Η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη στην μετά το 2015 ατζέντα

Το 2015 αποτελεί έτος ορόσημο για τη διεθνή κοινότητα. Αναφορικά με την εκπαίδευση, σηματοδοτεί αφενός την εκπνοή των στόχων που είχαν τεθεί στο Παγκόσμιο Συνέδριο του Ντακάρ[1] το 2000 σε υποστήριξη των στόχων της Εκπαίδευσης για Όλους και αφετέρου είναι το καταληκτικό έτος υλοποίησης των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας[2] που είχαν τεθεί το 2000 στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (Millennium Development Goals), μεταξύ αυτών ο στόχος 2  για καθολική πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Όπως προκύπτει από την Παγκόσμια Έκθεση για την Εκπαίδευση[3] (EFA Global Monitoring Report) για τα έτη 2000-2015, παρότι υπήρξε αρκετή πρόοδος μέσα από την προώθηση εκπαιδευτικών ευκαιριών σε όλο τον κόσμο και αυξήθηκε σημαντικά ο αριθμός των παιδιών που είχαν πρόσβαση στην εκπαίδευση, οι στόχοι του Ντακάρ δεν επιτεύχθηκαν. Παράλληλα, μέσα από έρευνες και εθνικές εκθέσεις, διαπιστώθηκε ότι γενικά οι Αναπτυξιακοί Στόχοι δεν επρόκειτο να ολοκληρωθούν όπως είχε αρχικά προβλεφθεί μέχρι  τέλος του 2015.

Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, στην Παγκόσμια Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Αειφόρο Ανάπτυξη με τον τίτλο Ρίο+20 που πραγματοποιήθηκε το 2012 στη Βραζιλία,  διατυπώθηκε η άποψη ότι τα επόμενα έτη θα έπρεπε να  διασφαλιστεί η ολοκλήρωση των προηγούμενων στόχων, για όλα τα θέματα που αντιμετωπίζει η παγκόσμια κοινότητα σήμερα και συγχρόνως να τεθούν νέοι στόχοι, οι οποίοι θα λειτουργήσουν συμπληρωματικά, προκειμένου να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά οι σύγχρονες προκλήσεις. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι Αναπτυξιακοί Στόχοι δεν έχουν επιτευχθεί κατά μεγάλο μέρος, ότι οι προσδοκίες ήταν πολύ αισιόδοξες  και ότι μένουν πολλά ακόμη να γίνουν, έγινε μία προσπάθεια να τεθούν νέες κατευθύνσεις και να προκύψουν δεσμεύσεις που θα οδηγήσουν στην εξάλειψη της φτώχιας και σε έναν καλύτερο κόσμο για όλους, όπως εκφράζεται στα αποτελέσματα της Διάσκεψης  με τίτλο “The Future We Want”[4]. Επισημάνθηκε επίσης, ότι οι προσπάθειες θα πρέπει να είναι συντονισμένες  σε διεθνές επίπεδο λαμβάνοντας όμως υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε χώρας. Έτσι, ξεκίνησαν οι συζητήσεις με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων για τη διαμόρφωση της παγκόσμιας ατζέντας μετά το 2015. Ιδιαίτερα για την εκπαίδευση, επανεπιβεβαιώθηκε η δέσμευση για το δικαίωμα στην εκπαίδευση, ενώ για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη  αναγνωρίστηκε η σημασία της καθώς και η ανάγκη να ενσωματωθούν σχετικές έννοιες στα αναλυτικά προγράμματα. Μεταξύ των συμφωνηθέντων στο Ρίο+20 ήταν ή σύσταση Ανοιχτής Ομάδας Εργασίας η οποία είχε ως έργο τη διαμόρφωση των νέων στόχων SustainableDevelopmentGoals (SDG’S) που θα αντικαταστήσουν τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας (MDG’s). Οι νέοι στόχοι αναμένεται να οριστικοποιηθούν και να υιοθετηθούν στη Σύνοδο Κορφής των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη, το Σεπτέμβριο του 2015, έτσι ώστε να υπάρξει κοινή παγκόσμια ατζέντα για τα έτη 2015-2030.  Η ομάδα στο τελικό της κείμενο[5] προτείνει 17 στόχους (goals) και για κάθε έναν ξεχωριστά υπο-στόχους (targets), οι οποίοι συνδέονται με εξειδικευμένους δείκτες. Η διαφορά των νέων στόχων με τους Αναπτυξιακούς στόχους της Χιλιετίας  είναι ότι απευθύνονται σε όλες τις χώρες και όχι μόνον στις αναπτυσσόμενες. Το ενδιαφέρον λοιπόν  είναι πολύ μεγάλο για όλα τα μέρη και μεταξύ αυτών και την Ευρωπαϊκή ένωση που αποτελεί ένα σημαντικό εταίρο στη διεξαγωγή των συνομιλιών. Στην Έκθεση με τίτλο Synthesis Report[6] του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, περιλαμβάνεται πλήρες φάσμα εισροών από τις διακυβερνητικές διαπραγματεύσεις.

Σε όλο αυτό το πλαίσιο, η εκπαίδευση διεκδικεί το δικό της ρόλο αφού αναγνωρίζεται ως σημαντικό εργαλείο για την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης. Οι διαβουλεύσεις  είναι ακόμη σε εξέλιξη σε διεθνές επίπεδο και μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές συναντήσεις προκειμένου όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να καταθέσουν τις απόψεις τους.  Η UNESCO, ως ο κύριος φορέας υλοποίησης των θεμάτων της εκπαίδευσης και της Εκπαίδευσης για Όλους, έχει διοργανώσει τόσο γενικές όσο και θεματικές συναντήσεις για τη διαμόρφωση κοινών προτάσεων από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη (κράτη-μέλη, διεθνείς οργανώσεις, ακαδημαϊκοί, κοινωνία των πολιτών), οι οποίες αποτυπώνονται σε επίσημα κείμενα.

Ένα σημαντικό κείμενο με προτάσεις για την εκπαίδευση αποτελεί η Συμφωνία του Μουσκάτ[7](The Muscat Agreement), η οποία υιοθετήθηκε στο Ομάν το 2013 σε συνάντηση Υπουργών Παιδείας με τίτλο “2^nd Global Education Meeting for All”. Ένα άλλο επίσης βασικό κείμενο συζητήσεων αποτελεί το Πλαίσιο Δράσης για την Εκπαίδευση (Framework for Action) της UNESCO (βρίσκεται ακόμη σε επεξεργασία  και δεν έχει ανακοινωθεί επίσημα), το οποίο θα παρουσιαστεί  στο Παγκόσμιο Φόρουμ για την Εκπαίδευση, που θα πραγματοποιηθεί στην Κορέα το Μάϊο του 2015 ως συνέχεια του Ντακάρ και του κινήματος της Εκπαίδευσης για Όλους, όπου αναμένεται να επαναπροσδιοριστεί ο ρόλος της εκπαίδευσης και να τεθούν οι νέοι άξονες. Ο βασικός στόχος που έχει προταθεί προς υιοθέτηση είναι «Ισότιμη ποιοτική εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς και προώθηση ευκαιριών δια βίου μάθησης για όλους (Goal 4 “Ensure inclusive and equitable quality education and promote lifelong learning opportunities for all”). 

Ποια είναι η θέση της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη σε αυτό τον κύκλο συζητήσεων και τι προτείνεται μετά το 2015; Στο υπό διαμόρφωση Πλαίσιο Δράσης της UNESCO που προαναφέρθηκε, η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη συνδέεται με την Παγκόσμια Εκπαίδευση για τον Δημοκρατικό Πολίτη ή αλλιώς ην Ιδιότητα του Πολίτη (Global Citizenship Education). Συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι η εκπαίδευση αποτελεί καταλυτικό παράγοντα στην επίτευξη ευρύτερων αναπτυξιακών στόχων καθώς και στην προώθηση της ειρήνης και της κοινωνικής συνοχής. Οι γνώσεις, οι δεξιότητες, οι αξίες και οι συμπεριφορές που θα πρέπει να έχουν οι πολίτες ώστε να μπορούν να παίρνουν ενημερωμένες αποφάσεις, να αναλάβουν ενεργό ρόλο σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, στην αντιμετώπιση και την επίλυση των παγκόσμιων προκλήσεων, μπορούν να αποκτηθούν μέσα από την Παγκόσμια Εκπαίδευση για τον Δημοκρατικό Πολίτη και την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη ( υπο-στόχος 4.7 “ By 2030, ensure that all learners acquire the knowledge and skills needed to promote sustainable development, including, among others, througheducationforsustainabledevelopment and sustainable lifestyles, human rights, gender equality, promotion of a culture of peace and nonviolence, global citizenship and appreciation of cultural diversity and of culture’s contribution to sustainable development”).

Για τη διατήρηση της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη ψηλά στην εκπαιδευτική ατζέντα μετά το 2015,  σταθμό αποτέλεσε η Παγκόσμια Διάσκεψη της UNESCO στην πόλη Nagoya της Ιαπωνίας το Νοέμβριο του 2014, όπου σηματοδοτήθηκε η συνέχιση της Δεκαετίας των Ηνωμένων Εθνών μέσα από μια άλλη θεσμοθετημένη διαδικασία το «Παγκόσμιο Πρόγραμμα Δράσης για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη (Global Action Programme on ESD)[8] και ο Οδηγός Υλοποίησης[9](Roadmap).

Η Γενική Διευθύντρια της UNESCO, κα Irina Bokova, παρουσίασε εκεί την Τελική Έκθεση[10] της UNESCO για τη Δεκαετία στην οποία συμπεριλαμβάνονται δραστηριότητες και καλές πρακτικές, που εφαρμόστηκαν  από  ένα ευρύ φάσμα φορέων οι οποίοι ενεπλάκησαν τα δέκα χρόνια υλοποίησης της Δεκαετίας (κράτη-μέλη, διεθνείς οργανισμοί, ΜΚΟ, επιστημονική κοινότητα, οργανισμοί νέων, ιδιωτικός τομέας κλπ). Όσον αφορά τη χώρα μας γίνεται αναφορά σε αρκετά σημεία όπως για τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, τα προγράμματα που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο των καινοτόμων δραστηριοτήτων, το δίκτυο MEDIES, το αειφόρο σχολείο κλπ.

Στη Διακήρυξη που υιοθετήθηκε “Aichi-Nagoya Declaration on ESD”[11], διατυπώνεται η επιθυμία  να κρατηθεί η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη σε υψηλά επίπεδα στην εκπαιδευτική ατζέντα τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, να ληφθεί υπόψη το κείμενο που προέκυψε από την Παγκόσμια Διάσκεψη του Ρίο, καθώς και διακυβερνητικές συμφωνίες όπως κλιματική αλλαγή, βιοποικιλότητα, μείωση φυσικών καταστροφών, βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή, δικαιώματα του παιδιού κλπ. Δόθηκε επίσης έμφαση στο Παγκόσμιο Πρόγραμμα Δράσης το οποίο είχε υιοθετηθεί από την 37^η Γενική Διάσκεψη της UNESO το 2013 και θέτει πέντε προτεραιότητες: πολιτική, ολική σχολική προσέγγιση, εκπαιδευτικοί, νεολαία, τοπική κοινωνία. Παράλληλα, αναγνωρίστηκε ως η συνέχεια της Δεκαετίας από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το  2014. Στο σχετικό ψήφισμα (A/RES/69/211/November 2014)[12] καλούνται τα κράτη-μέλη να προχωρήσουν στην υλοποίηση του Προγράμματος ενώ η UNESCO να συνεχίσει τον ηγετικό της ρόλο στο συντονισμό του.

Επιπλέον, υπογραμμίζεται η  δυνατότητα που παρέχεται, μέσα από την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη,  στους μαθητές  να αλλάξουν τον εαυτό τους και την κοινωνία στην οποία ζουν με την απόκτηση γνώσεων, την ανάπτυξη ικανοτήτων, συμπεριφορών, δεξιοτήτων και αξιών. Τα κράτη-μέλη καλούνται να ενισχύσουν την ένταξη της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη στην εκπαίδευση, την κατάρτιση και τις πολιτικές αειφόρου ανάπτυξης,  δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στην ολιστική προσέγγιση και τη συνεργασία πολλών φορέων, διασφαλίζοντας την εκπαιδευτική και επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών.

Πολλοί φορείς, σε διεθνές επίπεδο, ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση που είχε προηγηθεί από UNESCO και υπέβαλαν Δεσμευτικά Σχέδια Δράσης[13] ως προτάσεις που υποστηρίζουν το Παγκόσμιο Πρόγραμμα. Από την Ελλάδα υποβλήθηκαν εννέα προτάσεις μεταξύ των οποίων το 7^ο συνέδριο της  ΠΕΕΚΠΕ[14].

Στη Διάσκεψη στην Ιαπωνία, η Ελλάδα εκπροσωπήθηκε από τον τότε Υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων ο οποίος μεταξύ άλλων ανακοίνωσε τη Μεσογειακή Στρατηγική για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη[15], η οποία εγκρίθηκε στην Αθήνα το Μάϊο του 2014 κατά την Υπουργική Διάσκεψη για το Περιβάλλον και την Κλιματική Αλλαγή, στο πλαίσιο της Ένωσης για τη Μεσόγειο (UfM). Το κείμενο της Μεσογειακής Στρατηγικής για την ΕΑΑ αναπτύχθηκε, με πρωτοβουλία του Καθηγητή  κ. Μ. Σκούλλου, από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και την Έδρα UNESCO & Δίκτυο για τη Διαχείριση και την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη στη Μεσόγειο στο πλαίσιο του Προγράμματος HORIZON 2020 και έχει βασιστεί  στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη της Οικονομικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη (UNECE 2005). Η πρόταση για τη σύνταξη της Μεσογειακής Στρατηγικής για την ΕΑΑ παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδακαθώς προέκυψε από το Διεθνές Συνέδριο για την Επίσημη Έναρξη της Δεκαετίας των Ηνωμένων Εθνών για την ΕΑΑ στη Μεσόγειο, το οποίο είχε πραγματοποιηθεί στην Αθήνα το 2005. Σχετικά με την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη μετά το 2015, η Ελληνική πλευρά υποστήριξε ότι θα πρέπει να διδαχτούμε από τα μέχρι σήμερα επιτεύγματα και παρουσίασε συνοπτικά τις δράσεις του Υπουργείου Παιδείας στο πλαίσιο της Δεκαετίας. Επεσήμανε ότι η πολιτική στήριξη και το θεσμικό πλαίσιο, η επιμόρφωση των επιμορφωτών, τα ευέλικτα προγράμματα, η ανταλλαγή  καλών πρακτικών, αποτελούν μεταξύ άλλων απαραίτητες προϋποθέσεις προκειμένου να αρθούν τα εμπόδια που επισημάνθηκε ότι αντιμετώπισαν οι χώρες κατά την υλοποίηση της Δεκαετίας.

Συμμετείχαν επίσης προσκεκλημένοι από την UNESCO οι Κάτοχοι Εδρών UNESCO Καθηγητές κ. Βασίλης Μακράκης (UNESCO Chair ICT on ESD, Πανεπιστήμιο Κρήτης) και κ.  Μιχάλης Σκούλλος (The UNESCO Chair and Network on Management and Education for Sustainable Development in the Mediterranean, Πανεπιστήμιο Αθηνών) οι οποίοι συμμετείχαν ενεργά σε πάνελ και συζητήσεις.

Στο προαναφερόμενο Πλαίσιο Δράσης για την Εκπαίδευση, το οποίο θα συζητηθεί στην Κορέα,  γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη με την οποία ευθυγραμμίζεται  η Παγκόσμια Εκπαίδευση για την ιδιότητα του Πολίτη (Global Citizenship Education). Επιπλέον, για λόγους μέτρησης και αποτελεσμάτων, αναγνωρίστηκαν οι ακόλουθες εννοιολογικές διαστάσεις, τόσο για την Εκπαίδευση για την Παγκόσμια Ιδιότητα του Πολίτη όσο και για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη: γνωστικές δεξιότητες, κοινωνικο-συναισθηματικές δεξιότητες, συμπεριφορικές δεξιότητες.

Το παρόν άρθρο  φιλοδοξεί  να ενημερώσει την εκπαιδευτική κοινότητα και ιδιαίτερα όσους ασχολούνται με θέματα Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη, για το πλαίσιο που έχει διαμορφωθεί διεθνώς και από το οποίο επιστημονικές ενώσεις, οργανισμοί, η κοινωνία των πολιτών μπορούν να αντλήσουν στοιχεία για τη διαμόρφωση των προτάσεων και των δραστηριοτήτων τους.