Αειφορία

Κατά τη σχολική χρονιά 2022-2023 στο ΕΠΑΛ Αλεξάνδρειας υλοποιήθηκε πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με τίτλο «Διαχείριση φυτικών υπολειμμάτων με τη χρήση κομποστοποιητή». Το συγκεκριμένο Πρόγραμμα Σχολικών Δραστηριοτήτων παρείχε την ευκαιρία στους μαθητές να κατανοήσουν τη σημασία της αειφορίας μέσω της διαδικασίας της κομποστοποίησης.

Το εκπαιδευτικό υλικό «Αειφορία και COVID-19: Εκπαιδευτικές δραστηριότητες για την κατανόηση της πανδημίας από τη σκοπιά της Εκπαίδευσης για την Αειφορία», απευθύνεται σε μαθητές/τριες της ΣΤ΄ Δημοτικού, Γυμνασίου & Λυκείου και διασυνδέεται με τους διδακτικούς στόχους πολλών μαθημάτων του Αναλυτικού Προγράμματος όλων των τάξεων.

Η παρούσα εργασία μελετά τις έννοιες αειφορία και αειφόρο σχολείο και την εφαρμογή των αρχών τους στο εκπαιδευτικό σύστημα και στην κοινότητα. Ειδικότερα μελετά το αειφόρο σχολείο ως καινοτόμο οργανισμό μάθησης και το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η σχολική ηγεσία προς την κατεύθυνση εφαρμογής της αειφορίας. Μέσω βιβλιογραφικής ανασκόπησης και ανάλυσης εννοιών αναζητά απαντήσεις στα ερωτήματα: Σε ποιες αρχές της αειφόρου εκπαίδευσης πρέπει να στηριχτεί ο ανασχεδιασμός της σχολικής μονάδας, ώστε να επιτευχθεί η διασύνδεσή της με την κοινότητα; Μπορεί το αειφόρο σχολείο να επιφέρει αλλαγές στην εμπλεκόμενη κοινότητα και προς ποια κατεύθυνση οδηγούν αυτές οι αλλαγές; Ποιος ο ρόλος της σχολικής ηγεσίας στον προσανατολισμό της εκπαίδευσης προς την αειφορία; Ποια η μορφή και ποια τα χαρακτηριστικά που πρέπει να διακρίνουν τη σχολική ηγεσία ώστε να χαρακτηριστεί αειφόρος;

Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (ΠΕ)/Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΕΑΑ) προβάλλεται ως η ριζοσπαστικά διαφορετική μορφή διδασκαλίας, που μέσα από την οικοδόμηση της περιβαλλοντικής ευαισθησίας ταυτόχρονα επιχειρεί να αλλάξει τη φυσιογνωμία του παραδοσιακού σχολείου. Εμφανίζεται ως ένα εκπαιδευτικό κίνημα, του οποίου οι παιδαγωγικές αρχές και μέθοδοι διαφοροποιούνται σημαντικά από κείνες του παραδοσιακού σχολείου, δίνοντας έμφαση εκτός των άλλων στην ανάπτυξη και καλλιέργεια της κριτικής, δημιουργικής και συστημικής σκέψης, που θα της προσδώσουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της (κριτική, ολιστική, συστημική) και θα διαποτίσουν τη φιλοσοφία και την πρακτική της. Συνιστούν βασικές εκπαιδευτικές επιδιώξεις και παράλληλα συνεχή πρόκληση για τη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης. Στα πλαίσια αυτής της εργασίας θα επιχειρηθεί να αναδειχθεί ο τρόπος με τον οποίο η ανάπτυξη και καλλιέργεια της κριτικής, δημιουργικής και συστημικής σκέψης προωθούν την ΠΕ/ ΕΑΑ και συμβάλλουν στην πραγμάτωσή της.

Οι έννοιες της αειφορίας και της αειφόρου ανάπτυξης δημιουργούν συχνά παρανοήσεις, λόγω και του σχετικά ασαφούς περιεχομένου τους. Η κριτική που έχει ασκηθεί από αρκετούς ερευνητές, τόσο στις προηγούμενες έννοιες, όσο και σε αυτή της εκπαίδευσης για την αειφόρο ανάπτυξη αποτελεί αντικείμενο του κειμένου αυτού. Μια σύντομη ιστορική αναδρομή εξετάζει την εξέλιξή τους, μετά και την ολοκλήρωση της δεκαετίας της εκπαίδευσης για την αειφόρο ανάπτυξη. Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι φανερή η απουσία διαδικασιών συμμετοχικού διαλόγου από την κοινωνία των πολιτών ή την εκπαιδευτική κοινότητα, κατά τη φάση της εισαγωγής και προώθησής τους από διεθνείς οργανισμούς. Προτείνεται μια περισσότερο κριτική θεώρηση των εννοιών αυτών, έναντι της χωρίς όρους αποδοχής και χρήσης τους από την εκπαιδευτική κοινότητα στο πλαίσιο και της ανάπτυξης της κριτικής σκέψης.

Η καλλιέργεια ενεργών πολιτών αποτελεί βασική επιδίωξη της εκπαίδευσης για το περιβάλλον και την αειφορία. Στην εργασία αυτή εξετάζεται η έννοια και το περιεχόμενο του ενεργού πολίτη ως κρίσιμη για την αντιμετώπιση των σύγχρονων περιβαλλοντικών προβλημάτων. Συζητούνται ζητήματα σε σχέση με τα χαρακτηριστικά και τις διαστάσεις του ενεργού πολίτη καθώς επίσης, με τις διαδικασίες που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της εκπαίδευσης για το περιβάλλον και την αειφορία για την καλλιέργεια του. Τέλος, διαπιστώνονται βασικές προκλήσεις που τα σύγχρονο σχολείο καλείται να αντιμετωπίσει σε παιδαγωγικό και κοινωνικό επίπεδο προκειμένου να συμβάλει στην καλλιέργεια ενεργών πολιτών.

Πολλές από τις μεθοδολογίες της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Π.Ε.), όπως τα σχέδια εργασίας (μέθοδος project), έλκουν την καταγωγή τους από το προοδευτικό παιδαγωγικό κίνημα των αρχών του 20ου αιώνα. Στην Ελλάδα κυριότεροι εκπρόσωποι αυτού του κινήματος υπήρξαν ο Αλέξανδρος Δελμούζος και ο Μίλτος Κουντουράς. Η επαφή με τη φύση, οι περίπατοι και οι εκδρομές ήταν στοιχεία στα οποία έδιναν ιδιαίτερη έμφαση και μπορούν να θεωρηθούν πρωτόλειες μορφές Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Ωστόσο, το έργο τους δεν έχει βρει ολοκλήρωση στο ελληνικό σχολείο μέχρι σήμερα. Όχι μόνο η συνάφεια με τη δουλειά που γίνεται σήμερα στα προγράμματα Π.Ε. δεν έχει αναγνωριστεί, αλλά και η δημοκρατική συμμετοχή των μαθητών και των μαθητριών στις εκπαιδευτικές, διοικητικές και θεσμικές διαδικασίες, η λειτουργία του σχολείου ως μια δημοκρατική κοινότητα, δεν μπόρεσαν να βρουν τρόπο εφαρμογής στις σχολικές συνθήκες που παραμένουν στεγνές, περιοριστικές και αποστειρωμένες. Η επανασύνδεση με τις παραδόσεις του ελληνικού προοδευτικού παιδαγωγικού κινήματος μπορεί να προσδώσει στην Π.Ε. όχι μόνο ιστορικό βάθος και τοπικά δοκιμασμένα παραδείγματα, αλλά να βελτιώσει τις πρακτικές της και να αναδείξει το πλήρες δυναμικό που αυτή μπορεί να λάβει, με όλες τις ριζοσπαστικές εκδοχές.