Η Ταυτότητα του 7ου Συνεδρίου της ΠΕΕΚΠΕ

Το 7^ο Συνέδριο της Πανελλήνιας Ένωσης Εκπαιδευτικών για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στον Βόλο, στις 8, 9 και 10 Μαΐου του 2015, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων και της Ελληνικής Επιτροπής της UNESCO. Προσέλκυσε εκπαιδευτικούς και των τριών βαθμίδων εκπαίδευσης, από όλες τις περιοχές της χώρας, καθώς και εκπαιδευτικούς από την Κύπρο.

Οι χώροι που φιλοξένησαν το Συνέδριό μας ήταν το κεντρικό αμφιθέατρο «Γιάννης Κορδάτος» του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και τα αμφιθέατρα και οι αίθουσες της Γεωπονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Στόχοι του Συνεδρίου ήταν:

• η ανάδειξη των Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που υλοποιούνται στα σχολεία της χώρας,
• η προβολή του έργου και των δράσεων των Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης,
• η παρουσίαση της έρευνας σχετικά με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και την Εκπαίδευση για την Αειφορία που γίνεται στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση,
• η ανάδειξη της αποτελεσματικότητας των Σχολικών Δικτύων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που λειτουργούν στη χώρα,
• η παρουσίαση εκπαιδευτικού υλικού για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και την Εκπαίδευση για την Αειφορία,
• η παρουσίαση δράσεων και δραστηριοτήτων σχετικών με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και την Εκπαίδευση για την Αειφορία που υλοποιούνται από κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς φορείς,
• η αποτίμηση των αποτελεσμάτων της Δεκαετίας 2005-2014 για την Εκπαίδευση για την Αειφορία,
• ο διάλογος για τις προοπτικές της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης υπό το πρίσμα των διακηρύξεων της UNESCO μετά το Παγκόσμιο Συνέδριο της Nagoya,
• η ανάδειξη της συμβολής της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και της Εκπαίδευσης για την Αειφορία για το ξεπέρασμα της κρίσης.

 Από την πρώτη μέρα της προκήρυξής του και από το αυξανόμενο ενδιαφέρον που υπήρξε για την υλοποίησή του, φάνηκε ότι το 7^ο Συνέδριο της Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε, μπορούσε να χαράξει καινούργιους δρόμους, να δώσει στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και στην Εκπαίδευση για την Αειφορία στη χώρα μας νέα πνοή, παρότι διοργανώθηκε σε μια πολύ δύσκολη για την Ελλάδα εποχή, αλλά και σε μια καθοριστική για την εκπαίδευση χρονιά στον πλανήτη. Μια καθοριστική χρονιά καθώς στο τέλος του 2014 ολοκληρώθηκε η Δεκαετία του ΟΗΕ (2005-2014) για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη και τέθηκαν οι νέοι στόχοι στην Παγκόσμια Διάσκεψη της UNESCO, που έγινε στη Nagoya της Ιαπωνίας τον Νοέμβριο του 2014. Η συνδιάσκεψη της Nagoya σηματοδότησε τη συνέχεια της Δεκαετίας των Ηνωμένων Εθνών με ένα νέο πρόγραμμα, το «Παγκόσμιο Πρόγραμμα Δράσης για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη - Global Action Programme on ESD» και τον αντίστοιχο Οδικό Χάρτη Υλοποίησης (Roadmap).

Στην τελική έκθεση δραστηριοτήτων και καλών πρακτικών από όλον τον πλανήτη, που παρουσιάστηκε από τη Γενική Διευθύντρια της UNESCO, η Ελλάδα είχε το δικό της μερίδιο. Έγιναν αναφορές στη δράση των Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, στα προγράμματα που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο των Σχολικών Δραστηριοτήτων, στο Δίκτυο Medies, καθώς και στη δράση Μ.Κ.Ο. της χώρας.

Εκτός από τη Διακήρυξη που υιοθετήθηκε (Aichi-Nagoya Declaration on ESD), δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στο Παγκόσμιο Πρόγραμμα Δράσης που είχε ήδη τεθεί σε εφαρμογή από το 2013 (37^η Γενική Διάσκεψη της UNESCO) και ζητούσε από πολλούς φορείς σε διεθνές επίπεδο την υποβολή Δεσμευτικών Σχεδίων Δράσης. Ανάμεσα στις 9 προτάσεις που υποβλήθηκαν από τη χώρα μας, ήταν και η πρόταση που υπέβαλλε το Δ.Σ. της Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε για τη διεξαγωγή του 7^ου Συνεδρίου μας. Συνεπώς, τόσο η διεξαγωγή όσο και το σύνολο των δραστηριοτήτων του Συνεδρίου μας αποτέλεσαν τμήμα των διεθνών δράσεων για την ευόδωση των στόχων που τέθηκαν στη Nagoya.

Παράλληλα, λίγες ημέρες μετά το Συνέδριό μας έγινε το Παγκόσμιο Φόρουμ για την Εκπαίδευση στην Κορέα, όπου επαναπροσδιορίστηκε ο ρόλος της εκπαίδευσης και τέθηκαν νέοι άξονες με βασικό στόχο την «Ισότιμη, ποιοτική εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς και την προώθηση ευκαιριών δια βίου μάθησης για όλους».

Τι σημαίνουν όμως όλα αυτά για τη χώρα μας, τις τοπικές κοινωνίες, το εκπαιδευτικό μας σύστημα και το Συνέδριό μας;

Επιτρέψτε μου να δώσω μια αδρή περιγραφή.

Η ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών, που βασίστηκε στο ιδεολόγημα ότι ο άνθρωπος με μέσο την τεχνολογία θα μπορούσε να καθυποτάξει τη φύση και να απελευθερωθεί από τα δεσμά του φυσικού περιβάλλοντος, οδήγησε σ’ αυτό που σήμερα ονομάζουμε οικολογική κρίση και την αναγνωρίζουμε ταυτόχρονα ως περιβαλλοντική αλλά και κοινωνική. Μια διαπίστωση που τα τελευταία χρόνια αποδεικνύεται όλο και περισσότερο αληθινή. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα, μέρος της καθημερινότητάς μας πια, σχετίζονται όλο και περισσότερο με θέματα που αφορούν στη δόμηση της κοινωνίας και στην ιεράρχηση οικονομικών και πολιτικών στόχων.

Για τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας, μια φιλοπεριβαλλοντική πολιτική οφείλει να επιδιώκει την ενημέρωση των πολιτών και να προωθεί την επέκταση των δυνατοτήτων παρέμβασής τους μέσα από μορφές συμμετοχικής δημοκρατίας για τη λήψη αποφάσεων. Και βέβαια, τα θέματα αυτά της συμμετοχής, της ενημέρωσης και της δυνατότητας παρέμβασης αφορούν πρωτίστως στους νέους, οι οποίοι είναι συνήθως αποκλεισμένοι από τον κεντρικό σχεδιασμό.

Στο πλαίσιο αυτό αναγνωρίζουμε ότι μέσο για την πραγμάτωση των στόχων που προαναφέρθηκαν, για τη συνειδητοποίηση του περιβάλλοντος και τη διαμόρφωση περιβαλλοντικά ευαίσθητων πολιτών, είναι η Περιβαλλοντική Αγωγή και Εκπαίδευση. Η αναγκαιότητα άλλωστε της Π.Ε. γίνεται προφανής αν αναλογιστεί κανείς τη δυσαρμονία που παρατηρείται όταν η προστασία του περιβάλλοντος τίθεται σε αντιπαράθεση με θέματα που σχετίζονται με την ιδιοκτησία ή την ανάπτυξη. Αναμφίβολα λοιπόν η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση αφορά άμεσα στις ανθρώπινες κοινωνίες, καθώς ενθαρρύνει την υιοθέτηση πρακτικών, στάσεων και συμπεριφορών που συμβάλλουν στη βιώσιμη ανάπτυξή τους.

Εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη συντριπτική μας πλειονότητα, διαπιστώνουμε ότι κατά την υλοποίηση Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, αποδεκτή είναι η ενασχόληση με τα περιβαλλοντικά ζητήματα σε μια πορεία από την τοπική, στην εθνική και στην πλανητική τους διάσταση, ένας σχεδιασμός που συμβάλλει συνήθως στην επιτυχία τους. Είναι λοιπόν το τοπικό περιβάλλον, φυσικό και δομημένο και η μορφή και η ιστορία της τοπικής κοινωνίας, τα προσιτά εκείνα «αντικείμενα μελέτης» και η πηγή βιωμάτων που δημιουργεί την πρόκληση και λειτουργεί σαν αφόρμηση για προβληματισμό σε περιβαλλοντικά θέματα σφαιρικότερης διάστασης.

Σε Προγράμματα Π.Ε. που απευθύνονται σε μαθητικές κοινότητες και στο πλαίσιο της αξιοποίησης του άμεσου περιβάλλοντός τους, σκόπιμη είναι η ενεργητική συμμετοχή και άλλων ανθρώπων της περιοχής. Διαφορετικές κοινωνικές ομάδες (διαφορετικές γενιές, διαφορετικοί επαγγελματικοί χώροι) μπορούν να εμπλακούν σε ανάλογα προγράμματα με ρόλο σύνθετο: εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου. Οι ίδιοι οι άνθρωποι μιας περιοχής εμπλέκονται εξάλλου, περισσότερο ή λιγότερο, στη διαχείριση του τοπικού περιβάλλοντος, προβάλλοντας συγκεκριμένα πρότυπα στάσεων και συμπεριφορών.

Συνεπώς, κατάλληλα σχεδιασμένα Προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης προσφέρουν στους συμμετέχοντες δυνατότητες για ουσιαστική επανεξέταση των παραπάνω προτύπων, ενώ παράλληλα προωθούν την υιοθέτηση περισσότερο βιώσιμων πρακτικών σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.

Αποσκοπώντας στη διαμόρφωση πολιτών ευαισθητοποιημένων και ενημερωμένων για τα περιβαλλοντικά ζητήματα, με αίσθημα ευθύνης και ικανότητες αποτίμησης (απόρριψης ή υιοθέτησης) αξιών που καθορίζουν στάσεις και συμπεριφορές, επιλογές και αποφάσεις σχετικές με την προστασία του περιβάλλοντος, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ενθαρρύνει την κριτική σκέψη για την αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας των προβλημάτων και ενισχύει τις δεξιότητες για την επίλυσή τους. Έχει σαν κύριο στόχο τη συμμετοχή του πολίτη στον σχεδιασμό και στη λήψη αποφάσεων αλλά και στην αποδοχή των συνεπειών από αυτές.

Μέσα από τη βιωματική προσέγγιση των τοπικών περιβαλλοντικών προβλημάτων, η Π.Ε. καλλιεργεί την παρατηρητικότητα και ενισχύει το «ξεμπλοκάρισμα» της φαντασίας, προωθεί την αλληλεγγύη και την ανεκτικότητα, την ομαδικότητα και την υπευθυνότητα. Με πολύπλευρες δραστηριότητες, εμπλέκοντας την τοπική κοινωνία, τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς και τους μαθητές, ομάδες νέων, συλλόγους, επιστημονικά ιδρύματα, τα ΜΜΕ και την Τοπική Αυτοδιοίκηση, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για δημιουργική αναζήτηση και εποικοδομητικό διάλογο. Έτσι γίνεται πραγματικότητα το άνοιγμα της εκπαίδευσης για τη βιώσιμη ανάπτυξη στις τοπικές κοινωνίες και δημιουργείται ο δρόμος μιας κοινής πορείας της τοπικής κοινωνίας με την εκπαιδευτική κοινότητα.

Με γνώμονα την έρευνα για την καλύτερη εφαρμογή των προγραμμάτων Π.Ε. στο σχολικό περιβάλλον και στη δια βίου μάθηση, την ενημέρωση και την ανάδειξη της λειτουργικότητας του διαθέσιμου εκπαιδευτικού υλικού, την ανάδειξη της αποτελεσματικότητας σύγχρονων διδακτικών τεχνικών και την παρουσίαση τεκμηριωμένων διδακτικών προτάσεων, το Συνέδριό μας, μέσα από τον πλούτο των εργασιών που ανακοινώθηκαν, στόχευσε στην ανάδειξη του ρόλου της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στη διατήρηση των φυσικών πόρων, στην επίτευξη της κοινωνικής δικαιοσύνης, στην εξάλειψη της φτώχιας και στη διασφάλιση της ευημερίας για τις παρούσες και μελλοντικές γενιές στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης.

Ας δούμε όμως την ταυτότητα του Συνεδρίου μας μέσα από τα δεδομένα των ομιλιών, των εργαστηρίων και των παρουσιάσεων που «ξεδιπλώθηκαν» στο διάστημα υλοποίησής του.

Οι συγγραφείς των εργασιών που υποβλήθηκαν για έγκριση παρουσίασης στο Συνέδριό μας προέρχονταν από όλες σχεδόν τις περιφερειακές ενότητες της χώρας και την Κύπρο, όπως φαίνεται στο Σχήμα1.

Σχήμα 1. Με πράσινο χρώμα επισημαίνονται οι Περιφερειακές Ενότητες της χώρας από τις οποίες προέρχονται οι συγγραφείς των εργασιών του συνεδρίου.

Αρχικά είχαν υποβληθεί 186 εργασίες (182 για προφορική ανακοίνωση και 4 για εργαστήρια). Η επιστημονική επιτροπή, που είχε δομηθεί από συναδέλφους και των τριών βαθμίδων εκπαίδευσης, έκανε αποδεκτές 165 εργασίες. Κάποιοι συνάδελφοι όμως στη συνέχεια απέσυραν τις εργασίες τους είτε γιατί δεν είχαν χρόνο για τις διορθώσεις, είτε για άλλους προσωπικούς λόγους.

Τελικά στο Συνέδριό μας παρουσιάστηκαν 144 εργασίες (από τις οποίες 112 παρουσιάστηκαν προφορικά και 32 ως αναρτημένες ανακοινώσεις) και υλοποιήθηκαν 3 βιωματικά εργαστήρια.

Με βάση τη δήλωση των συγγραφέων και την κρίση της επιστημονικής επιτροπής, έγινε κατανομή των εργασιών (προφορικών και αναρτημένων) σε 12 θεματικές ενότητες: Εκπαιδευτική Έρευνα (33), Σχολικά Προγράμματα Π.Ε. (30), Διδακτική Μεθοδολογία και Προτάσεις (15), Θεωρία της Π.Ε. και της Ε.Α.Α. και Συμβολή της στο ξεπέρασμα της κρίσης (14), Ανάπτυξη Εκπαιδευτικού Υλικού (11), Δια Βίου Μάθηση, Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών και Επαγγελματική Ανάπτυξη (11), Προγράμματα ΚΠΕ (10), Δίκτυα Π.Ε. (10) Υπεύθυνοι Π.Ε. και Σχολικών Δραστηριοτήτων (4), Π.Ε. και Ειδική Αγωγή (3), Ερευνητικά Projects Λυκείου (3) και Βιωματικά Εργαστήρια (3). Στο Σχήμα 2 παρουσιάζεται η ανωτέρω θεματική κατανομή με μορφή ιστογράμματος.

Σχήμα 2. Θεματική κατανομή των 147 εργασιών του Συνεδρίου

 Το τελικό πρόγραμμα του Συνεδρίου διαμορφώθηκε με 15 συνολικά συνεδρίες προφορικών ανακοινώσεων σε τρία αμφιθέατρα (παράλληλες συνεδρίες), 1 συνεδρία Πόστερ με 32 αναρτημένες εργασίες και 3 βιωματικά εργαστήρια, που παρουσιάστηκαν και υλοποιήθηκαν αντίστοιχα στα αμφιθέατρα και τις αίθουσες της Γεωπονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Προστέθηκαν 3 ομιλίες προσκεκλημένων εισηγητών και 3 αναφορές: για την ταυτότητα του Συνεδρίου, για το περιοδικό της Ένωσής μας και για το τοπικό παράρτημα της Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε., που παρουσιάστηκαν στην έναρξη του Συνεδρίου, στο κεντρικό αμφιθέατρο «Γιάννης Κορδάτος» του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Το σύνολο των λειτουργικών ωρών του Συνεδρίου προσδιορίστηκε στις 25 ώρες για τις προφορικές ανακοινώσεις, 4¹/₂ ώρες για τα βιωματικά εργαστήρια και 2 ώρες για τις αναρτημένες ανακοινώσεις με την παρουσία των συγγραφέων. Τέλος, 2 ώρες αφιερώθηκαν σε συζήτηση και αξιολόγηση της πορείας του Συνεδρίου στο κλείσιμό του.

Το σύνολο των συγγραφέων των εργασιών ήταν 281, από τους οποίους: 75 από την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, 56 από τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, 31 μέλη ΔΕΠ από την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, 65 από 29 ΚΠΕ της χώρας, 19 Υπεύθυνοι Π.Ε. και Σχολικών Δραστηριοτήτων, 10 Σχολικοί Σύμβουλοι και 25 Ερευνητές σε Ιδρύματα, μέλη ΜΚΟ και συνταξιούχοι εκπαιδευτικοί. Στο Σχήμα 3 παρουσιάζεται η προέλευση των συγγραφέων των εργασιών που παρουσιάστηκαν στο 7^ο Συνέδριό μας.

Σχήμα 3. Προέλευση των 281 συγγραφέων των εργασιών του Συνεδρίου

 Τα 31 μέλη ΔΕΠ που συμμετείχαν ως συγγραφείς εργασιών (προφορικών και αναρτημένων) στο Συνέδριό μας, προέρχονται από 10 Πανεπιστημιακά Ιδρύματα, όπως φαίνεται και στο Σχήμα 4.

Σχήμα 4. Πανεπιστημιακά Ιδρύματα από τα οποία προέρχονται τα μέλη ΔΕΠ που συμμετείχαν ως συγγραφείς εργασιών

Ολοκληρώνοντας τη στατιστική αυτή «ακτινογραφία» του Συνεδρίου μας, διαπιστώσαμε ότι εκτός από τα 31 μέλη ΔΕΠ που συμμετείχαν ως συγγραφείς, άλλοι 23 από τους συγγραφείς εργασιών είχαν Διδακτορικές Σπουδές και 88 Μεταπτυχιακά Διπλώματα Ειδίκευσης (Σχήμα 5).

Σχήμα 5. Σπουδές των συγγραφέων των εργασιών που παρουσιάστηκαν στο Συνέδριο

Στο Συνέδριο συμμετείχαν και παρακολούθησαν τις συνεδρίες του περισσότεροι από 500 συνάδελφοι.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι με το δικό της ξεχωριστό ενδιαφέρον η κάθε συνεδρία μάς «ταξίδεψε» στο εκπαιδευτικό γίγνεσθαι και των τριών βαθμίδων του εκπαιδευτικού μας συστήματος.

Τα μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως η ρύπανση και η διαχείριση του νερού, η προστασία των υγρότοπων, η απώλεια της βιοποικιλότητας, η κλιματική αλλαγή, θέματα περιβαλλοντικής ηθικής και πολλά άλλα, μας απασχόλησαν σε παράλληλες συνεδρίες με στόχο το αειφόρο σχολείο και τον περιβαλλοντικό γραμματισμό.

Επιπρόσθετα, η παρουσίαση της μεγάλης ποικιλίας των δράσεων των εκπαιδευτικών των σχολείων, καθώς και τα νέα εκπαιδευτικά προγράμματα των ΚΠΕ και οι δράσεις των Υπευθύνων Π.Ε. και Σχολικών Δραστηριοτήτων συνέβαλλαν στη σύνδεση των πυλώνων της Αειφόρου Ανάπτυξης με τις σύγχρονες τάσεις της διδακτικής πρακτικής και την εκπαιδευτική έρευνα.

Τελικά, το 7^ο Συνέδριο της Ένωσής μας στον Βόλο, την πόλη που γεννήθηκε η Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε. το 1992, έδωσε την ευκαιρία σε εκπαιδευτικούς των σχολείων, υπεύθυνους των διευθύνσεων, μέλη παιδαγωγικών ομάδων των ΚΠΕ, σχολικούς σύμβουλους και πανεπιστημιακούς δασκάλους και ερευνητές από όλη την Ελλάδα, από τον Έβρο μέχρι την Κρήτη και από την Καστοριά μέχρι τη Ρόδο και μαζί συνάδελφους από την Κύπρο, να καταθέσουμε την εμπειρία και τον προβληματισμό μας για να δώσουμε την ευκαιρία στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση να αγκαλιάσει το σύνολο της κοινωνίας μας.

Ευελπιστούμε ότι το Συνέδριό μας αυτό θα αποτελέσει σημείο αναφοράς και εργαλείο για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο σύνολο της εκπαιδευτικής κοινότητας, για την αναβάθμιση του έργου των ΚΠΕ, για τη λειτουργική σύνδεση της έρευνας με την διδακτική πράξη, για την εξάπλωση των σχολικών δικτύων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, για την ουσιαστικότερη χρήση του εκπαιδευτικού υλικού, για την αποδοτικότερη συνεργασία κυβερνητικών και μη κυβερνητικών φορέων και τελικά για τη μετουσίωση των πορισμάτων και των προτάσεων της Δεκαετίας 2005-2014 για την Εκπαίδευση για την Αειφορία σε πράξη, με στόχο τη συμβολή τους στο ξεπέρασμα της σύγχρονης κρίσης.

Ο  Δρ. Θοδωρής Μαρδίρης  είναι Πρόεδρος  του Δ.Σ. Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε. και Υπεύθυνος Λειτουργίας Κ.Π.Ε. Καστοριάς