Σήμα Αειφόρου Σχολείου

Περίληψη

Το «αειφόρο σχολείο» ως πρότυπο  λειτουργίας και διαχείρισης ενός σχολείου αποτελεί μια καινοτομία που συνόδεψε τη στροφή από την  Περιβαλλοντική Εκπαίδευση προς την Εκπαίδευση για την  Αειφορία. Αρκετές χώρες  έχουν θέσει το αειφόρο σχολείο ως στόχο  της εκπαιδευτικής τους πολιτικής. Η ολιστική σχολική προσέγγιση, η διαγενεαλογική αλληλεγγύη, η μείωση του οικολογικού αποτυπώματος, η αλληλεπίδραση σχολείου-κοινωνίας και η εισαγωγή καινοτόμων και μαθητοκεντρικών διδακτικών μεθόδων, αποτελούν ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του αειφόρου σχολείου.

Οι δείκτες αειφόρου σχολείου αποτελούν ένα καθοδηγητικό πλαίσιο για τη σχολική κοινότητα η οποία υιοθετώντας τις αρχές της αειφορίας, μπορεί  να αναπτύξει ποικιλία δράσεων, στην προσπάθεια μετασχηματισμού του σχολείου σε αειφόρο. Οι δείκτες παρέχουν ανατροφοδότηση, επιτρέπουν παρακολούθηση της αλλαγής και ενισχύουν τη δημιουργία κοινότητας πρακτικής μεταξύ των παραγόντων  της σχολικής κοινότητας.

Το Σήμα Αειφόρου Σχολείου αποτελεί μια πιστοποίηση της στροφής του σχολείου προς την αειφορία με κριτήριο το βαθμό επίτευξης των στόχων που υποδεικνύονται από τους δείκτες αειφόρου σχολείου.

Εισαγωγή

Η αντιμετώπιση της παγκόσμιας περιβαλλοντικής κρίσης απαιτεί τη λήψη μέτρων σε διεθνές επίπεδο. Για το σκοπό αυτό έχουν πραγματοποιηθεί παγκόσμιες διακυβερνητικές διασκέψεις κι έχουν υπογραφεί συμβάσεις και πρωτόκολλα, όπως η Διάσκεψη του Ρίο, το Ρίο+20 και το Πρωτόκολλο του Κιότο, COP22 Marakesh κα. Όμως, για να αντιμετωπιστούν τα περιβαλλοντικά προβλήματα και να δρομολογηθεί η αειφόρος ανάπτυξη, η οποία θα συμβάλλει στην αντιμετώπιση τόσο της περιβαλλοντικής όσο και της οικονομικής κρίσης, απαιτούνται (μεταξύ άλλων) ριζικές αλλαγές σε αξίες, στάσεις και συμπεριφορές, καθώς και  στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη σχέση ανθρώπου–κοινωνίας–φύσης. Η παγκόσμια κοινότητα έχει παραδεχτεί και διατυπώσει το ρόλο της εκπαίδευσης στην πορεία προς την αειφορία (Καλαϊτζίδης 2000, Γεωργόπουλος 2002, Φλογαΐτη 2006,  Huckle 2009, Huckle 2010a). Συγκεκριμένα η Εκπαίδευση για την Αειφορία (ΕγΑ) θεωρείται βασικός μοχλός, προκειμένου να  νοηματοδοτηθεί και να ευδοκιμήσει η αειφόρος ανάπτυξη, ενώ σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια μπορεί να παίξει το αειφόρο σχολείο.

Το αειφόρο σχολείο

Το «αειφόρο σχολείο» είναι ένα σχολείο του οποίου η  οργάνωση και η λειτουργία είναι σύμφωνες με τις αρχές και τις αξίες της αειφορίας (πολιτικής, πολιτιστικής, οικολογικής, οικονομικής, ατομικής).   Οι πρώτες αναφορές στο «αειφόρο σχολείο» εντοπίζονται στην Αυστραλία (Henderson & Tilbury 2004, Gough 2005) και στη Μ. Βρετανία (DfES, 2007). Η  Gough (2005:340) προτείνει ως αειφόρο σχολείο εκείνο που επιδιώκει να αναπτύξει κατάλληλο μαθησιακό περιβάλλον και να δημιουργήσει μαθησιακές εμπειρίες, οι οποίες θα καταστήσουν ικανούς τους μαθητές/τριες να εργαστούν προς την κατεύθυνση της διασφάλισης καλύτερης ποιότητας ζωής. Στην Αυστραλία (μεταξύ άλλων) οι στόχοι της πρωτοβουλίας της Αυστραλιανής κυβέρνησης (webarchive.nla.gov.au, 2011) είναι:

• Η αειφορία να αποτελεί συστατικό στοιχείο των αναλυτικών προγραμμάτων
• Τα σχολεία να αναλαμβάνουν ένα διαρκή κύκλο σχεδιασμού, εφαρμογής και αναθεώρησης των προσεγγίσεών τους στην αειφορία, ως μέρος της καθημερινής τους δραστηριότητας
• Τα σχολεία να χρησιμοποιούν τους πόρους με πιο αειφόρους τρόπους
• Τα σχολεία να συνεργάζονται με τις τοπικές κοινωνίες για την αειφορία
• Τα σχολεία και οι κοινωνίες αναπτύσσουν αξίες που υποστηρίζουν ένα αειφόρο ήθος

Ωστόσο, το αειφόρο σχολείο δεν επιδιώκει την υιοθέτηση προκαθορισμένων επιλογών από τους μαθητές βάσει συγκεκριμένων ιδεολογικών κατευθύνσεων, αλλά περισσότερο να δώσει στους μαθητές  τη δυνατότητα να αποφασίσουν για τις επιλογές τους μέσα από την ελεύθερη και αυτόβουλη επαφή τους με τα ίδια τα πράγματα και το χώρο (Zachariou & Kadji-Beltran, 2009).

Είναι γεγονός πως το σχολείο ως φορέας κοινωνικών αξιών μπορεί να συμμετέχει ενεργά στην αναζήτηση λύσεων για την αντιμετώπιση  της σύγχρονης κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής κρίσης. Στο πλαίσιο της ΕγΑ, το σχολείο καλείται να λειτουργήσει ως φορέας αλλαγής (Uzell, 1999), αφού πρώτα το ίδιο αποτελέσει το αντικείμενο της αλλαγής αυτής (Orr 1992, Sterling 1996, 2002).Θα πρέπει να ενσωματώνει διαρκώς, θεωρητικά και πρακτικά, τις αρχές της αειφορίας στο πλαίσιο πραγματικών, ουσιαστικών και όχι συμβολικών αλλαγών (Fullan, 2001), καλύπτοντας τη διάσταση που υπάρχει ανάμεσα σε αυτό που διδάσκει και σε αυτό που εφαρμόζει (Uzell et al., 1999). Συνεπώς είναι αναγκαίος ο προσανατολισμός του σύγχρονου σχολείου προς τις αρχές, τις αξίες, και τις πρακτικές της αειφορίας, οι οποίες θα διαπερνούν το παιδαγωγικό, κοινωνικό/ οργανωσιακό και τεχνικό/ οικονομικό επίπεδο λειτουργίας του (Posch 1998, Φλογαΐτη & Δασκολιά 2004, Φλογαΐτη κ.α. 2010, Κάτσενου 2012).  Αντλώντας το θεωρητικό υπόβαθρο από την κοινωνικά κριτική προσέγγιση της αειφορίας (Huckle, 2010a:140), το αειφόρο σχολείο προτείνεται ως «μια διευρυμένη προσέγγιση της εκπαίδευσης» επιφέροντας αλλαγές σε παιδαγωγικό, κοινωνικό-οργανωσιακό και τεχνικό-οικονομικό επίπεδο (Posch, 1999).  Αν η έννοια της Αειφορίας προωθεί μετασχηματισμό στον κοινωνικό και οικονομικό τομέα, η Εκπαίδευση για την Αειφορία (ΕγΑ) παρέχει το εκπαιδευτικό πλαίσιο για τη διαμόρφωση των προϋποθέσεων που θα καταστήσουν αυτόν τον κοινωνικό μετασχηματισμό εφικτό.

Για να είναι επιτυχής η στροφή του σχολείου προς την αειφορία, η μαθησιακή διαδικασία θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από τη συστημική και διεπιστημονική προσέγγιση των σχέσεων  που υπάρχουν ανάμεσα στον άνθρωπο, την κοινωνία και τη φύση (Sterling 2000), καθώς και από ολιστική προσέγγιση των σύγχρονων περιβαλλοντικών ζητημάτων (Tilbury 1995, Λιαράκου & Φλογαΐτη 2007). Η αρχή της «ολιστικής σχολικής προσέγγισης» («whole school approach») (Jensen, 2005) θα πρέπει να χαρακτηρίζει επίσης τη λειτουργία του ίδιου του σχολείου. Αυτό σημαίνει ότι θα  συνδέει τη διδασκαλία και τη μάθηση και με τις κοινωνικο-οργανωσιακές και τεχνικο-οικονομικές πλευρές της σχολικής λειτουργίας (Posch, 1999). Οι παρεμβάσεις που γίνονται πρέπει να αφορούν το σχολείο, την τάξη, τον εκπαιδευτικό, τους μαθητές, τους γονείς τους και ολόκληρη την τοπική κοινωνία.

Τα χαρακτηριστικά του αειφόρου σχολείου

Τα κύρια χαρακτηριστικά του αειφόρου σχολείου (Ferreira, Ryan & Tilbury 2006, Κωστούλα-Μακράκη, 2010) είναι τα εξής :

1. Η διοίκηση του σχολείου θέτει την αειφορία ως αναπόσπαστο μέρος της εκπαιδευτικής του πολιτικής και του προγραμματισμού του.

2. Υπάρχει συνεργασία μεταξύ σχολείου, οικογένειας και τοπικής κοινωνίας.

3. Εστιάζει σε συμμετοχικές μαθησιακές προσεγγίσεις οι οποίες προάγουν δεξιότητες και ικανότητες των μαθητών για κριτική σκέψη, αναστοχασμό, διαπολιτισμική κατανόηση, ενσυναίσθηση, συμμετοχή και δράση.

4. Ενσωματώνει τους πυλώνες (περιβάλλον, κοινωνία, οικονομία και πολιτισμός) της εκπαίδευσης για την αειφορία σε όλο το φάσμα του αναλυτικού σχολικού προγράμματος.

5. Το «κρυφό αναλυτικό» πρόγραμμα αντανακλά τα βασικά μηνύματα και τις ιδέες που υποστηρίζονται από το επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα.

6. Ενισχύει τη συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών.

7. Ενσωματώνει ολιστικές και συστημικές προσεγγίσεις στην εκπαίδευση για την αειφορία.

8. Δίνει έμφαση στη διασύνδεση των μαθησιακών δραστηριοτήτων με την τοπική κοινωνία.

9. Προβαίνει σε διαρκή έλεγχο του οικολογικού αποτυπώματος του σχολείου.

10. Ενσωματώνει τη συμμετοχική έρευνα δράσης στην εκπαιδευτική διαδικασία και τη μετατροπή των εκπαιδευτικών σε ερευνητές και φορείς εκπαιδευτικής και κοινωνικής αλλαγής.

Υπάρχει, λοιπόν, συναίνεση μεταξύ των ερευνητών ότι ο αναπροσανατολισμός του σχολείου προς την αειφορία απαιτεί συνολική αναθεώρηση της λειτουργίας του σχολείου, του αναλυτικού  του προγράμματος, της διδασκαλίας, της κουλτούρας του, του κλίματός του, της διαχείρισης των πόρων και των συνεργασιών του, εντός και εκτός των σχολικών ορίων (Jensen, 2005). Στην Ελλάδα μια πρώτη προσπάθεια για την εισαγωγή της Εκπαίδευσης για την Αειφορία μέσω του Αειφόρου Σχολείου, πραγματοποιήθηκε με τη μορφή ενός τοπικού σχολικού δικτύου στην Αχαΐα (Παπαϊωάννου κα, 2010).  Μια δεύτερη, πανελλήνιας κλίμακας εφαρμογή του αειφόρου σχολείου υλοποιήθηκε σε περισσότερα από 200 σχολεία στο πλαίσιο του Βραβείου Αειφόρου Σχολείου, από το 2010 ως το 2013, με πρωτοβουλία του συγγραφέα ως προέδρου του Συμβουλίου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ, σε τρεις διαδοχικές σχολικές χρονιές (Καλαϊτζίδης &Δηλάρη 2010, Kalaitzidis, 2012, Καλαϊτζίδης, 2013). Υπάρχουν και άλλες, τοπικού χαρακτήρα πρωτοβουλίες, όπως τα δύο δίκτυα της Γ΄Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αθήνας (Πρωτοβάθμια: http://to-sxoleio-mas-sinanta-tin-aeiforia.blogspot.gr/)  (Δευτεροβάθμια: http://grperivgath.canalblog.com/archives/2016/03/01/33448539.html)

Τα τρία πεδία του αειφόρου σχολείου

Για λόγους που σχετίζονται περισσότερο με τη μελέτη του αειφόρου σχολείου και τη διευκόλυνση της ταξινόμησης ορισμένων χαρακτηριστικών του,  έχει προταθεί να κατηγοριοποιηθούν τα διάφορα χαρακτηριστικά του σε τρία πεδία (Ali Khan 1996, Posch 1998, Παπαδημητρίου 2010). Ασφαλώς η ταξινόμηση αυτή δεν είναι θέσφατη, απόλυτη ή κοινά αποδεκτή, ωστόσο, μπορεί να βοηθήσει την καλύτερη μελέτη του αειφόρου σχολείου και να διευκολύνει την κατανομή αρμοδιοτήτων σε μια πορεία προσέγγισής του. Τα τρία πεδία του αειφόρου σχολείου είναι:

 Α. Το παιδαγωγικό (αναλυτικό πρόγραμμα και διαδικασίες διδασκαλίας και μάθησης).

Β. Το κοινωνικό  και οργανωσιακό  (η διοίκηση, η οργάνωση, η κουλτούρα και οι σχέσεις του σχολείου με την κοινωνία)

Γ. Το περιβαλλοντικό (τεχνικό και οικονομικό, το κτήριο, η αυλή, οι πόροι).

Δείκτες αειφόρου σχολείου

Για τον ορισμό της αειφόρου ανάπτυξης υπάρχουν εκατοντάδες ορισμοί. Η σύγχυση λοιπόν περί του νοήματος της αειφόρου ανάπτυξης δημιούργησε την ανάγκη για την υιοθέτηση κριτηρίων, με τα οποία θα μπορούσε κάποιος να διαπιστώνει κατά πόσο ορισμένες πολιτικές είναι σύμφωνες με τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης. Αυτά τα κριτήρια ονομάστηκαν «δείκτες αειφόρου ανάπτυξης» (Breiting etal 2005, UNESCO 1997).

Επίσης, για να "μεταφραστεί" σε σχολική πρακτική η έννοια της αειφορίας και για να δοθούν κίνητρα για το μετασχηματισμό του σχολείου σε αειφόρο, πρωτοπόροι διανοητές έχουν προτείνει την εισαγωγή δεικτών που χαρακτηρίζουν το αειφόρο σχολείο (Gough 2005, Henderson & Tilbury 2004, κ.α.). Μια αντίστοιχη ταξινόμηση κριτηρίων ποιότητας για το αειφόρο σχολείο, αναφέρονται από τον Breiting (Breiting et al, 2005):

Ι. Κριτήρια ποιότητας που αφορούν τις διαδικασίες διδασκαλίας και μάθησης

ΙΙ. Κριτήρια ποιότητας που αφορούν την πολιτική και την οργάνωση του σχολείου

ΙΙΙ. Κριτήρια ποιότητας που αφορούν τις εξωτερικές σχέσεις του σχολείου.

 Όπως αναφέρει ο Breiting (2005: 54)   τα κριτήρια ποιότητας που συχνά χρησιμοποιούνται για την αποτίμηση της προσπάθειας του σχολείου να στραφεί προς την αειφορία, δεν είναι εργαλεία ελέγχου, αλλά ευκαιρίες για αναβάθμιση της ποιότητας μέσα από ένα συνεχιζόμενο διάλογο που εξασφαλίζει τη συμμετοχή όλων.

Στην Ελλάδα ο συγγραφέας του παρόντος άρθρου, πρότεινε την υιοθέτηση «δεικτών αειφόρου σχολείου»  σε αντιστοιχία προς τους «δείκτες αειφόρου ανάπτυξης» (Καλαϊτζίδης & Δηλάρη 2010, Kalaitzidis 2012). Τα κριτήρια αυτά, τα οποία ονομάζουμε «Δείκτες Αειφόρου Σχολείου», δεν αποτελούν δείκτες αποδοτικότητας που λειτουργούν με τρόπο κανονιστικό και περιοριστικό, αλλά είναι στοιχεία τα οποία μεταφράζουν με συγκροτημένο και σαφή τρόπο ένα σύνολο κοινών αξιών και στόχων, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούν ένα πλαίσιο κινήτρων για δράση (βλ. Παράρτημα: δείκτες αειφόρου σχολείου και  (http://aeiforum.eu/index.php/el/aeiforo-sxoleio/deiktes-aeiforou-sxoleiou/deiktes). Οι δείκτες αυτοί δημιουργήθηκαν λαμβάνοντας υπόψη το σετ των «δεικτών αειφόρου ανάπτυξης» του Ο.Η.Ε. (UNESCO 1997, Breiting et al. 2005), τους «δείκτες εκπαίδευσης για την αειφορία» που έχει αναπτύξει η UNΕCE (2007, 2009) και τους «Δείκτες για ένα αειφόρο σχολείο» της Αυστραλίας (Australian Government, 2005). Ως υπόβαθρο αυτών των δεικτών υπάρχει ένα κοινά αποδεκτό όραμα για την αειφορία.  Το όραμα αυτό μπορεί να μορφοποιηθεί με τη βοήθεια των δεικτών αειφόρου σχολείου, έτσι ώστε η σχολική κοινότητα να λειτουργεί ως ένα δυναμικό σύστημα, το οποίο μπορεί να αυτο-οργανώνεται και να «αυτο-ποιείται», μέσα από μια εσωτερική διαδικασία (Dufour 1997, Dufour 2004, Coppieters 2005).

Ο στόχος της εισαγωγής των δεικτών αειφόρου σχολείου  είναι να βοηθήσουν τη σχολική κοινότητα, ώστε να δράσει οργανωμένα και προγραμματισμένα, προκειμένου να επιτύχει βελτίωση και στα τρία πεδία του αειφόρου σχολείου, δηλαδή στο παιδαγωγικό, κοινωνικό/οργανωσιακό και περιβαλλοντικό/ τεχνικό/οικονομικό. Το πιο σημαντικό με τους δείκτες είναι ότι δημιουργούν κίνητρα για συγκροτημένη δράση. Κάθε σχολική κοινότητα, με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, μπορεί να αναπτύξει το δικό της όραμα, σαφές και προσεγγίσιμο από όλους, το οποίο συμφωνείται έπειτα από συζήτηση, και να επιλέξει τις δράσεις της, επιδιώκοντας να μετεξελιχθεί σε αειφόρο σχολείο. Οι δείκτες, λοιπόν, απευθύνονται σε εκπαιδευτικούς, μαθητές/τριες, βοηθητικό προσωπικό του σχολείου, γονείς, τοπική κοινότητα, και ωθούν στη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων, προκειμένου να επιτευχθούν με τον καλύτερο τρόπο οι επιθυμητές για το σχολείο αλλαγές. Αποτελεί, έτσι, το αειφόρο σχολείο, ένα νέο εκπαιδευτικό παράδειγμα, θέτει την πολιτική και δημοκρατική συνιστώσα στο επίκεντρό του και προάγει τον εγγραμματισμό των μαθητών/τριών-αυριανών πολιτών μέσα από μια κοινωνικά κριτική εκπαίδευση. Ασφαλώς σε ένα σύστημα δεικτών ελλοχεύει ο κίνδυνος διολίσθησης σε μια μηχανιστικής ή γραμμικής μορφής αλλαγή, ενώ για την οικοδόμηση ενός δυναμικού συστήματος που οδηγεί στη γνώση απαιτούνται κυκλικές διαδικασίες ανατροφοδότησης (Brooke–Smith, 2003). Ωστόσο, ο κίνδυνος αυτός μετριάζεται από την δημοκρατική λειτουργία του σχολείου και την ολιστική σχολική προσέγγιση. Η συγκεκριμένη προσέγγιση ενθαρρύνει την ενσωμάτωση της ΕγΑ στην καθημερινή σχολική ζωή και θεωρεί την ενασχόληση με αυτήν όχι ως μια επιπλέον επιβάρυνση για εκπαιδευτικούς και διευθυντές, αλλά ως μια ευκαιρία για σταδιακή συνολική αλλαγή στο σχολείο, προς την κατεύθυνση της αειφορίας.

Η λειτουργική οργάνωση του αειφόρου σχολείου

Για την οργάνωση όλης της προσπάθειας του σχολείου να στραφεί προς την αειφορία, προτείνονται δύο σχέδια. Το Σχέδιο Αειφόρου Διαχείρισης (Σ.Α.Δ.) και το Σχολικό Πρόγραμμα Δράσης (Σ.Π.Δ.) που είναι αμοιβαίως αλληλοσυμπληρούμενα. Κάθε σχολείο μπορεί να οργανώσει το δικό του Σχέδιο Αειφόρου Διαχείρισης (Σ.Α.Δ.), που αποτελεί μια δέσμευση όλων των μελών της σχολικής κοινότητας ότι θα εργαστούν αρμονικά και με πνεύμα συνεργασίας, προκειμένου να κινητοποιηθεί το σχολείο και να υιοθετήσει αειφόρο λειτουργία. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα κείμενο «παιδαγωγικής ιδεολογίας»,  ένα κείμενο προθέσεων, διατυπωμένο από τους συμμετέχοντες στην προσπάθεια, δηλ. τον διευθυντή του σχολείου, τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές μέσω των κοινοτήτων τους, του βοηθητικού προσωπικού, των γονέων (όπως εκφράζονται από το σύλλογό τους) και πιθανώς από την Τοπική Αυτοδιοίκηση.  Γι αυτό είναι απαραίτητο να προηγηθεί διαβούλευση μεταξύ όλων των μελών της σχολικής κοινότητας η οποία στη συνέχεια θα αποφασίσει τον τρόπο υλοποίησής του, σχεδιάζοντας το Σχολικό Πρόγραμμα Δράσης (Σ.Π.Δ.). Το Σ.Π.Δ. δεν είναι μια γραφειοκρατική διαδικασία, αλλά ένας ουσιαστικός σχεδιασμός και χρονοπρογραμματισμός όλων των επιμέρους δράσεων που μπορεί να αναληφθούν από το σχολείο (Καλαϊτζίδης, 2013).

Όμως, η αλλαγή είναι ουσιαστική και μόνιμη όταν στηρίζεται σε ένα αποτελεσματικό και ισορροπημένο σύστημα ανατροφοδότησης και για το σκοπό αυτό δημιουργήσαμε το Ημερολόγιο Αειφόρου Σχολείου (http://www.aeiforum.eu/index.php/el/aeiforo-sxoleio/deiktes-aeiforou-sxoleiou/imerologio), στο οποίο καταχωρούνται όλες οι δράσεις του σχολείου. Για κάθε δείκτη υπάρχει και ένα φύλλο αποτύπωσης των αντίστοιχων δράσεων. Έτσι δίνεται η δυνατότητα στη σχολική κοινότητα να παρακολουθεί τη δράση της συνολικά, να αναστοχάζεται πάνω στις δράσεις και στο νόημά τους, να αναπροσαρμόζει και να επανασχεδιάζει τις δράσεις της, με στόχο την επίτευξη βέλτιστων αποτελεσμάτων.

Οι δείκτες αειφόρου σχολείου ‘μεταφράζονται’  σε συνεργατικές ενέργειες και δράσεις από τα μέλη της σχολικής κοινότητας. Όλες οι δράσεις της σχολικής ζωής αντιμετωπίζονται ως ενιαίο σύνολο και γίνεται σύνδεση του τυπικού αναλυτικού προγράμματος με το άτυπο (κρυφό αναλυτικό), αυτό, δηλαδή, που ισχύει στην υπόλοιπη σχολική ζωή και στην κοινότητα και συνιστά την άτυπη μάθηση (Shallcross, 2004). Να υπογραμμιστεί ότι το αειφόρο σχολείο δεν ασχολείται μόνο με παραμέτρους της ποιότητας του περιβάλλοντος και της χρήσης των πόρων, αλλά ασχολείται εξίσου με ζητήματα συμμετοχής, ποιότητας ζωής και κοινωνικής δικαιοσύνης, τα οποία θεωρεί ουσιώδεις παραμέτρους για την προετοιμασία των μαθητών/τριών ως ενεργών και κριτικά σκεπτόμενων πολιτών.  Ο Huckle (2009) τονίζει «ότι η πρόκληση εναποτίθεται στους κριτικά σκεπτόμενους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι σκόπιμο είναι να διερευνούν τις αντιφάσεις στα κυβερνητικά κείμενα και να εργάζονται για την ανάπτυξη μιας κουλτούρας αυτοδιαχείρισης και αυτοπροσδιορισμού των μαθητών, καθώς και κριτικής εξέτασης των ιδεών». 

Το Σήμα Αειφόρου Σχολείου

Στα περισσότερα σχολεία της χώρας μας πραγματοποιούνται κάθε χρόνο προγράμματα προαιρετικών σχολικών δραστηριοτήτων (Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης,  Αγωγής Υγείας, Πολιτιστικών Θεμάτων) που υλοποιούνται από μαθητικές ομάδες, τα οποία όμως κινητοποιούν μικρό ποσοστό των μαθητών και εκπαιδευτικών του σχολείου (Τσιροπούλου, 2012). Αντίθετα με τη μικρή συμμετοχή μαθητών και εκπαιδευτικών στα προγράμματα αυτά, η υιοθέτηση της «ολιστικής σχολικής προσέγγισης» από ένα σχολείο σημαίνει τη συμμετοχή του συνόλου των μαθητών/μαθητριών, του συνόλου των διδασκόντων, του βοηθητικού προσωπικού, σημαντικού μέρους των γονέων και των άλλων κοινωνικών εταίρων. Η θεσμοθέτηση κινήτρων για μεγαλύτερη συμμετοχή των μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων στην κοινή προσπάθεια για την αειφορία στο σχολείο μπορεί να ενισχύσει τα, ούτως ή άλλως, σημαντικά επιτεύγματα των μαθητικών ομάδων.

Στη διεθνή βιβλιογραφία μπορεί κανείς να εντοπίσει προσπάθειες παροχής κινήτρων σε σχολεία προκειμένου να βελτιώσουν τη διοικητική τους αποτελεσματικότητα, τις επιδόσεις των μαθητών /μαθητριών,  την αλληλεπίδραση με την κοινωνία (Gough 2005, Scott, 2009), τη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος κα. Τέτοιες προσπάθειες είναι τα International Schools (http://www.cois.org/page.cfm?p=2298), Sustainable School Charters Charter Awards (http://www.sustainableschoolsaward.co.uk/), (https://www.ashden.org/ashden_awards), (http://www.lahc.net/lahc_sustainability_sustainable_schools_award.htm) κ.α.

Σε αντίθεση με την επιχειρηματικού τύπου και στοχοθεσίας πιστοποίηση με ISO 9001:2008,το Σήμα Αειφόρου Σχολείου είναι απόλυτα συμβατό με την επιθυμία των σχολείων να πιστοποιηθούν. Η πιστοποίηση ενός σχολείου με το Σήμα Αειφόρου Σχολείου μπορεί να συμβάλει σε μια γενικότερη αναβάθμισή του σε ότι αφορά:

• Την εικόνα του στην τοπική και στην ευρύτερη κοινωνία
• Τη βελτίωση του σχολικού κλίματος
• Την βελτίωση του κρυφού αναλυτικού προγράμματος
• Τη μείωση των καταστροφών από βανδαλισμούς
• Τη μείωση του λειτουργικού κόστους από τις οικονομίες σε πόρους
• Την αναβάθμιση του σχολικού περιβάλλοντος (αίθουσες, αυλή)
• Τη βελτίωση των σχολικών επιδόσεων των σχετικά αδύνατων μαθητών/μαθητριών, λόγω της συμπεριληπτικής πολιτικής του σχολείου
• Τη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος
• Την ευαισθητοποίηση και συνειδητοποίηση των μαθητών/μαθητριών σε ότι αφορά τα περιβαλλοντικά και τα ευρύτερα κοινωνικά ζητήματα, κα.

  Τα εξωτερικά, μη παιδαγωγικά χαρακτηριστικά του Σήματος Αειφόρου Σχολείου :

• Δεν έχει ανταγωνιστικό-διαγωνιστικό χαρακτήρα.
• Δεν έχει στόχο να αναδείξει διαφορές με άλλα σχολεία με σκοπό την προσέλκυση «πελατών».
• Δεν έχει οικονομικό κόστος
• Δεν απαιτεί μεγάλο όγκο εγγράφων
• Δεν είναι απαιτητικό σε χρόνο προετοιμασίας εγγράφων
• Δεν έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα

Το Σήμα Αειφόρου Σχολείου είναι, λοιπόν, μια προαιρετική και δωρεάν πιστοποίηση σχολείων ως αειφόρων, αν αυτά ανταποκριθούν σε προκαθορισμένο βαθμό στα κριτήρια ποιότητας που συνιστούν οι δείκτες αειφόρου σχολείου. Ο στόχος του Σήματος είναι να δώσει ανατροφοδότηση στο σχολείο σε σχέση με τις προσπάθειες που γίνονται για να στραφεί προς την αειφορία. Για κάθε δείκτη κάθε σχολείο υλοποιεί σχετικές δραστηριότητες οι οποίες επιβεβαιώνονται με διάφορους τρόπους. Η πιστοποίηση ισχύει για 3 χρόνια. Το Σήμα Αειφόρου Σχολείου υλοποιείται σε συνεργασία με την  Ελληνική Εθνική Επιτροπή για την ΟΥΝΕΣΚΟ και με την Έδρα UNESCO ΤΠΕ στην Εκπαίδευση για Βιώσιμη Ανάπτυξη του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ είναι εγκεκριμένο από το Υπουργείο Παιδείας.

Καθώς, λοιπόν, το Σήμα είναι μια πιστοποίηση που δεν έχει ανταγωνιστικό χαρακτήρα (δεν είναι διαγωνισμός) έχει στόχους:

• να αναγνωρίσει,
• να ενισχύσει
• να προβάλει, και
• να επικυρώσει

τις διαφορετικές παιδαγωγικές, κοινωνικές  και περιβαλλοντικές δράσεις που γίνονται σε κάθε σχολείο, σε διαφορετικά θεματικά πεδία που εμπίπτουν όμως στο ευρύτερο πλαίσιο εκπαίδευσης για την αειφορία. Ταυτόχρονα, μέσω της εισαγωγής των «δεικτών αειφόρου σχολείου» προωθείται έμμεσα το πρότυπο του αειφόρου σχολείου, ενώ, μέσω της δημοσιοποίησης των δράσεων υποβοηθείται η διάδοση της καλής πρακτικής που παράγεται στα σχολεία της χώρας.

Ο στόχος του Σήματος είναι να δώσει ανατροφοδότηση στο σχολείο, ώστε η προσπάθεια για τη στροφή προς την αειφορία να γίνει πιο αποτελεσματική και αποδοτική. Ουσιαστικά το Σήμα Αειφόρου Σχολείου παίζει το  ρόλο του «κριτικού φίλου» στην έρευνα δράσης που (εν δυνάμει) πραγματοποιείται σε κάθε σχολείο που συμμετέχει στο πρόγραμμα. Δεν δημοσιοποιούνται στοιχεία των δράσεων του σχολείου αλλά ωθούνται τα σχολεία να δημοσιεύουν τις δράσεις τους, ώστε να διαδίδεται η καλή πρακτική και να ενθαρρύνονται περισσότερα σχολεία να αναπτύξουν δράση προς την κατεύθυνση της αειφορίας.

Θετικά στοιχεία του Σήματος Αειφόρου Σχολείου

Πέραν τούτων, το  πρόγραμμα που υλοποιεί το σχολείο προκειμένου να συμμετάσχει στη διαδικασία της πιστοποίησης, όπως έδειξε η έρευνα για το Βραβείο Αειφόρου Σχολείου (Νομικού& Καλαϊτζίδης, 2013, Καλαϊτζίδης & Μπλίτσας 2012), αλλά και άλλες έρευνες σχετικές με την προσφορά του αειφόρου σχολείου εν γένει (Barrat et al, 2010) βάζει τη σχολική κοινότητα σε μια διαδικασία αυτοτροφοδοτούμενης και διαρκούς αναζήτησης και υλοποίησης του οράματος, μέσω των δεικτών αειφόρου σχολείου, που θα οδηγήσει στην πιστοποίηση με το Σήμα Αειφόρου Σχολείου. Ταυτόχρονα το πρόγραμμα των δεικτών (όπως δείχνει η προαναφερθείσα έρευνα) ωθεί προς την καινοτομία, προς την εισαγωγή μαθητοκεντρικών διδακτικών προσεγγίσεων και στρατηγικών, προς δημοκρατική λήψη αποφάσεων με διευρυμένη συμμετοχή  εκπαιδευτικών, μαθητών και γονέων, αναβαθμίζει τη διοικητική λειτουργία, μειώνει το οικολογικό αποτύπωμα, βελτιώνει τις επιδόσεις των μαθητών ως αποτέλεσμα της καλύτερης σχολικής λειτουργίας και του βελτιωμένου σχολικού κλίματος, δίνει νόημα στη ζωή των παιδιών στο σχολείο, αναθέτει ρόλους σε όλους τους μαθητές και όχι μόνο στους «καλούς», μειώνει τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού και ενδοσχολικής βίας, μειώνει τα περιστατικά βανδαλισμών, βελτιώνει σημαντικά την εικόνα και την αυτοεικόνα του σχολείου, κ.ά.

Τα σχολεία που υπέβαλαν αίτηση συμμετοχής στη διαδικασία πιστοποίησης με το Σήμα Αειφόρου Σχολείου κατά τη σχολική χρονιά 2015-16, πραγματοποίησαν εγγραφή στη σχετική ιστοσελίδα (www.aeiforum.eu). Στη συνέχεια, λαμβάνοντας υπόψη τους Δείκτες Αειφόρου Σχολείου, σχεδίασαν και υλοποίησαν δράσεις (Σχέδιο Αειφόρου Διαχείρισης, Σχολικό Πρόγραμμα Δράσης), αποτυπώνοντάς τες στο Ημερολόγιο Αειφόρου Σχολείου. Όλη η διαδικασία που προηγείται της πιστοποίησης, είναι ένα πρόγραμμα το οποίο υλοποιεί το σχολείο και το οποίο υιοθετεί τις βασικές αρχές του αειφόρου σχολείου. Για κάθε δείκτη υπάρχει ένα σημαντικό εύρος δραστηριοτήτων που μπορεί να συνεισφέρει στην υλοποίηση του στόχου ή των στόχων με τους οποίους συνδέεται που ο δείκτης. Για κάθε δράση που εισάγεται στο Ημερολόγιο, γίνεται σύνδεση (link) με την ιστοσελίδα του σχολείου, όπου γίνεται αναφορά στη δράση αυτή.  Κατά τη σχολική χρονιά 2015-16 δήλωσαν την επιθυμία τους να πιστοποιηθούν 172 σχολεία από όλη τη χώρα, ακολουθώντας το σχετικό πρόγραμμα του αειφόρου σχολείου.

Ενώ στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται σημαντική ποικιλία δεικτών αειφορίας και πολλές πρωτοβουλίες που προωθούν το Αειφόρο Σχολείο (Η.Π.Α., Αυστραλία, Η.Β., Σουηδία, Αυστρία κα), δεν έχουμε εντοπίσει αναφορά σε πιστοποίηση σχολείων με κάτι ανάλογο του Σήματος, και υπό την έννοια αυτή το Σήμα Αειφόρου Σχολείου είναι, κατά τη γνώμη μας, μια καινοτομία (Kalaitzidis, 2012).

Συμπεράσματα

Το Σήμα Αειφόρου Σχολείου μπορεί να ωθήσει ένα σημαντικό αριθμό σχολείων να εμπλακούν ενεργά στην προσπάθεια στροφής τους προς την αειφορία, αποκομίζοντας πολύ σημαντικά οφέλη και στα τρία πεδία του Αειφόρου Σχολείου (Παιδαγωγικό, Κοινωνικό, Περιβαλλοντικό). Καθώς μόλις ολοκληρώθηκε η πρώτη χρονιά εφαρμογής του, τα διατιθέμενα στοιχεία δεν είναι επαρκή για να αξιολογηθεί ο θεσμός και ως εκ τούτου απαιτείται να σχεδιαστεί η αξιολόγησή του στο άμεσο προσεχές διάστημα, ώστε να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα, που θα βελτιώσουν τον ίδιο το θεσμό και θα βοηθήσουν ακόμη περισσότερο τα συμμετέχοντα σχολεία.

Ευχαριστίες:

Για όλη τη δημιουργία του Βραβείου Αειφόρου Σχολείου και του Σήματος Αειφόρου Σχολείου (Δείκτες, σεμινάρια, εργαστήρια κα.)  συνέβαλλαν αρκετοί συνάδελφοι που θα ήθελα να τους ευχαριστήσω θερμά. Αυτοί είναι οι εξής: Χρ. Νομικού, Μ. Φωτιάδης, Β. Δηλάρη, Ι. Ντίνου, Ε. Νιάρχου, Ι. Καμπούρη, Θ. Αβδελή, Δ. Γκότζος, Κ. Ιατρού, Γ. Τραγούδη, Π. Κοσμίδης, Μ. Γαλάνης, Σ. Δημητρίου, Β. Ψαλλιδάς, Δ. Ρεπανέλη, Ε. Γούλα και Θ. Μίχα.

Βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση

Ali Khan, S. (1996). A vision of a 21st-century community learning centre. In:  J. Huckle and S. Sterling (eds), Education for Sustainability. London: Earthscan, 222-227.

Australian Government (2005) “Educating for a Sustainable Future – A National Environmental Education Statement for Australian Schools”: Australian Government, 2005. Ανασύρθηκε τελευταία φορά 6-6-2016 από http://www.maroochycatchmentcentre.org.au/catchment/?page_id=627

Barratt Hacking, E., Scott, W. and Lee, E., (2010). Evidence of Impact of Sustainable Schools. Department for Children, Schools and Families (DCSF). 

Breiting, S. Mayer, M., Mogensen, F. (2005) Quality Criteria for ESD Schools: Guidelines to enhance the quality of Education for Sustainable Development (Austrian Federal Ministry of Education, Science and Culture). http://seed.schule.at/uploads/QC_eng_2web.pdf

Brooke – Smith, R. (2003) Leading leanrners and leading schools (London, Routlegde Falmer)

Coppieters, P. (2005). Turning schools into learning organizations. European Journal of Teacher Education. 28(2), 129-139

Department for Education and Skills, (2007). Sustainable Schools for Pupils, Community and the Environment, DfES 2007. Ανασύρθηκε από  http://www.dfes.gov.uk/

Dufour, R.P. (1997). The school as Learning Organization: Recommendations for school improvement. NASSP Bulletin.81, 81-87.

Dufour, R.P. (2004). What is a ‘professional learning community’? Educational Leadership.61(8), 6-11.  

Ferreira, J., Ryan, L. & Tilbury, D. (2006). Whole-School Approaches to Sustainability: A Review of Models for Professional Development in Pre-service Teacher Education. Canberra: Australian Government Department of the Environment and 24 Heritage and the Australian Research Institute in Education for Sustainability (ARIES).

Fullan, M. (2001). Leading in a Culture of Change. San Francisco: Jossey-Bass

Fullan, M. (2007). The new meaning of Educational Change. Νew York: Teachers College Press

Gough, A. (2005). Sustainable Schools: Renovating educational Processes. Applied Environmental Education and Communication 4, 339-351.

Goundory, D. (2012). ISO 9001:2008: Awareness Workshop. Ανασύρθηκε 9-5-2016 από http://www.slideshare.net/deeneshgoundory/iso-90012008-in-school

Henderson, K. & Tilbury, D. (2004). Whole-School Approaches to Sustainability: An International Review of Sustainable School Programs. Report Prepared by the Australian Research Institute in Education for Sustainability (ARIES) for the Department of the Environment and Heritage, Australian Government. Ανασύρθηκε από http://www.aries.mq.edu.au/projects/whole_school/files/international_review.pdf.

Huckle, J. (2009). Sustainable Schools: responding to new challenges and opportunities.  Geography Vol 94.part 1, 13-21

Huckle, J. (2010). Sustainable Schools: exploring the contradictions. 4^ο Πανελλήνιο Συμπόσιο της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού. Αθήνα.

Huckle, J. (2010a). ESD and the current crisis of Capitalism: Teaching beyond green new deals. Journal of Education for Sustainable Development. 2010; 4; 135

Jensen, D. (2005). Education for sustainable development-building capacity and empowerment. Conference report on Education for Sustainable Development 5–23, in Esbjerg, Denmark.

Kalaitzidis, D. (2012) Sustainable School Indicators: approaching the vision through the sustainable school award. Journal of Teacher Education for Sustainability, vol. 14, no. 2, pp. 165–178, 201.  DOI: 10.2478/v10099-012-0015-7

Orr, D. (1992). Ecological Literacy: Education and the transition to a postmodern world. Albany: SUNY Press.

Posch, P. (1998). The ecologisation of schoolsin Austria. PEB Exchange, Programme on Educational Building, 1998/5, OECD Publishing.

Posch, P. (1999). The Ecologisation of Schools and its Implications for Educational Policy. Cambridge Journal of Education. 29 (3), 341-348.

Shallcross, Α. (2004) (ed) School Developmment through Whole School Approaches to Sustainability Education. The SEEPS Project. Manchester,  Manchester Meropolitan University

Sterling, S. (1996). Education in Change. In J. Huckle and S. Sterling (eds) Education for Sustainability. London: Earthscan, 18-39

Sterling, S. (2000). The significance of Systems Thinking to Environmental Education, Health education and beyond. In B.B. Jensen, K. Schnack. and V. Simovska (eds) Critical Environmental and Health Education: Research Issues and Challenges. Copenhagen: Research Centre for Environmental and Health Education. The Danish University of Education, 251-270.

Sterling, S. (2002). Sustainable Education. Schumaher Briefings No 6. Bristol: Green Books.

Tilbury, D. (1995). Environmental Education for Sustainability: Defining the new focus of environmental education in the 1990s. Environmental Education Research. 1(2), 195-211.

Uzzell, D. (1999). Education for environmental action in the community: new roles and relationships. Cambridge Journal of Education, 29(3), 397-413.

UNECE-UNESCO (2007).  Good Practices in ESD, Sweden Sustainable School Award. Ανασύρθηκε το Νοέμβριο του 2009 από http://www.unece.org/env/esd/welcome.htm

UNECE (2009).  Guidance for reporting on the implementation of the Strategy on ESD, part III, Indicators

UNESCO, (1997). Educating for a Sustainable Future: A Transdisciplinary Vision for Concerted Action. International Conference. Thessaloniki, Decempber 1997 (Paris: UNESCO)

Van den Berghe, W. (1998).Application of ISO 9000 standards to education and training. European Journal Vocational Traning no.15,  pp. 20-28. Ανασύρθηκε την 10-5-2016 από https://www.google.gr/search?q=iso+9001+CEDEFOP&ie=utf-8&oe=utf-8&client=firefox-b-ab&gfe_rd=cr&ei=FoZaV6LvMorW8AehhZf4DA

Webarchive (2011). Ανασύρθηκε 6-6-2016 από τα αρχεία της Αυστραλιανής Κυβέρνησης http://webarchive.nla.gov.au/gov/20110219160404/http://www.environment.gov.au/education/aussi/what-is-aussi/vision.html
Scott W. (20090 Judging the Effectiveness of a Sustainable School. A Brief Exploration of Issues. Journal of Education for Sustainable Development. March 2009 3: 33-39

Zachariou, A.  & C. Kadji-Beltran, (2009). ‘Cypriot primary school principals’ understanding of Education for Sustainable Development key terms and their opinions about factors affecting its implementation. Environmental Education Research. 15 (3), 315-342

Ελληνική

Γεωργόπουλος Α. (2002). Περιβαλλοντική Ηθική. Αθήνα: Gutenberg.

Καλαϊτζίδης, Δ. & K. Ουζούνης (2000).  Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Θεωρία και Πράξη. Εκδ. Σπανίδης, Ξάνθη

Καλαϊτζίδης, Δ. & B. Δηλάρη (2010). Το Βραβείο Αειφόρου Σχολείου. Στο 5^ο Συνέδριο της ΠΕΕΚΠΕ, Ιωάννινα.

Καλαϊτζίδης, Δ. & Μπλίτσας, Π. (2012) Απόψεις εκπαιδευτικών για τους  Δείκτες Αειφόρου Σχολείου. 6^ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ

Καλαϊτζίδης, Δ.(2013). Το αειφόρο σχολείο: δείκτες αειφόρου σχολείου και μεθοδολογία οργάνωσης. Αθήνα: Aeiforum

Κάτσενου, Χ.(2012).Η έννοια της συμμετοχής στο πλαίσιο του αειφόρου σχολείου.  Μια έρευνα δράσης σε δημοτικό σχολείο, Διδακτορική διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο

Κωστούλα-Μακράκη, N. (2010) Ένα πλαίσιο θεώρησης διδακτικών πρακτικών και αντιλήψεων για το αειφόρο/βιώσιμο σχολείο. 4^ο Πανελλήνιο Συμπόσιο ΕΛΕΤ «Το αειφόρο σχολείο του παρόντος και του μέλλοντος». Αθήνα

Λιαράκου, Γ. & Ε. Φλογαΐτη (2007). Από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στην Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη: Προβληματισμοί, Τάσεις και Προτάσεις. Αθήνα: Νήσος

Μπαζίγου, Α. (2010). Η πρόκληση του αειφόρου σχολείου στην ανάπτυξη συνεργατικών σχέσεων ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς. Πρακτικά του πανελλήνιου συνεδρίου «Το αειφόρο σχολείο του παρόντος και του μέλλοντος» Αθήνα, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού

Νομικού, Χ. & Καλαϊτζιδης, Δ. (2013). Η επίδραση του Βραβείου  Αειφόρου Σχολείου στους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς, σύμφωνα με τους ίδιους. 1^ο Συνέδριο Πανελλήνιας Ένωσης Σχολικών Συμβούλων. Κόρινθος Πρακτικά σ. 544-553.

Παπαϊωάννου Ι. & Ι. Βλάχος, & Κ. Παπασωτηροπούλου, & Ε. Αντωνακοπούλου (2010) Αειφόρα Σχολεία: το παράδειγμα του νομού Αχαΐας. Πρακτικά  συνεδρίου «Το αειφόρο σχολείο του παρόντος και του μέλλοντος» Αθήνα: Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού

Παπαδημητρίου, Β. (2010) Σχολική κουλτούρα, σχολικό κλίμα και αειφόρο σχολείο. Για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Τ.44 σ.12-13

Τσιροπούλου, Σ. (2012). Διερεύνηση των προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο Ν. Έβρου από το 2009 έως το 2012. Πρακτικά 6ου Συνεδρίου ΠΕΕΚΠΕ Περιβαλλοντική Εκπαίδευση-Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία στη σημερινή πραγματικότητα. Η εμπειρία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος". Θεσσαλονίκη.

Φλογαΐτη, Ε. (2006) Εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Φλογαΐτη, Ε. & Μ. Δασκολιά, (2004). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Σχεδιάζοντας ένα «αειφόρο» μέλλον. Στο Π. Α. Αγγελίδης & Γ. Γ. Μαυροειδής (επιμ.) Εκπαιδευτικές καινοτομίες για το σχολείο του Μέλλοντος, Τ. Β΄,  σελ. 281-302, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός

Φλογαΐτη, Ε. & Γ.  Λιαράκου (επιμ.) (2009)  Eκπαίδευση για την Αειφόρο ανάπτυξη. Από τη θεωρία στην πράξη. Αρχάνες: Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Αρχανών.

Φλογαΐτη, Ε. Χ. Κάτσενου, Ε. Ναούμ, & Χ. Νομικού (2010) Η έννοια της αειφορίας ως ρυθμιστική  ιδέα για την εξέλιξη ενός εκπαιδευτικού οργανισμού σε κοινότητας μάθησης, Πρακτικά του πανελλήνιου συνεδρίου «Το αειφόρο σχολείο του παρόντος και του μέλλοντος» Αθήνα, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού

Παράρτημα: Δείκτες Αειφόρου Σχολείου

Παιδαγωγικοί δείκτες

Π1.   Εναλλακτικές διδακτικές τεχνικές ή μέθοδοι που χρησιμοποιούνται από τους  διδάσκοντες  προκειμένου να γίνει  το μάθημα πιο ελκυστικό και πιο αποδοτικό

Π2. Παιδαγωγικές μέθοδοι και τεχνικές διδασκαλίας  που αξιοποιούν οι διδάσκοντες για την ανάπτυξη της κριτικής, συστημικής  και δημιουργικής σκέψης των μαθητών.

Π3.Εμπλουτισμός των μαθημάτων του σχολείου, με θέματα σχετικά με την αειφορία

Π4. Διδακτικές και εκπαιδευτικές επισκέψεις που πραγματοποίησε το σχολείο στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς.

Π5. Προαιρετικά προγράμματα κάθε είδους που εκπονήθηκαν στο σχολείο από μαθητές και εκπαιδευτικούς.

Π6. Εκδηλώσεις που οργανώθηκαν από το σχολείο με τη συνεργασία μαθητών-εκπαιδευτικών, με ακροατήριο μαθητές/γονείς/ μέλη της τοπικής κοινωνίας.

Π7. Πρωτοβουλίες και δράσεις για πρόληψη και μείωση της παραβατικότητας στο σχολείο και για την ομαλή ένταξη όλων των μαθητών στη σχολική ζωή.

Π8. Πρωτοβουλίες και δράσεις του σχολείου για την πρόληψη της σχολικής εγκατάλειψης.

Π9. Θέματα που συζητήθηκαν σε ειδικές παιδαγωγικές συνεδριάσεις του Συλλόγου Διδασκόντων (πέραν των υποχρεωτικών).

Π10. Σεμινάρια, συνέδρια, ημερίδες κ.ά.,  που παρακολούθησαν οι εκπαιδευτικοί εντός και εκτός του σχολείου.

Π11. Σεμινάρια, συνέδρια, ημερίδες κ.ά. που παρακολούθησαν  η διευθύντρια/ο διευθυντής  και η υποδιευθύντρια/ο υποδιευθυντής του σχολείου.

Π12. Δράσεις  ενδοσχολικής επιμόρφωσης από το ίδιο το σχολείο.

Κοινωνικοί και οργανωσιακοί δείκτες

Κ1. Διαδικασία σύνθεσης του Σχολικού Κανονισμού

Κ2. Σύνθεση της Επιτροπής Αειφόρου Σχολείου

Κ3. Διαδικασία σύνθεσης του Σχεδίου Αειφόρου Διαχείρισης (Σ.Α.Δ.) και του Σχολικού Προγράμματος Δράσης (Σ.Π.Δ.).

Κ4. Ποσοστό των εκπαιδευτικών του σχολείου που συμμετέχουν ενεργά στη δημιουργία  και στην υλοποίηση του Σχεδίου Αειφόρου Διαχείρισης (Σ.Α.Δ) και του Σχολικού Προγράμματος Δράσης (Σ.Π.Δ.)

Κ5. Ποσοστό των μαθητών του σχολείου που συμμετέχουν ενεργά στη δημιουργία και στην υλοποίηση του Σχεδίου Αειφόρου Διαχείρισης (Σ.Α.Δ) και του Σχολικού Προγράμματος Δράσης (Σ.Π.Δ.)

Κ6. Κοινωνικές δράσεις που πραγματοποιήθηκαν από τη σχολική κοινότητα μέσα  ή έξω από το σχολείο.

Κ7. Συνεργασία του σχολείου με επιστήμονες, καλλιτέχνες, επαγγελματίες, πολίτες ή φορείς της κοινωνίας των πολιτών και άλλους τοπικούς και υπερτοπικούς φορείς, εθνικούς και διεθνείς.

Κ8. Πρωτοβουλίες, δράσεις και μέτρα πρόληψης,  προαγωγής και προστασίας της υγείας που υιοθετεί και λαμβάνει το σχολείο για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς.

Κ9. Πρωτοβουλίες και δράσεις που αναλαμβάνει το σχολείο για την προώθηση του δίκαιου (fair trade) και του αλληλέγγυου εμπορίου.

Κ10. Δράσεις που συμπληρώνουν  τη διδασκαλία των δημοκρατικών θεσμών, σε συνεργασία με κοινωνικούς εταίρους  και αρμόδιους φορείς.

Κ11. Λειτουργία των μαθητικών κοινοτήτων.

Κ12. Θεματολογία των Σχολικών Συμβουλίων που έχουν συγκληθεί.

Κ13. Πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει το σχολείο προκειμένου να έλθουν οι γονείς πλησιέστερα προς αυτό.

Περιβαλλοντικοί Δείκτες

Ο1. Δράσεις ευαισθητοποίησης της σχολικής κοινότητας για τη μείωση των απορριμμάτων και την διαλογή των υλικών στην πηγή κατά είδος.

Ο2. Υλικά που δόθηκαν για ανακύκλωση ανά μαθητή και εκπαιδευτικό εκφρασμένα σε κατάλληλες μονάδες μέτρησης (βάρος, όγκος, τεμάχια, κ.ά.).

Ο3. Επαναχρησιμοποίηση υλικών για μαθητικές χειροτεχνικές κατασκευές.

Ο4. Ποσοστιαία μείωση της κατανάλωσης νερού στο σχολείο  ανά μαθητή και εκπαιδευτικό.

Ο5. Ποσοστιαία μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας  στο σχολείο  ανά μαθητή και εκπαιδευτικό.

Ο6. Ποσοστιαία μείωση της κατανάλωσης πετρελαίου ή φυσικού αερίου για θέρμανση ανά μαθητή και εκπαιδευτικό.

Ο7. Ποσοστιαία μείωση της ετήσιας κατανάλωσης φύλλων φωτοτυπικού χαρτιού ανά μαθητή και εκπαιδευτικό.

Ο8. Εναλλακτικοί τρόποι θέρμανσης και δροσισμού που χρησιμοποιεί το σχολείο αντί πετρελαίου και  κλιματιστικού.

Ο9. Βεβαίωση ετήσιας συντήρησης του καυστήρα του καλοριφέρ.

Ο10. Ύπαρξη λαχανόκηπου ή ανθόκηπου ή ταρατσόκηπου στο σχολείο.

Ο11. Ύπαρξη κομποστοποιητή σε λειτουργία.

Ο12. Φύτευση δέντρων, θάμνων και άλλων φυτών της τοπικής χλωρίδας στο σχολείο ή/και εκτός σχολείου από μαθητές.

Ο13. Χρήση απορρυπαντικών φιλικών προς το περιβάλλον για τον καθαρισμό του σχολείου.

Ο14. Αισθητικές παρεμβάσεις και αναβάθμιση του σχολείου από τους μαθητές, σε συνεργασία με εκπαιδευτικούς, γονείς, Δήμο και άλλους συνεργάτες.

Ο15. Ύπαρξη συστήματος συλλογής ή άλλος τρόπος αξιοποίησης του νερού της βροχής.

Ο συγγραφέας

Ο Δημήτρης Καλαϊτζίδης (aeiforo[at]gmail.com) είναι Πρόεδρος του Aeiforum και Συντονιστής Σήματος Αειφόρου Σχολείου