Αντιλήψεις και στάσεις φοιτητών-μελλοντικών επαγγελματιών στο χώρο των περιβαλλοντικών επιστημών για το περιβάλλον και τα περιβαλλοντικά ζητήματα

Περίληψη

Βασικοί στόχοι της έρευνας ήταν η διερεύνηση και καταγραφή των αντιλήψεων, απόψεων και στάσεων των φοιτητών υποψήφιων επαγγελματιών στο χώρο του φυσικού περιβάλλοντος για το περιβάλλον και τα συνδεόμενα με αυτό ζητήματα. Η έρευνα διενεργήθηκε τους μήνες Απρίλιο και Μάιο του 2014 στο πλαίσιο διπλωματικής εργασίας του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» του Τμήματος Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Στην έρευνα συμμετείχαν 101 τελειόφοιτοι σπουδαστές των Τμημάτων Γεωπονίας και Δασολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και η ερευνητική τεχνική ήταν αυτή ενός «κλειστού τύπου» ερωτηματολογίου. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας το περιβάλλον και τα σχετικά  με αυτό ζητήματα αντιμετωπίζονται από τους φοιτητές του δείγματος ως ζητήματα υψίστης σημασίας. Ακόμη, εκφράζουν έντονη ανησυχία για μία πληθώρα περιβαλλοντικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες και κυριότερα για εκείνο της ρύπανσης των υδάτων. Σε γενικές γραμμές, οι φοιτητές του δείγματος τείνουν να εκφράζουν φιλοπεριβαλλοντικές στάσεις. Τέλος, όσον αφορά την ενημέρωση τους για θέματα περιβάλλοντος, η πλειοψηφία των φοιτητών την αξιολογεί λίγο έως μέτρια, ενώ ως κυρίαρχη πηγή ενημέρωσης των φοιτητών αναδεικνύεται το Διαδίκτυο και ακολουθούν οι Πανεπιστημιακές Σπουδές. 

Εισαγωγή

Μία από τις βασικές προτεραιότητες της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ή Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη, είναι να διαμορφώνει αντιλήψεις και να παρέχει στο άτομο τα απαραίτητα γνωστικά, ηθικά εφόδια ώστε να δράσει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων και στην εξασφάλιση ενός βιώσιμου τρόπου ζωής (UNEP 2000). Οι αντιλήψεις αυτές που διαμορφώνουν, σήμερα, οι άνθρωποι για τον κόσμο, τη φύση, το περιβάλλον, ο τρόπος που αντιλαμβάνονται τη θέση του ανθρώπου μέσα στη φύση, τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον, θα αποτελέσουν τις αξίες του αυριανού κόσμου και θα καθορίσουν το πλαίσιο ανάπτυξης του μέλλοντος (Δημητρίου 2005). Καθώς οι εποχές και οι συνθήκες ζωής αλλάζουν, μεταβάλλεται και ο τρόπος σκέψης των ανθρώπων, γι’ αυτό είναι απαραίτητο να εξετάζονται οι απόψεις, γνώσεις, στάσεις των ατόμων ώστε να διαμορφώνονται και οι κατάλληλες παρεμβάσεις στην κατεύθυνση προστασίας του περιβάλλοντος.

Η μελέτη των ζητημάτων αυτών στον νεανικό πληθυσμό και ιδιαίτερα στους φοιτητές και μελλοντικούς επιστήμονες έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς αυτοί καλούνται ως αυριανοί πολίτες να διαμορφώσουν εκείνες τις σχέσεις μεταξύ κοινωνίας και φύσης που θα συμβάλλουν στην οικοδόμηση ενός βιώσιμου μέλλοντος. Άλλωστε, πλέον ζητούμενο στον εργασιακό τομέα αποτελεί η απασχόληση αποφοίτων που θα μεταφέρουν στο χώρο εργασίας τους τις αξίες και τις δεξιότητες που είναι απαραίτητες, ώστε να οικοδομήσουν ένα βιώσιμο μέλλον (Thomas et al. 2013).

Η παρούσα μελέτη αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης εργασίας σχετικά με τις αντιλήψεις φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης απέναντι στο περιβάλλον, τα περιβαλλοντικά ζητήματα και τη διαχείρισή τους στο πλαίσιο της Αειφόρου Ανάπτυξης. Εδώ εστιάζουμε στους φοιτητές των σχολών Γεωπονίας και Δασολογίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον θεωρούμε ότι παρουσιάζει η μελέτη των αντιλήψεων και των στάσεων μελλοντικών επαγγελματιών στο χώρο του φυσικού περιβάλλοντος οι οποίοι ως αυριανοί επαγγελματίες θα κληθούν να διαχειριστούν φυσικούς πόρους ή να διδάξουν σε κάποια βαθμίδα εκπαίδευσης περιβαλλοντικές γνώσεις. Έτσι μπορούν να διαδραματίσουν κύριο λόγο στην ευαισθητοποίηση, στη διαμόρφωση αξιών και στη καλλιέργεια δεξιοτήτων και να συμβάλλουν στο κτίσιμο μιας περιβαλλοντικά συνειδητοποιημένης κοινωνίας (Fien 1997).

Από την ανασκόπηση της πρόσφατης διεθνούς βιβλιογραφίας διαπιστώθηκε ότι οι έρευνες γύρω από τις αντιλήψεις και τις στάσεις των σπουδαστών Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης για το περιβάλλον και τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι αρκετά περιορισμένες. Μάλιστα, η πλειοψηφία των ερευνών αυτών αφορά σε φοιτητές-μελλοντικούς εκπαιδευτικούς (Chatzifotiou et al. 2007,  Φλογαΐτη & Λιαράκου 2012, Taylor et al. 2007, Unal 2008, Tuncer et al. 2009, Yavetz et al. 2009, Hestness et al. 2011, Ikonomidis et al. 2012, Boubonari et al. 2013), ενώ μάλιστα εντοπίστηκαν ερευνητικά δεδομένα που αφορούν σε φοιτητές και άλλων σχολών (Tikka et al. 2000, Wong 2003, Kaplowitz & Levine 2005, Καραμέρης κ.ά. 2006, Karanikola et al. 2006, Καστάνη κ.ά. 2007, Ράγκου κ.ά. 2008, Ταμπάκης κ.ά. 2009, He et al. 2011).

Στον ελλαδικό χώρο οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί στο χώρο της Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σχετικά με τις αντιλήψεις, απόψεις, στάσεις, συμπεριφορά φοιτητών είναι αρκετά περιορισμένες και αναδεικνύεται η ανάγκη για την πραγματοποίηση ανάλογων ερευνών (Φλογαΐτη & Λιαράκου 2012).

Μεθοδολογία

Η παρούσα έρευνα, όπως προαναφέρθηκε, αποτελεί τμήμα ευρύτερης έρευνας. Η έρευνα περιορίστηκε στην περιοχή της Θράκης για πρακτικούς λόγους και συγκεκριμένα εξαιτίας της εύκολης πρόσβασης του ερευνητή («βολική δειγματοληψία»). Όσον αφορά τον τρόπο και τα κριτήρια επιλογής του δείγματος, επιλέχθηκαν φοιτητές που βρίσκονται χρονικά προς την ολοκλήρωση των σπουδών τους και ως εκ τούτου έχουν παρακολουθήσει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα σπουδών. Στην εργασία που παρουσιάζεται συμμετείχαν 101 φοιτητές (ποσοστό 63% του συνολικού αριθμού τελειόφοιτων σπουδαστών) που φοιτούσαν στο Τμήμα Αγροτικής Ανάπτυξης και στο Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικών Πόρων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης κατά το ακαδημαϊκό έτος 2013-2014.

Η παρούσα μελέτη έχει διερευνητικό χαρακτήρα, αποτελεί μελέτη περίπτωσης και ως εκ τούτου είναι αδύνατη η γενίκευση των συμπερασμάτων που προκύπτουν από την ερευνητική διαδικασία. Βέβαια, τα ποσοστά αντιπροσώπευσης των σπουδαστών των τμημάτων γεωπονίας και δασολογίας (ποσοστό περίπου 63%) θεωρούνται αρκετά ικανοποιητικά ώστε τα αποτελέσματα να αντανακλούν τις αντιλήψεις και τις στάσεις του συνόλου των τελειόφοιτων σπουδαστών της Σχολής Γεωπονίας και Δασολογίας του Δ.Π.Θ.

Το εμπειρικό υλικό της έρευνας, το οποίο παρουσιάζεται παρακάτω, συγκεντρώθηκε με τη βοήθεια ερωτηματολογίου το οποίο περιείχε κλειστού τύπου ερωτήσεις. Συγκεκριμένα ζητήθηκε από τους φοιτητές:

• να ιεραρχήσουν 12 σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα με βάση το βαθμό σημαντικότητας που τους αποδίδουν  
• να ιεραρχήσουν 15 σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα με βάση το βαθμό στον οποίο ανησυχούν γι’ αυτά
• να δηλώσουν το βαθμό συμφωνίας ή διαφωνίας σε μία σειρά προτάσεων που αφορούσαν ευρύτερες πρακτικές και ενέργειες που συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των προβλημάτων
• να εκτιμήσουν πόσο ενημερωμένο θεωρούν τον εαυτό τους σε σχέση με τα διάφορα περιβαλλοντικά ζητήματα
• να αναφέρουν τις πηγές περιβαλλοντικής ενημέρωσης καθώς και τη συχνότητα χρήσης της καθεμιάς

Για τη διαμόρφωση του ερωτηματολογίου μελετήθηκε η σχετική βιβλιογραφία, και εντάχθηκαν ερωτήματα που εξυπηρετούσαν τους στόχους της έρευνας (Δημητρίου & Κωστοπούλου 2004, Καστάνη κ.ά. 2008, Eurobarometer 2011, Liarakou et al. 2011).

Αποτελέσματα και συζήτηση

1. Το περιβάλλον και τα περιβαλλοντικά ζητήματα σε σχέση με άλλα κοινωνικά ζητήματα

Αρχικά, δόθηκε στους φοιτητές μία λίστα με 12 κοινωνικά προβλήματα (Πίνακας 1) και τους ζητήθηκε να τα αξιολογήσουν σύμφωνα με το βαθμό σημαντικότητας που τους αποδίδουν, χρησιμοποιώντας μία 5/θμια κλίμακα τύπου Likert (όπου 1= καθόλου σημαντικό, 2= λίγο σημαντικό, 3= μέτρια σημαντικό, 4= αρκετά σημαντικό, 5= πολύ σημαντικό). Οι φοιτητές του δείγματος τοποθέτησαν στην κορυφή της ιεράρχησης την υγεία (μ.ο. 4.53), ακολουθούμενη από την ανεργία (μ.ο. 4.51) και τη φτώχεια (μ.ο. 4.45). Το περιβάλλον κατατάσσεται στην πέμπτη θέση (μ.ο. 4.27) ακολουθώντας την εκπαίδευση (μ.ο. 4.33).

Όπως γίνεται φανερό από τα παραπάνω αποτελέσματα, τα ζητήματα που απασχολούν περισσότερο τους φοιτητές πηγάζουν από τις προσωπικές τους εμπειρίες και το άμεσο κοινωνικό τους πλαίσιο, παρόλο που τους ζητήθηκε να απαντήσουν σκεπτόμενοι το σύγχρονο κόσμο γενικά. Οι απαντήσεις τους φανερώνουν μία ενδοσκοπική προσέγγιση της ερώτησης. Σε πρώτο επίπεδο ενδιαφέροντα για ζητήματα υγείας και βιοπορισμού, ενώ σε δεύτερο επίπεδο δηλώνουν αρκετό ενδιαφέρον για το περιβάλλον, επιβεβαιώνοντας, έτσι, άλλες έρευνες που διαπιστώνουν τη μετατόπιση της κοινής γνώμης στην υιοθέτηση ενός «περιβαλλοντικού» παραδείγματος σε επίπεδο στάσεων και αντιλήψεων (Eurobarometer 2011, Φλογαΐτη 2011).

2. Για ποια περιβαλλοντικά ζητήματα ανησυχούν περισσότερο οι φοιτητές

Στη δεύτερη ερώτηση ζητήθηκε από τους φοιτητές να αξιολογήσουν 14 περιβαλλοντικά προβλήματα (Πίνακας 2) με βάση το βαθμό στον οποίο ανησυχούν γι’ αυτά, χρησιμοποιώντας μία 5/θμια κλίμακα τύπου Likert (όπου 1= δεν ανησυχώ, 2= ανησυχώ λίγο, 3= ανησυχώ μέτρια, 4= ανησυχώ αρκετά, 5= ανησυχώ πάρα πολύ). Όπως προκύπτει οι ερωτώμενοι εκφράζουν μέτρια έως αρκετή ανησυχία για τα περιβαλλοντικά προβλήματα που καταγράφονται, αφού οι μέσοι όροι των απαντήσεων τους κυμαίνονται από 3.2 έως 4.09. Στην κορυφή της ιεράρχησης βρίσκουμε τη ρύπανση των υδάτων (μ.ο. 4.09), ακολουθεί η διάθεση πυρηνικών αποβλήτων (μ.ο. 4.00), τα ζητήματα ενέργειας (μ.ο. 3.88), η ατμοσφαιρική ρύπανση (μ.ο. 3.83), η απώλεια της βιοποικιλότητας και τα απορρίμματα (μ.ο. 3.78). Η όξινη βροχή και ο υπερπληθυσμός αποτελούν προβλήματα για τα οποία ανησυχούν λιγότερο σε σχέση με τα υπόλοιπα. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός πως κρίσιμα περιβαλλοντικά ζητήματα παγκόσμιας εμβέλειας, όπως η υπερθέρμανση του πλανήτη και η μείωση του στρώματος του όζοντος δεν τοποθετούνται στις πρώτες επιλογές των φοιτητών. Αυτό, ενδεχομένως, συμβαίνει γιατί αυτές οι περιπτώσεις περιλαμβάνονται ως συνέπειες της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και δε διακρίνονται ως διαφορετικά προβλήματα (Δημητρίου 2008), πράγμα που υποδεικνύει πιθανώς ένα έλλειμμα στη γνώση και την αντίληψη των βαθύτερων αιτίων της περιβαλλοντικής κρίσης.

Έρευνα στο γενικό πληθυσμό έχει δείξει ότι οι πλειοψηφία των Ευρωπαίων πολιτών ανησυχεί περισσότερο για τη ρύπανση των υδάτων και της ατμόσφαιρας και σε δεύτερη φάση για την κλιματική αλλαγή (Eurobarometer 2011). Παρόμοιες έρευνες σε φοιτητές γεωπονικών σπουδών έχουν καταδείξει ότι σε γενικές γραμμές παγκόσμια περιβαλλοντικά ζητήματα όπως οι κλιματικές αλλαγές, η παγκόσμια υπερθέρμανση, η μείωση του στρώματος συνήθως θεωρούνται από τα πιο ανησυχητικά ζητήματα (Karanikola et al. 2006, Καστάνη κ.ά. 2007, Gulum, 2011).

3. Στάσεις των φοιτητών για το περιβάλλον και τα περιβαλλοντικά ζητήματα

Αναφορικά με ευρύτερες πρακτικές και ενέργειες για την προστασία και διατήρηση του περιβάλλοντος, φαίνεται ότι οι φοιτητές κατά μέσο όρο συμφωνούν (μ.ο. 3.83) ότι η οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη μπορεί να έχουν βελτιώσει την ποιότητα της ζωής αλλά καταστρέφουν την ισορροπία της φύσης (πρόταση Γ1). Ακόμη, οι φοιτητές συμφωνούν αρκετά (μ.ο. 4.15) ότι ο άνθρωπος ευθύνεται κυρίως για την οικολογική υποβάθμιση, ενώ φαίνεται πως δεν είναι σίγουροι (μ.ο. 3.32) σχετικά με το εάν είναι δικαίωμα της ανθρωπότητας να χρησιμοποιεί τους ενεργειακούς πόρους για την κάλυψη των αναγκών της (πρόταση Γ3). Οι παραπάνω στάσεις των φοιτητών  αναδεικνύουν µια περισσότερη οικολογική θεώρηση του περιβάλλοντος. Οι φοιτητές συμφωνούν (μ.ο. 3.94) πως ο πολίτης ευθύνεται για την ποιότητα της ζωής του, γι’ αυτό πρέπει να συμμετέχει ενεργά στα κοινωνικά δρώμενα (πρόταση Γ4), ενώ εκφράζουν μία πιο ουδέτερη στάση (μ.ο.3,04) στο γεγονός ότι η επιρροή των άλλων ανθρώπων είναι καθοριστικότερη σε ζητήματα που αφορούν κατανάλωση και διαχείριση προϊόντων (πρόταση Γ5). Από την άλλη, οι φοιτητές (μ.ο. 2.17) εκφράζουν αρνητική στάση (μ.ο. 2.17)  απέναντι στο ρόλο τις επιστήμης προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών ζητημάτων (πρόταση Γ6). Όσον αφορά την πρόθεση τους να δράσουν, οι φοιτητές δεν είναι σίγουροι (μ.ο. 3.47) για το εάν θα ακολουθούσαν ένα λιτό τρόπο ζωής, τείνουν να συμφωνούν (μ.ο. 3.50 & μ.ο. 3.53 αντίστοιχα)  με τη διάθεση μέρος του ελεύθερου τους χρόνου στην προσπάθεια αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων (πρόταση Γ8) και με την αγορά φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων που κοστίζουν περισσότερο (πρόταση Γ9).

Σε ανάλογες έρευνες, σε φοιτητές διαφορετικών αντικειμένων σπουδών (Tikka et al. 2000,  Kaplowitz & Levine 2005), διαπιστώνεται πως οι φοιτητές με πιο περιβαλλοντικό- οικολογικό περιεχόμενο σπουδών (γεωπόνοι, βιολόγοι, δασολόγοι) τείνουν να υιοθετούν θετικές στάσεις προς το περιβάλλον. Σε ανάλογη έρευνα των Καστάνη κ.ά. (2007) διαπιστώθηκε ότι οι σπουδαστές λαμβάνουν θετική στάση απέναντι στην προσωπική συμβολή για την επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων και δεν εμπιστεύονται, στη συντριπτική τους πλειοψηφία (ποσοστό 87%), την επιστήμη και την τεχνολογία για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Η πρόθεση τους μάλιστα να πληρώσουν περισσότερα για να προστατεύσουν το περιβάλλον δείχνει ότι οι ερωτώμενοι αντιλαμβάνονται την προσωπική ευθύνη στη διατήρησή του και ενδεχομένως αποτελεί συνέχεια της θετικής τους στάσης προς το περιβάλλον (Boubonari et al. 2013).

4. Πηγές ενημέρωσης και αυτοεκτίμηση του βαθμού ενημέρωσης

Στην ερώτηση για το πόσο ενημερωμένοι αισθάνονται για θέματα που άπτονται του περιβάλλοντος, οι μισοί ερωτώμενοι (51,5%) δηλώνουν μέτρια ενημερωμένοι και περίπου το ¼ των φοιτητών εμφανίζονται λίγο ενημερωμένοι (22,8%). Πέντε φοιτητές επέλεξαν το αρνητικό άκρο της κλίμακας (καθόλου ενημερωμένος/η) και πέντε φοιτητές το θετικό άκρο (πολύ ενημερωμένος/η).

Στην ερώτηση που αφορούσε το βαθμό ενημέρωσης των φοιτητών από συγκεκριμένες πηγές ενημέρωσης, το διαδίκτυο φαίνεται να είναι η κυρίαρχη πηγή ενημέρωσης των φοιτητών του δείγματος (μ.ο. 3,99) και  ακολουθούν οι πανεπιστημιακές σπουδές (μ.ο. 3,42), τα επιστημονικά βιβλία (μ.ο. 3,04) και οι συζητήσεις με φίλους (μ.ο.3,00). Εντύπωση προκαλεί το γεγονός πως το πρόγραμμα σπουδών των τμημάτων γεωπονίας/δασολογίας δεν αναγνωρίζεται ως βασική πηγή ενημέρωσης των φοιτητών, γεγονός που εγείρει ερωτήματα σχετικά με την αποτελεσματικότητα της παρεχόμενης περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στα τμήματα αυτά.

Η καθοριστική συμβολή των μέσων μαζικής ενημέρωσης, γενικότερα, στην ανάπτυξη περιβαλλοντικής ενημέρωσης και στη διαμόρφωση των αντιλήψεων των πολιτών, έχει επιβεβαιωθεί από έρευνες στο γενικό πληθυσμό (Ελληνική Εταιρεία 2005, Eurobarometer 2011). Άλλωστε, στη βιβλιογραφία η διαμόρφωση περιβαλλοντικών στάσεων και αξιών της κοινής γνώμης από την επίδραση των ΜΜΕ έχει συζητηθεί ως λύση στα περιβαλλοντικά προβλήματα, ακόμα πιο αποτελεσματική και από τη γνώση των ειδικών (Graham 1994).

Συμπεράσματα

Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας, επιχειρείται η εξαγωγή συμπερασμάτων, τα οποία οργανώνονται σύμφωνα με τους βασικούς στόχους που έχουν τεθεί. Από τα αποτελέσματα της ανάλυσης του εμπειρικού υλικού προκύπτει πως το περιβάλλον αντιμετωπίζεται ως ένα σοβαρό κοινωνικό ζήτημα που απασχολεί τους φοιτητές Γεωπονίας και Δασολογίας που συμμετείχαν στην έρευνα. Η ρύπανση των υδάτων και η διάθεση πυρηνικών αποβλήτων τοποθετούνται ως τα πρώτα πιο ανησυχητικά ζητήματα από τους φοιτητές και ακολουθούν τα ζητήματα ενέργειας και η ατμοσφαιρική ρύπανση, ενώ ζητήματα με παγκόσμιες διαστάσεις και συνέπειες που απασχολούν κατά κόρον τα ΜΜΕ όπως το φαινόμενο του θερμοκηπίου και η μείωση της τρύπας του όζοντος τοποθετούνται πιο χαμηλά σε σειρά ιεράρχησης.

Σε γενικές γραμμές, οι φοιτητές του δείγματος εκφράζουν θετική στάση απέναντι στο περιβάλλον και τα περιβαλλοντικά ζητήματα ενώ διαμορφώνεται η άποψη ότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι ανθρωπογενούς προέλευσης. Επιπλέον, αναγνωρίζεται η προσωπική συμβολή ως παράγοντα που επηρεάζει ουσιαστικά την ποιότητα του περιβάλλοντος ενώ οι φοιτητές δείχνουν να μην εμπιστεύονται την επιστήμη και την τεχνολογία για την επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Ακόμη, εμφανίζονται διατεθειμένοι να κάνουν θυσίες και να πληρώσουν για την προστασία του περιβάλλοντος. Τέλος, όπως προέκυψε οι φοιτητές δηλώνουν μέτρια ικανοποιημένοι από την ενημέρωση που λαμβάνουν για το περιβάλλον και τα συνδεόμενα με αυτό προβλήματα, ενώ ως κυρίαρχη πηγή ενημέρωσης των φοιτητών αναδεικνύεται το Διαδίκτυο.

Βιβλιογραφία

Chatzifotiou, A., Liarakou, G., Daskolia, M. (2006). ‘Environment’ and ‘sustainable Development’: investigating the content and social dimension of two central environmental education concepts among university students. Electronic Conference Proceedings of the 5th Global Conference on Environmental Justice and Global Citizenship, 3-6 July 2006, Mansfield College, Oxford, UK. Ανακτήθηκε από http://www.interdisciplinary.net/ptb/ejgc/ejgc5/chatzifotiou%20paper.pdf.

Δημητρίου, Α. (2005). Η περιβαλλοντική εκπαίδευση ως μέσο για την ανάπτυξη συνεργασίας των λαών, την κοινωνική δικαιοσύνη, την ειρήνη και τον πολιτισμό. Στο Α. Δ. Γεωργόπουλος (Επιμ.), Περιβαλλοντική Εκπαίδευση - Ο νέος πολιτισμός που αναδύεται. Αθήνα: Gutenberg.

Δημητρίου, Α. (2008). Αντιλήψεις εκπαιδευτικών, μαθητών και πολιτών για έννοιες που αφορούν στο περιβάλλον και τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Στο Β. Χατζηνικήτα (Επιμ.), Εισαγωγή στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Εκπαίδευση για το περιβάλλον. Πάτρα: ΕΑΠ.

∆ηµητρίου, Α., & Κωστοπούλου, Α. (2004).  Ενδιαφέρον, Στάσεις και Συµπεριφορά Φοιτητών – Μελλοντικών Νηπιαγωγών για Περιβαλλοντικά  Ζητήµατα. Πρακτικά του 6ου Πανελλήνιου Συνεδρίου της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών για την Περιβαλλοντικά Εκπαίδευση με θέμα: Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη και Περιβάλλον, Θεσσαλονίκη, 9 –12 ∆εκεµβρίου 2004.

Eurobarometer (2011). Europeans, Science and Technology: Public Understanding and Attitudes. Brussels: Commission of the European Communities. Ανακτήθηκε από http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb76/eb76_first_en.pdf.

Fien, J. & Trainer, T. (1997). Education for sustainability. In J. Fien (Eds.), Environmental education: a pathway to sustainability (pp. 11-23).Geelong: Deakin University and Griffith University.

Gulum, K. (2011). College Students’ Perceptions about the Current and Future Environmental Problems and Their Solutions. World Applied Sciences Journal, 12 (7), 1067-1073.

He, X.,  Honga, T.,  Liu, L. & Tiefenbacher, J. (2011). A comparative study of environmental knowledge, attitudes and behaviors among university students in China. International Research in Geographical and Environmental Education, 20 (2), 91–104.

Karameris, A., Ragkou, P. & Kastani, L. (2006). Exploring the Environmental Knowledge and Attitudes of the Students in the School of Forestry and the Natural Environment at Aristotle University of Thessaloniki. Proceedings of the International Conference Sustainable Management and Development of Mountainous and Island Areaς, 1, pp. 247-256. Naxos. Ανακτήθηκε από http://forest-policy.fmenr.duth.gr/files/naxos_vol2.pdf.

Karanikola, P., Manolas, E., Tampakis, G. & Tsantopoulos, G. (2006). Assessing Global Environmental Problems: The Case of Forestry Students in a Greek University.Proceedings of the International Conference on Sustainable Management and Development of Mountainous and Island Areas, 1, pp.189-195.Naxos. Ανακτήθηκε από http://forest-policy.fmenr.duth.gr/files/naxos_vol2.pdf.

Καστάνη, Λ., Ράγκου, Π., & Καραμέρης, Α. (2008). Διερεύνηση της   ολιστικής αντίληψης των φοιτητών Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ. σχετικά με την πολυπλοκότητα των περιβαλλοντικών ζητημάτων και την έννοια «αειφόρος ανάπτυξη».  Πρακτικά Επιστημονικής Διημερίδας με θέμα: Περιβαλλοντική Εκπαίδευση για μια Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη». Αθήνα: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

Λιαράκου, Γ., Μπαζίγου, Κ., Φλογαΐτη, Ε. & Δασκολιά, Μ. (2006). Αντιλήψεις Νηπιαγωγών για το Περιβάλλον και τα Περιβαλλοντικά Προβλήματα. Πρακτικά του 2ου Συνεδρίου Σχολικών Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, (σσ. 393-402). Αθήνα, 15-17 Δεκεμβρίου 2006. Ανακτήθηκε από http://kpe-kastor.kas.sch.gr/kpe/yliko/sppe2/oral/PDFs/393- 402_oral.pdf.

Ράγκου, Π., Καραμέρης, Α. & Καστάνη, Λ. (2007). Διερεύνηση των αντιλήψεων των φοιτητών Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ σχετικά με τις έννοιες «περιβάλλον» και «αειφόρος ανάπτυξη». Πρακτικά 3ου Συνεδρίου Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε με θέμα: Εκπαίδευση για την Αειφορία και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση-κοινωνία-οικονομία-περιβάλλον-πολιτισμός. Καστοριά, 9-11 Νοεμβρίου. Ανακτήθηκε από (http://kpe-kastor.kas.sch.gr/peekpe/2_ereuna/Ragou%20et%20al.pdf.

Ταμπάκης, Σ., Καρανικόλα, Π., Μανωλάς, Ε., Νίκου, Γ., Ξανθόπουλος, Β. & Καρασταμάτης, Σ. (2009). Ποιος ευθύνεται για την κατάσταση του περιβάλλοντος; Ποιος πρέπει να επωμιστεί το κόστος της προστασίας; Οι απόψεις των φοιτητών του τμήματος Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Στο Ε. Μανωλάς (Eπιμ.), Θέματα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων - Εισαγωγή στη Δασολογική και Περιβαλλοντική Επιστήμη, Τόμος 1. Δ.Π.Θ.: Επιστημονική περιοδική έκδοση του τμήματος Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων.

Thomas, I., Barth, M. & Day, T. (2013). Education for Sustainability, Graduate Capabilities, Professional Employment: How They All Connect. Australian Journal of Environmental Education, 29(1), 33–51.

UNEP, (2000). Agenda 21. United Nations Environmental Programme. Ανακτήθηκε από: http://www.unep.org/pdf/annualreport/AR_2000.pdf.

Φλογαΐτη, Ε. (2011). Εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία. Αθήνα: Πεδίο.

Φλογαΐτη, Ε. & Λιαράκου, Γ. (2012). Η Έρευνα στην Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη. Αθήνα: Πεδίο. 

Η συγγραφέας

Η Αθανασία Χοτίδου (athanasia_ht[at]hotmail.com) είναι εκπαιδευτικός Α/θμιας εκπαίδευσης. Είναι απόφοιτος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος στην Π.Ε. του Τμήματος Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Από το 2015 εργάζεται στη Δημόσια Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση.