευση για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη. Μάλιστα η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη και την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη,  αποτελεί σήμερα έναν από τους στρατηγικούς τομείς του προγράμματος Εκπαίδευσης της UNESCO, καθώς εντάσσεται στην Ατζέντα και το πλαίσιο δράσης «Εκπαίδευση 2030».  

Λέξεις κλειδιά: Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη, Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη, Αειφορία, Παγκόσμια Εκπαίδευση

Εισαγωγή

Η σημερινή παγκόσμια κοινωνία χαρακτηρίζεται από αλληλοσύνδεση και αλληλεξάρτηση και από εξαιρετικά σύνθετες και σημαντικές αλλαγές στην οικονομία, στην πολιτική και στον πολιτισμό. Οικονομική κρίση, ανεργία, φτώχεια, βασανιστήρια, περιθωριοποίηση, εθνικές προκαταλήψεις, ανισότητα των δύο φύλων, πολιτιστικός σωβινισμός, θρησκευτική μισαλλοδοξία, φυλετικές διακρίσεις και καταστροφή του περιβάλλοντος είναι μερικά  από τα προβλήματα του εικοστού πρώτου αιώνα (Castree et al. 2010), τα οποία υπονομεύουν την παγκόσμια ασφάλεια και την κοινωνική και πολιτική σταθερότητα. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών και την οικοδόμηση ενός αειφόρου μέλλοντος, αναζητούνται οι τρόποι που θα βελτιώσουν την ποιότητα της εκπαίδευσης και θα ενθαρρύνουν την έρευνα, τον πειραματισμό και την ανταλλαγή εμπειριών. Πρόκειται για την εκπαίδευση των παγκόσμιων πολιτών, οι οποίοι θα μπορούν να δράσουν αποτελεσματικά, τόσο σε τοπικό, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο (Pigozzi, 2006). Για το λόγο αυτό, τα τελευταία χρόνια έχει γίνει κέντρο μελέτης η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη και την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη (Education for Sustainable Development and Global Citizenship Education), με στόχο να βοηθήσει τους αυριανούς πολίτες να γνωρίσουν τα πολύπλοκα παγκόσμια ζητήματα και να τους δώσει τη δυνατότητα να γίνουν ενεργοί και ενημερωμένοι πολίτες.

Το όραμα της UNESCO για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη και την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη

Η έννοια της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΕΑΑ) εισήλθε στον παγκόσμιο διάλογο για την εκπαίδευση μέσω της Agenda 21, του εγγράφου που υπογράφτηκε στη Σύνοδο Κορυφής του ΟΗΕ στο Ρίο το 1992[i]. Η λέξη εκπαίδευση εμφανίζεται σε καθένα από τα 40 κεφάλαια της Ατζέντας 21, αλλά κυριαρχεί στο κεφάλαιο 36 με τίτλο «Προώθηση της Εκπαίδευσης, της ενημέρωσης του κοινού και της επαγγελματικής κατάρτισης»[ii]. Στην Agenda 21 δόθηκε για πρώτη φορά έμφαση στην πολιτιστική και κοινωνική διάσταση, κάτι που επαναλήφθηκε στο Παγκόσμιο Συνέδριο “ECO-ED” που πραγματοποιήθηκε λίγους μήνες μετά το Ρίο, στον Καναδά (Bell, 2009). Η έννοια της αειφορίας διευρύνθηκε στη Διεθνή Διάσκεψη της UNESCO στη Θεσσαλονίκη το 1997, και συνδέθηκε ξεκάθαρα και με άλλους τομείς των ανθρώπινων δραστηριοτήτων όπως η φτώχεια, η υγεία, η ασφάλεια των τροφίμων, η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ειρήνη (UNESCO, 1997). 

Το 2002, η Παγκόσμια Διάσκεψη του ΟΗΕ για την Αειφόρο Ανάπτυξη που πραγματοποιήθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ,  ανακήρυξε επίσημα τη Δεκαετία 2005-2014 ως Δεκαετία του ΟΗΕ για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη και ανατέθηκε στην UNESCO ο συντονισμός και η καθοδήγηση των σχετικών δράσεων. Στη Διακήρυξη τονίζεται ο καθοριστικός ρόλος της εκπαίδευσης για την προώθηση της Αειφόρου Ανάπτυξης, δεν αναφέρεται όμως η Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη (Global Citizenship)[iii] ως μέρος της εκπαιδευτικής ατζέντας, αν και υπονοείται στην παράγραφο 2, όπου δηλώνεται ότι «δεσμευόμαστε να οικοδομήσουμε μια ανθρώπινη και δίκαιη παγκόσμια κοινωνία (United Nations, 2002:1).

Με την ανακήρυξη της δεκαετίας 2005-2014 ως «Δεκαετία της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη», η UNESCO ανέδειξε την εκπαίδευση ως πρώτιστης σημασίας στην επίτευξη περιβαλλοντικής και ηθικής αντίληψης, αξιών, στάσεων, δεξιοτήτων και συμπεριφορών, σύμφωνα με την Αειφόρο Ανάπτυξη και την αποτελεσματική δημόσια συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων (UNESCO, 2002). Η ενεργός ιδιότητα του πολίτη και η διεθνής κατανόηση, αποτέλεσαν πρωταρχικό στόχο της εκπαίδευσης για ένα αειφόρο μέλλον, που θα συμβάλλουν στην κατανόηση των δεσμών μεταξύ τοπικών και παγκόσμιων θεμάτων. Σημαντικές στην κατεύθυνση αυτή θεωρήθηκαν επίσης, η Οικουμενική Εκπαίδευση, η Αναπτυξιακή Εκπαίδευση, η Εκπαίδευση για την Ειρήνη, η Εκπαίδευση για την Ιδιότητα του πολίτη, η Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η Πολυπολιτισμική και Αντιρατσιστική Εκπαίδευση και κυρίως, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση.

Έτσι, η ΕΑΑ άρχισε να συνδέεται ολοένα και περισσότερο με άλλες διεθνείς εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες.  Η στενότερη σύνδεση όμως μεταξύ της ΕΑΑ και της Εκπαίδευσης για την Παγκόσμια Ιδιότητα του πολίτη[iv], αναπτύχθηκε ταχέως τα τελευταία χρόνια[v].

Στην κατεύθυνση αυτή, η UNESCO διοργάνωσε το 2013 στη Σεούλ της Ν. Κορέας, Τεχνική Διαβούλευση για την Εκπαίδευση  για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη (Technical Consultation on Global Citizenship Education), με στόχο να αποσαφηνιστεί η έννοια και να δοθεί ένας λειτουργικός ορισμός. Στη Διαβούλευση ορίστηκε ότι η εκπαίδευση για την παγκόσμια ιδιότητα του πολίτη στοχεύει να δώσει τη δυνατότητα στους εκπαιδευόμενους να συμμετάσχουν και να αναλάβουν ενεργούς ρόλους, τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, για να αντιμετωπίσουν και να επιλύσουν τις παγκόσμιες προκλήσεις και, τελικά, να συνεισφέρουν ενεργά σε έναν πιο δίκαιο, ειρηνικό, ανεκτικό, χωρίς αποκλεισμούς, ασφαλή και βιώσιμο κόσμο (UNESCO, 2013: 3).

Επίσης, τον Δεκέμβριο του 2013, πραγματοποιήθηκε στην Μπανγκόκ το πρώτο φόρουμ της UNESCO για την Εκπαίδευση στην Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη. Τα συμπεράσματα των Διαβουλεύσεων αυτών δημοσιεύτηκαν το 2014 στην έκδοση “Global Citizenship Education. Preparing learners for the challenges of the twenty-first century”, όπου αναφέρεται ότι παρά τις διαφορετικές ερμηνείες που υπάρχουν σχετικά με την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη, είναι κοινώς αποδεκτό ότι δεν αποτελεί μια νομική κατάσταση, αλλά αναφέρεται περισσότερο στην αντίληψη ότι ανήκουμε τόσο σε μια ευρύτερη κοινότητα όσο και σε μια κοινή ανθρωπότητα, προωθώντας έτσι μια παγκόσμια ματιά, που συνδέει το τοπικό με το παγκόσμιο και το εθνικό με το διεθνές (UNESCO, 2014).

Το 2015 πραγματοποιήθηκε στο Incheon της Ν. Κορέας, το Παγκόσμιο Φόρουμ για την Εκπαίδευση για να καθοριστεί το πλαίσιο Δράσης για την Εκπαίδευση της UNESCO (Framework for Action). Στη διακήρυξη που ακολούθησε επιχειρείται η σύνδεση της Αειφόρου Ανάπτυξης με την Εκπαίδευση για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη. Αναφέρεται συγκεκριμένα ότι η εκπαίδευση αποτελεί καταλυτικό παράγοντα στην επίτευξη ευρύτερων αναπτυξιακών στόχων καθώς και στην προώθηση της ειρήνης και της κοινωνικής συνοχής. Η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη και την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη, μπορούν να προσφέρουν στους αυριανούς πολίτες, τις γνώσεις, τις δεξιότητες, τις αξίες και τις συμπεριφορές, ώστε να παίρνουν αποφάσεις και να αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, για την αντιμετώπιση και επίλυση των παγκόσμιων ζητημάτων (UNESCO, 2015α).

Η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη και την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη  αποτελεί σήμερα έναν από τους στρατηγικούς τομείς του προγράμματος Εκπαίδευσης της UNESCO για την περίοδο 2014-2021, ο οποίος εντάσσεται στην Ατζέντα και το πλαίσιο δράσης «Εκπαίδευση 2030»[vi]. Σύμφωνα με το στόχο 4.7 της ατζέντας, «οι χώρες καλούνται να διασφαλίσουν ότι όλοι οι μαθητές θα αποκτήσουν γνώσεις και δεξιότητες για την προαγωγή της αειφόρου ανάπτυξης, του αειφόρου τρόπου ζωής, των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της ισότητας των φύλων, της ειρήνης, της Παγκόσμιας Ιδιότητας του Πολίτη και της εκτίμησης της πολιτιστικής πολυμορφίας» (United Nations, 2015: 17).

Η εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη και την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη

Στο επίκεντρο της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη και την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη είναι η αναγνώριση ότι η ζωή μας δεν υπήρξε ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία τόσο άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ζωή των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο και ότι οι ίδιες ή παρόμοιες, οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές δυνάμεις, μας επηρεάζουν όλους.

Η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη και την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην κατανόηση των αλληλεξαρτήσεων και ασχολείται με:

• Τις συνδέσεις μεταξύ της κοινωνίας, της οικονομίας και του περιβάλλοντος και μεταξύ της δικής μας ζωής και των άλλων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο
• τις ανάγκες και τα δικαιώματα τόσο των σημερινών όσο και των μελλοντικών γενεών
• τις σχέσεις μεταξύ εξουσίας, πόρων και ανθρωπίνων δικαιωμάτων
• τις τοπικές και παγκόσμιες επιπτώσεις όλων των πράξεων μας και τις δράσεις που μπορούν να αναλάβουν τα άτομα και οι οργανισμοί σε τοπικά και παγκόσμια θέματα (ACCAC, 2002: 6)

Επιδιώκει την καλλιέργεια μιας σειράς δεξιοτήτων, αξιών και στάσεων και υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα της έρευνας, της κριτικής εξέτασης των αποδεικτικών στοιχείων, της δημιουργίας συνδέσεων, της διαμόρφωσης απόψεων, το σεβασμό των άλλων καθώς και την αναγκαιότητα λήψης μέτρων.

Εστιάζει σε επτά θέματα: 1) τον πλούτο και τη φτώχεια, 2) την ταυτότητα και τον πολιτισμό, 3) τις επιλογές και τις αποφάσεις, 4) την υγεία, 5) το φυσικό περιβάλλον, 6) την κατανάλωση και τα απόβλητα και 7) την κλιματική αλλαγή (Bennell & Norcliffe, 2011) .

Οι παιδαγωγικές μέθοδοι που προωθούνται, επικεντρώνονται στις συνεργατικές μαθησιακές προσεγγίσεις. Περιλαμβάνουν δημοκρατικές, εποικοδομητικές,  συμμετοχικές, βιωματικές και ολιστικές μεθοδολογίες. Αντί να δίνεται έμφαση μόνο στη γνώση, δίνεται εξίσου σε δεξιότητες όπως η κριτική και δημιουργική σκέψη, η επικοινωνία, η συνεργασία και η ικανότητα να δημιουργούν συνδέσεις, ώστε να μπορεί ο μαθητής να ανακαλύψει μόνος του πώς λειτουργεί ο κόσμος.

Θα λέγαμε, ότι λόγω της ασάφειας της έννοιας της εκπαίδευσης για την αειφορία και την παγκόσμια ιδιότητα του πολίτη, και των επιρροών που δέχτηκε από προηγούμενες παιδαγωγικές προσεγγίσεις και κινήματα, είναι χρήσιμο να αναφερθούμε αναλυτικότερα στην Εκπαίδευση για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη, περιγράφοντας την έννοια, τις διαστάσεις και τις προσεγγίσεις της.

Εκπαίδευση για την παγκόσμια ιδιότητα του πολίτη

Η έννοια της εκπαίδευσης για την παγκόσμια ιδιότητα του πολίτη είναι σχετικά νέα, παρόλο που οι ρίζες της μπορεί να εντοπιστούν σε διάφορα εκπαιδευτικά κινήματα, συμπεριλαμβανομένων των κινημάτων «παγκόσμιων σπουδών» (World Studies) και της «Αναπτυξιακής Εκπαίδευσης» (Development Education). Τα κινήματα όμως που την επηρέασαν περισσότερο είναι η Εκπαίδευση για την Ιδιότητα του Πολίτη (Citizenship Education) και η Οικουμενική Εκπαίδευση (Global Education).

Οι Laclau και Mouffe (1985), υποστήριξαν ότι η Εκπαίδευση για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη λειτουργεί ως ένα κομβικό σημείο συνάντησης της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Environmental Education), της Αναπτυξιακής Εκπαίδευσης (Development Education) και της Ιδιότητας του Πολίτη (Citizenship Education). Την άποψη αυτή συμμερίζονται οι Mannion et al. (2011), οι οποίοι θεωρούν ότι η εκπαίδευση για την παγκόσμια ιδιότητα του πολίτη λειτουργεί ως ένα κομβικό σημείο όπου συγκλίνουν πολλές διαφορετικές πτυχές της παιδαγωγικής σκέψης και πρακτικής. Ως κομβικό σημείο η Εκπαίδευση για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη, αφενός επιτρέπει ποικίλες έννοιες να συγκλίνουν, αφετέρου υποτάσσει τις άλλες έννοιες στο πλαίσιό της (Σχήμα 1).

Σχήμα 1. Η περιβαλλοντική Εκπαίδευση (Π.Ε.), η Αναπτυξιακή Εκπαίδευση (Α.Ε.) και η Εκπαίδευση για την ιδιότητα του Πολίτη (Ι.Ε.) συγκλίνουν στο κομβικό σημείο της Εκπαίδευσης για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη (Mannion et al., 2011)

Για κατανοήσουμε επομένως τον πολυδιάστατο χαρακτήρα της Εκπαίδευσης για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη, είναι σημαντικό να εξετάσουμε τα παραπάνω κινήματα και τις επιρροές τους. Επιπροσθέτως, οι επιδράσεις που άσκησαν και οι ερμηνείες τους, έχουν σαν αποτέλεσμα να δίνονται διαφορετικοί προσανατολισμοί και εννοιολογικοί ορισμοί στην Εκπαίδευση για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη. Το γεγονός αυτό προκαλεί σε ορισμένες περιπτώσεις ασάφειες ως προς τους μαθησιακούς στόχους και τις πρακτικές διδασκαλίας και μάθησης που ακολουθούνται κατά την υλοποίηση σχολικών προγραμμάτων (Evans et al., 2009).

Η Εκπαίδευση για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη στοχεύει να ενδυναμώσει τους μαθητές ώστε να καταστούν ικανοί να αναλάβουν ενεργό ρόλο, τόσο σε τοπικό, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, για να αντιμετωπίσουν τα παγκόσμια προβλήματα και να συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κόσμου που είναι αειφόρος, δίκαιος, ειρηνικός, ασφαλής και χωρίς αποκλεισμούς.

Μπορούμε να εντοπίσουμε τρεις κύριους παράγοντες που συμβάλλουν στην αύξηση του ενδιαφέροντος για την Εκπαίδευση για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη (Soon-Yong, 2013):

1) Η εκπαίδευση, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, επιδιώκει να ενσωματώσει μη γνωστικά στοιχεία, όπως στάσεις και αξίες και ικανότητες που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας. Επιπλέον, αμφισβητείται η συμβολή του σημερινού εκπαιδευτικού συστήματος στην ανάπτυξη ατόμων ικανών να επιλύουν κοινωνικά, πολιτικά και παγκόσμια ζητήματα, όπως είναι η ειρήνη, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η αποδοχή της διαφορετικότητας και η αειφόρος ανάπτυξη.

2) Η αυξανόμενη διασύνδεση και αλληλεξάρτηση των ανθρώπων και των τόπων. Η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και των δικτύων αυξάνει το ρυθμό της ανταλλαγής πληροφοριών και της αλληλεπίδρασης των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, ανεξάρτητα από την απόσταση μεταξύ τους.

3) Οι παγκόσμιες προκλήσεις απαιτούν διάλογο και συλλογική δράση σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ανάγκη για επέκταση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλο τον κόσμο, απαιτεί συλλογική κοινωνική δράση. Τα κοινωνικά κινήματα, έχουν αποδείξει τη δύναμη των πολιτών που διεκδικούν δημοκρατία και ελευθερία. Την ίδια ώρα τα περιβαλλοντικά προβλήματα (π.χ. κλιματική αλλαγή, λειψυδρία), απαιτούν συνεργασία μεταξύ των κρατών και υιοθέτηση βιώσιμων μοντέλων ανάπτυξης. Τέλος οι ροές των ανθρώπων που μετακινούνται εκτός της πατρίδας τους αυξάνονται συνεχώς και δημιουργούν ετερογενείς ή παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες που πρέπει να μάθουν πώς να ζουν μαζί.

Διαστάσεις της Παγκόσμιας Ιδιότητας του Πολίτη

Οι ιδέες που συγκλίνουν περισσότερο στο πλαίσιο της συζήτησης για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη συνδέονται με την ευθύνη, την ευαισθητοποίηση και τη συμμετοχή (Schattle, 2009, Ogden, 2010). Αν και δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός της Παγκόσμιας Ιδιότητας του πολίτη, οι Morais και Ogden (2010), θεωρούν ότι όπως προκύπτει από τη διεθνή βιβλιογραφία, οι τρεις διαστάσεις της παγκόσμιας ιδιότητας του πολίτη είναι η κοινωνική ευθύνη, η παγκόσμια ικανότητα και η παγκόσμια συμμετοχή στα κοινά. 

Κοινωνική ευθύνη: Η κοινωνική ευθύνη αναφέρεται στην κατανόηση και συνειδητοποίηση της αλληλεξάρτησης και της κοινωνικής ευαισθησίας για τους άλλους ανθρώπους, την κοινωνία στο σύνολό της και το περιβάλλον (Andrzejewski & Alessio, 1999, Braskamp et al., 2008,  Parekh, 2003, Westheimer & Kahne, 2004). Οι κοινωνικά υπεύθυνοι μαθητές αξιολογούν τα κοινωνικά θέματα και εντοπίζουν περιπτώσεις και παραδείγματα παγκόσμιας αδικίας και ανισότητας (Falk, 1994, Lagos, 2001). Σέβονται τη διαφορετικότητα και καταλαβαίνουν τη διασύνδεση μεταξύ των τοπικών συμπεριφορών και των παγκόσμιων διαστάσεων.

Παγκόσμια Ικανότητα: Η παγκόσμια ικανότητα χαρακτηρίζεται από μια συμπεριφορά που είναι απαλλαγμένη από προκαταλήψεις, όπου οι μαθητές είναι ανοιχτοί σε διάφορες πολιτιστικές προοπτικές και επιδιώκουν ενεργά να μάθουν για διαφορετικά πολιτιστικά πρότυπα και να χρησιμοποιήσουν αυτή τη γνώση για να αλληλεπιδράσουν με ανθρώπους που είναι διαφορετικοί από τους ίδιους.  Επιδεικνύουν μια σειρά από διαπολιτισμικές δεξιότητες επικοινωνίας και έχουν τις ικανότητες να συμμετάσχουν με επιτυχία σε διαπολιτισμικές συναντήσεις.

Παγκόσμια συμμετοχή στα κοινά: Η παγκόσμια συμμετοχή στα κοινά είναι το στοιχείο δράσης του παγκόσμιου πολίτη που καλείται να αντιμετωπίσει τα τοπικά και παγκόσμια θέματα περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος.

Κατά την άποψη των Morais και Ogden (2010), οι διαστάσεις αυτές είναι αλληλένδετες και ευθυγραμμίζονται πλήρως με τις θεωρητικές και φιλοσοφικές προοπτικές που περιγράφονται στη βιβλιογραφία, ενώ αντικατοπτρίζουν τον τρόπο, με τον οποίο, κυβερνητικοί φορείς και ενώσεις εκπαιδευτικών, έχουν διαμορφώσει την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη. Μέσα σε κάθε διάσταση υπάρχουν επιπλέον υποδιαιρέσεις που εκφράζουν την πολυπλοκότητα της εννοιολογικής κατασκευής της παγκόσμιας ιδιότητας του πολίτη (Σχήμα 2).

 

Η Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη είναι ένα πολυδιάστατο δημιούργημα που εξαρτάται άμεσα από τις αλληλένδετες διαστάσεις της κοινωνικής ευθύνης, της παγκόσμιας ικανότητας και της παγκόσμιας συμμετοχής. Δεν μπορούμε να μιλάμε για Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη αν απουσιάζει κάποια από αυτές τις διαστάσεις (Morais και Ogden, 2010). Για παράδειγμα, μπορεί ένα άτομο να έχει αναπτυγμένη την κοινωνική ευθύνη καθώς και τις παγκόσμιες ικανότητες, αλλά δεν κάνει τίποτα πέρα από το να συζητάει για αυτά τα θέματα. Το άτομο αυτό μοιάζει με ένα καφενείο, όπου ακούγονται πολλές συζητήσεις αλλά δεν γίνεται τίποτα πέρα από αυτό, αφού κανείς δε συμμετέχει σε οργανωμένες δράσεις που προωθούν την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη. Συνεπώς, οι τρεις αυτές διαστάσεις θεωρούνται ζωτικής σημασίας για την Παγκόσμια ιδιότητα του Πολίτη, και σύμφωνα με τους Noddings (2005), Westheimer & Kahne (2004), και Andrzejewski & Alessio (1999), θα πρέπει να προσδιοριστούν με σαφήνεια, να αξιολογηθούν και να ενσωματωθούν στα προγράμματα σπουδών.

Η UNESCO (2015β), καθορίζει τρεις βασικές εννοιολογικές διαστάσεις για την Εκπαίδευση για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη, που βασίζονται και περιλαμβάνουν πτυχές από τους τρεις τομείς της μάθησης: γνωστικό,  κοινωνικο-συναισθηματικό, και συμπεριφορικό. Οι διαστάσεις αυτές είναι κοινές στους διάφορους ορισμούς και ερμηνείες, εννοιολογικά πλαίσια, προσεγγίσεις και προγράμματα σπουδών σχετικά με την Εκπαίδευση για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη, καθώς και στις  Τεχνικές Διαβουλεύσεις και τις πρόσφατες εργασίες στον τομέα αυτό από την UNESCO. Μπορούν δε να χρησιμεύσουν ως μία βάση για τον καθορισμό των στόχων της Παγκόσμιας Εκπαίδευσης, και των ικανοτήτων που πρέπει να αποκτήσουν οι μαθητές (UNESCO, 2015β: 14). Αυτές οι βασικές εννοιολογικές διαστάσεις είναι αλληλένδετες  και παρουσιάζονται παρακάτω:

Προσεγγίσεις της εκπαίδευσης για την παγκόσμια ιδιότητα του πολίτη

Παρόλες τις εννοιολογικές διαστάσεις που προσπαθούν να αποσαφηνίσουν το εννοιολογικό πλαίσιο, η έννοια της Παγκόσμιας Ιδιότητας του Πολίτη, παραμένει ασαφής, καθώς σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς συγγραφείς. Οι μελετητές της εκπαίδευσης για την παγκόσμια ιδιότητα του πολίτη, εξετάζουν τον προσανατολισμό, τις προοπτικές, τους προτεινόμενους στόχους, τις πρακτικές της διδασκαλίας και μάθησης, προσεγγίζοντάς τους τομείς αυτούς από διάφορες οπτικές γωνίες (Βουδρισλής και Λαμπρινός, 2018). Έτσι, άλλοι εστιάζουν στην αποτελεσματική συμμετοχή των νέων στην παγκόσμια αγορά (νεοφιλελεύθερη προσέγγιση), άλλοι στην κατανόηση των παγκόσμιων οικονομικών και πολιτικών θεσμών και των ανισοτήτων που αυτοί δημιουργούν (ριζοσπαστική προσέγγιση)  και άλλοι στην οικοδόμηση σχέσεων που αγκαλιάζουν τη διαφορετικότητα και συμβάλλουν στη δημιουργία χώρου για διάλογο και αλλαγή (μετασχηματιστική προσέγγιση). Η εστίαση στις διαφοροποιήσεις αυτές προκαλεί ουσιαστική συζήτηση και διευκρινίζει τις ασάφειες και τις προκλήσεις που είναι σύμφυτες με την εκπαίδευση για την παγκόσμια διάσταση της ιδιότητας του πολίτη στον 21ο αιώνα (Βουδρισλής, 2016).

Η Andreotti (2006), διαχωρίζει τις προσεγγίσεις της Παγκόσμιας Ιδιότητας του Πολίτη σε ήπιες και κριτικές. Η ίδια προκρίνει την Κριτική Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη, η οποία θα βοηθήσει τους μαθητές να δουν το διαφορετικό ως πηγή μάθησης και όχι ως απειλή, ώστε να απομακρυνθούν από τον "εθνοκεντρισμό και τις αξιώσεις της πολιτιστικής υπεροχής”. Πιο ήπιες προσεγγίσεις στην εκπαίδευση για την παγκόσμια του πολίτη, προειδοποιεί, θα έχουν ως αποτέλεσμα την αέναη αναπαραγωγή των σχέσεων ανισότητας, την κατάχρηση εξουσίας και την εκμετάλλευση, που συμβάλλουν στην παγκόσμια αδικία στις σχέσεις Βορρά -Νότου.

Σύμφωνα με την Andreotti (2011), η Εκπαίδευση για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη πρέπει να ενθαρρύνει τους μαθητές να γνωρίσουν κριτικά και να προβληματιστούν, σχετικά με τη θέση τους και τη σχέση τους με τα τοπικά και παγκόσμια ζητήματα και την αδικία, καθώς και να εξοικειωθούν με τα πολλαπλά συμφέροντα που έχουν οι διάφορες ομάδες.  Οι Andreotti et al (2007), υποστηρίζουν ότι η Παγκόσμια Εκπαίδευση είναι η διαδικασία μάθησης των αντιλήψεων, των σχέσεων και των ροών μεταξύ του εαυτού μας, του άλλου και του τοπικού και παγκόσμιου περιβάλλοντος. Αυτές οι διαστάσεις συνδέονται μέσα σε μια διαδικασία που επηρεάζει τη δυναμική της παγκοσμιοποίησης (Σχήμα 3).

Περιεχόμενο-Ενσωμάτωση στο αναλυτικό πρόγραμμα   

Η Εκπαίδευση για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη μπορεί να αποτελέσει ένα ανεξάρτητο θεματικό πεδίο ή να συνδεθεί με τα υπάρχοντα διδακτικά αντικείμενα όπως είναι η Εκπαίδευση για την Ιδιότητα του Πολίτη, η Γεωγραφία, η Μελέτη του Περιβάλλοντος, ο πολιτισμός κλπ. Τα παγκόσμια ζητήματα όμως είναι πολύπλοκα και πολλές φορές είναι δύσκολη η κατανόησή τους από τους μαθητές. Ως ένα σύνολο σύνθετων διαδικασιών, χρειάζονται τη συμβολή πολλών διδακτικών αντικειμένων για να διδαχθούν με επιτυχία. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητη μια ολιστική προσέγγιση της μάθησης (Roth, 2007: 25) και  όχι η διαίρεση της γνώσης σε ξεχωριστά κομμάτια. Ο κατακερματισμός αυτός θα περιόριζε την ικανότητα των μαθητών να κατανοήσουν τον πολύπλοκο και απρόβλεπτο κόσμο μας, να αναγνωρίσουν τις πολλαπλές προοπτικές,  και να αντιληφθούν την ικανότητα  τους να ενεργούν ώστε να δημιουργήσουν τον κόσμο που ζουν. Στην κατεύθυνση αυτή, η Γεωγραφική Εκπαίδευση, η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη και η Εκπαίδευση για την Ιδιότητα του Πολίτη, έχουν να διαδραματίσουν ένα σημαντικό ρόλο καθώς έχουν ισχυρούς δεσμούς με τα θέματα που εξετάζει η Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη και προσφέρουν στους μαθητές τη δυνατότητα να ερμηνεύσουν το περιβάλλον τους και να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους (Βουδρισλής, 2016). Η αξιοποίηση των κοινών πεδίων και η οργάνωση της διδασκαλίας στο πλαίσιο της διεπιστημονικότητας, αναμένεται να καλλιεργήσει στους μαθητές σύνθετη σκέψη, απαραίτητη  για τη μελέτη και την ανάλυση των παγκόσμιων θεμάτων. Τα διδακτικά αυτά αντικείμενα θα συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας συνολικής προσέγγισης της Παγκόσμιας Ιδιότητας του Πολίτη που θα υιοθετεί μια ευρύτερη κοινωνικο-χωρική προσέγγιση που θα προωθεί την ισότητα, τη δημοκρατία, την ειρήνη και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Συμπεράσματα

Η Αειφόρος Ανάπτυξη επιδιώκει να προσεγγίσουμε την ανάπτυξη, εξισορροπώντας διαφορετικές, και συχνά ανταγωνιστικές ανάγκες, οι οποίες αντιτίθενται στην συνειδητοποίηση των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών περιορισμών που αντιμετωπίζουμε ως κοινωνία (Sustainable Development Commission, 2011). Τα τελευταία χρόνια συνδέεται ολοένα και περισσότερο με την Εκπαίδευση για την Παγκόσμια Ιδιότητα του πολίτη και αυτή η σχέση τείνει να γίνει στενότερη.

Η Αειφόρος Ανάπτυξη και η Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη είναι αναμφισβήτητα πολυδιάστατες έννοιες που εξαρτώνται άμεσα από την ανάπτυξη της κοινωνικής ευθύνης, της παγκόσμιας ικανότητας και της παγκόσμιας συμμετοχής. Επομένως, χρειάζεται μια ανάγνωση της εκπαίδευσης για την Αειφορία και την Παγκόσμια Ιδιότητα του πολίτη που θα αμφισβητεί την κοινωνική αδικία και θα εστιάζει στην αλληλεγγύη και στην προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Καθώς το σχολείο διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο στην κατασκευή ταυτοτήτων, είναι χρήσιμο να βοηθήσει τους μαθητές να διαμορφώσουν οικουμενικές ηθικές αξίες όπως είναι η δικαιοσύνη και η ισότητα.

Διαφαίνεται η  ανάγκη για ερευνηθεί περισσότερο η σύνδεσή τους, ώστε να καταδειχθεί ο τρόπος με τον οποίο θα μπορέσουν να συμπεριληφθούν στα σχολικά προγράμματα σπουδών και στα εκπαιδευτικά προγράμματα. Η πρόκληση λοιπόν για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη και την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη  είναι η εύρεση μιας θέσης στο σχολικό πρόγραμμα, το οποίο όμως θεωρείται από ορισμένους ως υπερπλήρη (Donnelly & Wiltshire, 2014, Gough, 2018).

Βιβλιογραφία

ACCAC (2002). Education for Sustainable Development and Global Citizenship: why? what? how? Cardiff: ACCAC.

Andreotti, V. (2006). Soft versus critical global citizenship education. Policy and practice: A Development Education Review, 3, 40-51.

Andreotti, V. (2011). Actionable postcolonial theory. New York: Palgrave Macmillan.

Andreotti, V., Souza, L., Räsänen, R., Forghani, N. (2007). Working definition of global education. Public presentation at the conference Global Education: Practice, Theory and Research, University of Erlangen Nurnberg, Germany, October 9th.

Andrzejewski, J., Alessio, J. (1999). Education for global citizenship and social responsibility. Progressive Perspectives: 1998-99 Monograph Series, 1(2).

Bakhtin, M.M. (1984). Problems of Dostoevsky’s Poetics. Edited and trans by Caryl Emerson. Minnieapolis: University of Michigan Press.

Bell, D. (2016). Twenty-first Century Education: Transformative Education for Sustainability and Responsible Citizenship. Journal of Teacher Education for Sustainability, 18/1, 48-56.

Bennell, S., Norcliffe, D. (2015). Education for Sustainable Development and Global Citizenship: a case study in policy formation. In Lewis, W.G., and Roberts, H.G.F. (eds) Citizenship Education in Wales. Vol. 9 of Education Transactions. Bangor: Bangor University, 1–28.  Διαθέσιμο στο  www.bangor.ac.uk/addysg/publications/trafodion9/Chapter1.pdf (πρόσβαση 25/2/2019).

Βουδρισλής, Ν. (2016). Η συμβολή της διδασκαλίας της γεωγραφίας και της κοινωνικής και πολιτικής αγωγής στην προσέγγιση της Οικουμενικής Εκπαίδευσης για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη. Διδακτορική Διατριβή. Θεσσαλονίκη: Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Α.Π.Θ.

Βουδρισλής, Ν., Λαμπρινός, Ν. (2018). Προσανατολισμοί της Εκπαίδευσης για την παγκόσμια ιδιότητα του πολίτη και ο ρόλος του εκπαιδευτικού. Πρακτικά 11^ου Πανελλήνιου Συνέδριου της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδοςμε θέμα: «Βασική και συνεχιζόμενη εκπαίδευση των εκπαιδευτικών σε ένα σύνθετο και μεταβαλλόμενο περιβάλλον», Πάτρα, 23-25 Νοεμβρίου 2018.

Braskamp, L., Braskamp, D. C., Merrill, K. C. (2008). Global Perspective Inventory (GPI): Its purpose, construction, potential uses, and psychometric characteristics. Chicago: Global Perspective Institute.

Donnelly, K., & Wiltshire, K. (2014). Review of the Australian Curriculum. Final report. Canberra: Australian Government Department of Education.

Evans, M., Ingram, L., Macdonald, A., Weber, N., (2009). Mapping the "global dimension" of citizenship education in Canada: The complex interplay of theory, practice and context. Citizenship Teaching and Learning, 5(2), 17-34.

Falk, R. (1994). The Making of Global Citizenship. In B. van Steenbergen (Ed.), The Condition of Citizenship (pp. 39-50). London: Sage Publications.

Gough, Α. (2018). Sustainable Development and Global Citizenship Education: Challenging Imperatives. In Davies I. et al. (Eds.) The Palgrave Handbook of Global Citizenship and Education, (pp 295-312). London: Palgrave Macmillan.

Laclau, E., Mouffe, C. (1985). Hegemony and socialist strategy. London: Verso.

Lagos, T. (2001). Global citizenship-Towards a definition. Διαθέσιμο στο http://depts.washington.edu/gcp/pdf/globalcitizenship.pdf (πρόσβαση 1/2/2019).

Mannion, G., Biesta, G., Priestley M., Ross H. (2011). The global dimension in education and education for global citizenship: genealogy and critique. Globalisation, Societies and Education, Vol. 9, Nos. 3-4, 443-456.

Morais, D., Ogden, A. (2010). Initial development and validation of the global citizenship scale. Journal of Studies in International Education, 15(5), 445-466.

Noddings, N. (2005). Educating citizens for global awareness. New York: Teachers College Press.

Ogden, A. (2010). Education abroad and the making of Global Citizens:  Assesing learning outcome of course-embedded, faculty-led international programming. PhD dissertation. Pennsylvania State University.

Parekh, B. (2003). Cosmopolitanism and Global Citizenship. Review of International Studies, 29, 3-17.

Pigozzi M., J. (2006). A UNESCO view of global citizenship education. Educational Review, 58:1, 1-4.

Roth, K. (2007). Cosmopolitan Learning. In K. Roth, and N. Burbules (ed.), Changing notions of citizenship education in contemporary nation-states. Educational futures: Rethinking theory and practice. Rotterdam: Sense Publishers, 10-29.

Schattle, H. (2009). Global Citizenship in Theory and Practice. In R. Lewin (Ed.), The Handbook of practice and research in study abroad: Higher education and the quest for global citizenship. New York: Routledge, 3-18.

Soon-Yong, P. (2013). Global Citizenship Education. Goals and Challenges in the New Millennium. APCEIU Research Reports, 2.

Sustainable Development Commission (2011). What is sustainable development. Διαθέσιμο στο www.sd-commission.org.uk/pages/what-is-sustainable-development.html (πρόσβαση 25/2/2019).

UNESCO. (1975). The Belgrade Charter: A Global Framework for Environmental Education. Διαθέσιμο στο https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000017772 (πρόσβαση 25/1/2019).

UNESCO, (1997). Declaration of Thessaloniki. UNESCO-EPD97/CONF.401/CLD.2, Paris: UNESCO. Διαθέσιμο στο https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000117772 (πρόσβαση 11/2/2019).

UNESCO (2002). Education for Sustainability – From Rio to Johannesburg: Lessons learnt from a decade of commitment. Paris: UNESCO Education Sector.

UNESCO (2013). Global Citizenship Education: An Emerging Perspective. Outcome Document of the Technical Consultation on Global Citizenship Education. Διαθέσιμο στο unesdoc.unesco.org/images/0022/002241/224115E.pdf (πρόσβαση 25/1/2019).

UNESCO (2014). Global Citizenship Education. Preparing learners for the challenges of the twenty-first century.  Paris: UNESCO Education Sector. Διαθέσιμο στο https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000227729 (πρόσβαση 24/2/2019).

UNESCO, (2015α). Education 2030 Incheon Declaration Towards inclusive and equitable quality education and lifelong learning for all. Paris: UNESCO. Διαθέσιμο εδώ (πρόσβαση 11/2/2019).

UNESCO, (2015β). Global Citizenship Education. TOPICS AND LEARNING OBJECTIVES. Paris: UNESCO.

United Nations, (2002). Report of the World Summit on Sustainable Development. A/Conf.199/20. New York: United Nations.

United Nations, (2015). Τransforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development. New York: United Nations. Διαθέσιμο στο https://sustainabledevelopment.un.org/post2015/transformingourworld (πρόσβαση 12/2/2019).

Westheimer, J., Kahne, J. (2004). What kind of citizen? The politics of educating for democracy. American Educational Research Journal, 41(2), 237-269.