Περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση για θέματα «πρασίνου» στον Δήμο Θεσσαλονίκης: Υφιστάμενη κατάσταση και προτάσεις για βελτίωση

Περίληψη

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση υποδεικνύει την ανακάλυψη του περιβάλλοντος ως μέσο για πιο αποτελεσματική μάθηση. Μαζί με την πληροφόρηση, αποτελούν βασικά «ήπια» εργαλεία διαμόρφωσης περιβαλλοντικής πολιτικής. Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση των απόψεων υπαλλήλων και κατοίκων του Δήμου Θεσσαλονίκης σε προτάσεις που αφορούν στην υλοποίηση κατάλληλης πολιτικής για το «πράσινο» που φύεται εντός και πέριξ του εν λόγω Δήμου, καθώς και η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης αναφορικά με την υλοποίηση σχετικών δράσεων και δραστηριοτήτων.

Λέξεις-Κλειδιά: Περιβαλλοντική πολιτική, περιβαλλοντική εκπαίδευση, αστικό/περιαστικό πράσινο, Δήμος Θεσσαλονίκης

Εισαγωγή

Περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι η εκπαίδευση που σχετίζεται με το περιβάλλον, και η οποία υποδεικνύει την ανακάλυψη αυτού ως παιδαγωγικό μέσο για πιο αποτελεσματική μάθηση (Φλογαΐτη, 2011). Η πληροφόρηση και η εκπαίδευση αποτελούν βασικά «ήπια» εργαλεία για τη χάραξη πολιτικών (Χασάναγας, 2010, Λαδή & Νταλάκου, 2016), όπου πολιτική η δραστηριότητα ή η διαδικασία μέσω της οποίας οι διάφορες ομάδες παίρνουν δεσμευτικές συλλογικές αποφάσεις (Hague & Harrop, 2011). Ως προς την περιβαλλοντική πολιτική, αυτή αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της περιβαλλοντικής διαχείρισης, ενώ γενικότερα έχει ως στρατηγικό στόχο την προστασία του περιβάλλοντος (Σκορδίλης, 2004). Σε ό,τι αφορά την καλύτερη ανάπτυξη των χώρων πρασίνου που υφίστανται στις πόλεις, καθοριστικής σημασίας ενέργειες είναι η εκπαίδευση καθώς και η ενημέρωση των πολιτών (Παπασταύρου, 2008). Εξάλλου, οι πολίτες καθώς και οι διάφοροι οργανισμοί και οργανώσεις, αποτελούν βασικούς εξωτερικούς (ή αλλιώς ανεπίσημους/ιδιωτικούς) δρώντες στη διαμόρφωση πολιτικών και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (Ανδρέου, 2018).  

Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση των απόψεων υπαλλήλων και κατοίκων του Δήμου Θεσσαλονίκης (Δ.Θ.) σε προτάσεις που αφορούν στην εφαρμογή κατάλληλης πολιτικής αναφορικά με την υλοποίηση δράσεων ενημέρωσης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης πολιτών, επαγγελματικών φορέων και επιμελητηρίων από τον Δ.Θ. για τα οφέλη του «πρασίνου», καθώς και η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης ως προς τις δράσεις περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, ενημέρωσης και εκπαίδευσης που υλοποιεί ο εν λόγω Δήμος. Η εργασία αποτελεί μέρος ευρύτερης έρευνας που αφορά στη διαμόρφωση περιβαλλοντικής πολιτικής για το αστικό/περιαστικό πράσινο και τους ελεύθερους χώρους, όπου ελεύθεροι χώροι-αστικό πράσινο τα αναψυκτήρια, οι αθλητικές εγκαταστάσεις, τα πολιτιστικά κτίρια, οι χώροι συνάθροισης κοινού, οι κήποι, τα πάρκα, τα άλση και τα δάση εντός των πόλεων (Τσαλικίδης & Αθανασιάδου, 2009) και περιαστικό πράσινο η βλάστηση των δασών τα οποία αρχίζουν από τα όρια των πόλεων και τις περιβάλλουν κατά ζώνες (Παπασταύρου, 2008).  

Μεθοδολογία

Συνολικά, σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν τρία ερωτηματολόγια, ένα για τους ένστολους υπαλλήλους της Δημοτικής Αστυνομίας του Δ.Θ., ένα για τους τεχνικούς υπαλλήλους Πανεπιστημιακής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης των Διευθύνσεων (i) Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος και (ii) Αστικού Σχεδιασμού και Αρχιτεκτονικών Μελετών του Δ.Θ., και ένα για κατοίκους του Δ.Θ. Οι παραπάνω, αποτελούν τους προς διερεύνηση πληθυσμούς. Το ερωτηματολόγιο αποτελεί κύριο εργαλείο έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες (Κυριαζή, 1999). Η Δημοτική Αστυνομία αριθμούσε, κατά τη χρονική στιγμή της έρευνας, 65 άτομα ενώ οι Τεχνικές Διευθύνσεις 57 άτομα. Επιχειρήθηκε απογραφή των δύο πληθυσμών, δηλαδή έγινε προσπάθεια να καταγραφούν όλα τα μέλη τους (Καλαματιανού, 2003). Τα ερωτηματολόγια δόθηκαν στους υπαλλήλους στα τέλη Μαρτίου 2016. Επεστράφησαν συνολικά 59 και 52 ερωτηματολόγια αντίστοιχα ανά επαγγελματική ομάδα, μέχρι τις αρχές Ιουλίου του ίδιου έτους. Αναφορικά με τους κατοίκους του Δ.Θ., επιλέχτηκε ως μέθοδος η δειγματοληπτική έρευνα η οποία δίνει δείγματα αντιπροσωπευτικά του πληθυσμού και απευθύνεται σε ένα κατάλληλα επιλεγμένο δείγμα από ένα σύνολο ατόμων (Δαουτόπουλος, 2005), όπου δείγμα το μέρος ενός πληθυσμού που επιλέγεται με κάποιους κανόνες (Μάτης, 2004) και πληθυσμός το σύνολο για το οποίο ο ερευνητής ενδιαφέρεται να βγάλει συμπεράσματα και να κατανοήσει (Healey, 2015). Τα ερωτηματολόγια στους κατοίκους, στάλθηκαν μέσω ταχυδρομείου (Δαουτόπουλος, 2005). Το μέγεθος του δείγματος υπολογίστηκε σε 384 άτομα, με τη βοήθεια κατάλληλου μαθηματικού τύπου για αναλογίες (Γκόφας, 2008). Το μέρος της έρευνας που αφορούσε στους κατοίκους, υλοποιήθηκε από τον Ιανουάριο του 2017 έως τον Φεβρουάριο του 2018. Επιπρόσθετα, έγινε μελέτη αρχείων (δευτερογενών δεδομένων) δηλαδή συλλογή απλών πληροφοριών από δεδομένα που υπάρχουν ήδη και έχουν συγκεντρωθεί από διαφορετικούς ανθρώπους και για διαφορετικούς λόγους (Δημητρόπουλος, 2001, Σαραφίδου, 2011). Τα διάφορα αρχεία που διερευνώνται, ουσιαστικά αποτελούν «εξωακαδημαϊκές» πηγές. Η μελέτη τους μπορεί να γίνει και με τρόπο μη δομημένο και να στοχεύει έτσι στην προκαταρκτική περιγραφή μιας κατάστασης (Χασάναγας, 2010). Για την παρούσα εργασία, αξιοποιήθηκε υλικό από την ιστοσελίδα του Δ.Θ. καθώς και απολογισμοί πεπραγμένων της Διεύθυνσης Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος, με σκοπό τη διερεύνηση των δράσεων περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, ενημέρωσης και εκπαίδευσης που υλοποιεί ο εν λόγω Δήμος.

Αποτελέσματα

Αποτελέσματα ερωτηματολογίων

Οι τρεις ερωτήσεις/προτάσεις που επιλέχτηκαν στην παρούσα εργασία, είναι:

Ερώτηση 1: «Υλοποίηση δράσεων ενημέρωσης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης των πολιτών από τον δήμο (σε συνεργασία και με άλλους φορείς) για τα οφέλη του αστικού και του περιαστικού πρασίνου»

Ερώτηση 2: «Ενίσχυση διαδικασιών διαβούλευσης, συμμετοχής και ευαισθητοποίησης πολιτών, επαγγελματικών φορέων και επιμελητηρίων σε θέματα προστασίας κοινόχρηστων χώρων και χώρων πρασίνου»

Ερώτηση 3: «Ενίσχυση διαδικασιών διαβούλευσης, συμμετοχής και ευαισθητοποίησης πολιτών, επαγγελματικών φορέων και επιμελητηρίων σε θέματα που αφορούν σε αναπλάσεις και στον σχεδιασμό/δημιουργία νέων χώρων πρασίνου».

Η Ερώτηση 1 ήταν κοινή στα τρία ερωτηματολόγια, η Ερώτηση 2 αποκλειστικά στο ερωτηματολόγιο της Δημοτικής Αστυνομίας, ενώ η Ερώτηση 3 κοινή στα ερωτηματολόγια των κατοίκων και των τεχνικών. Για τη μέτρησή τους χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα Likert, όπου οι ερωτώμενοι τοποθετούνται στον βαθμό που συμφωνούν ή διαφωνούν στις ερωτήσεις (Δαουτόπουλος, 2005).

Στο Σχήμα 1 παρουσιάζονται οι απαντήσεις στην Ερώτηση 1 ανά κατηγορία ερωτώμενων.

Στους Πίνακες 1 και 2 παρουσιάζονται οι απαντήσεις στις Ερωτήσεις 2 και 3 αντίστοιχα.

Αποτελέσματα μελέτης αρχειακού υλικού

Σε ό,τι αφορά τη σχέση της τοπικής κοινωνίας με τις αρμόδιες Υπηρεσίες του Δ.Θ., η Διεύθυνση Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος (Υπηρεσία Πρασίνου) έχει κάποιους εναλλακτικούς αστικούς χώρους πρασίνου όπως ο λαχανόκηπος, ο αμπελώνας, ο οπωρώνας και ο ελαιώνας, όπου γίνονται κατά καιρούς κάποιες εκδηλώσεις και δράσεις στις οποίες συμμετέχουν δημότες και κάτοικοι του Δ.Θ. Επίσης, η ίδια Διεύθυνση σε συνεργασία με άλλες Υπηρεσίες του εν λόγω Δήμου ή άλλους δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς, διοργανώνει ή συμμετέχει σε περιβαλλοντικές δράσεις/εκδηλώσεις (π.χ. παγκόσμια ημέρα περιβάλλοντος, ανθοέκθεση), όπου υπάρχει συμμετοχή Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, φοιτητών καθώς και δημοτών (Διεύθυνση Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος, 2016). Επιπρόσθετα, ο Δ.Θ. συνεργάζεται με το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ελευθερίου-Κορδελιού για τη διοργάνωση Μαθητικού Περιβαλλοντικού Συνεδρίου, ενώ στο πλαίσιο του έργου InGreenCi του Δ.Θ. για την οικολογική διαχείριση των όμβριων υδάτων στον αστικό σχεδιασμό, υλοποιήθηκε ψηφιακό εκπαιδευτικό παιχνίδι για την εκπαίδευση των μαθητών σε θέματα εξοικονόμησης του νερού στην πόλη (Σακαλή & Ράγκου, 2017). Επιπλέον, η Διεύθυνση Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος συνεργάζεται με εθελοντές πρασίνου οι οποίοι συμμετέχουν στην προσπάθεια του Δήμου για πιο πράσινη και φιλική προς το περιβάλλον πόλη, μέσα από ήπιες εργασίες συντήρησης του πρασίνου. Ο συνολικός αριθμός των εγγεγραμμένων εθελοντών ξεπερνά τους 200 (Διεύθυνση Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος, 2016). Επίσης, προωθούνται συνεργασίες της συγκεκριμένης Διεύθυνσης με τριτοβάθμια ιδρύματα όπως π.χ. με το Τ.Ε.Ι. Δράμας και το Τμήμα Γεωπονίας του Α.Π.Θ. για πρακτική άσκηση φοιτητών, με ιδιωτικά κολέγια για δράσεις περιβαλλοντικής ενημέρωσης και εκπαίδευσης, καθώς και με σχολεία, ιδρύματα, φορείς και εταιρείες για υλοποίηση προγραμμάτων και εκδηλώσεων (Διεύθυνση Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος, 2017). Παράλληλα, υπάρχει συνεργασία με ομάδα εθελοντών για τη δημιουργία πάρκου τσέπης σε γειτονιά της πόλης, και με σχολεία για τη διάθεση φυτευτικού υλικού σε εκδηλώσεις και δράσεις για το περιβάλλον. Επιπρόσθετα, υπάλληλοι της Διεύθυνσης Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος διαχειρίζονται σελίδα της εν λόγω Υπηρεσίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (facebook) (Διεύθυνση Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος, 2018). Τέλος, στην ιστοσελίδα του Δ.Θ., αναφέρονται κάποιες πληροφορίες για τη Διεύθυνση Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος (https://thessaloniki.gr/θέλω-από-τον-δήμο/ο-δήμος/γενικές-διευθύνσεις/γενική-διεύθυνση-τεχνικών-υπηρεσιών/διεύθυνση-διαχείρισης-αστικού-περιβ/), ενώ υπάρχει αναρτημένος και ο Κανονισμός Πρασίνου (https://thessaloniki.gr/wp-content/uploads/2018/12/ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ-ΠΡΑΣΙΝΟΥ-ΔΗΜΟΥ-ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-2018.pdf). Με τον εν λόγω Κανονισμό, δύναται να ενημερωθούν οι πολίτες και οι επιχειρήσεις για τους κανόνες που έχει θεσπίσει ο Δ.Θ. αναφορικά με την προστασία και τη σωστή χρήση του αστικού πρασίνου. Γενικά, οι Κανονισμοί Πρασίνου μπορούν να αξιοποιηθούν ως εργαλεία άσκησης περιβαλλοντικής πολιτικής για την ορθή διαχείριση του πρασίνου στις ελληνικές πόλεις (Βάσσιος κ.ά., 2018).

Συζήτηση

Η Υπηρεσία του Δ.Θ. που είναι αρμόδια για τη διαχείριση του «πρασίνου», πραγματοποιεί αρκετές δράσεις που σχετίζονται με την τοπική κοινωνία, συνεργάζεται με εθελοντές πρασίνου, ενώ υπάρχουν και συνέργειες με φορείς και οργανισμούς, αν και θα ήταν επιθυμητή (α) η περαιτέρω και πιο συστηματική υλοποίηση προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης π.χ. σε σχολεία, από στελέχη της εν λόγω Υπηρεσίας, (β) η ενημέρωση πολιτών και επιχειρήσεων για το περιεχόμενο του Κανονισμού Πρασίνου ως προς τους κανόνες που υπάρχουν για την προστασία και τη σωστή διαχείριση του αστικού πρασίνου καθώς και τα πρόστιμα που προβλέπονται για απαγορευμένες ενέργειες σε αυτό, και (γ) η ενίσχυση των διαβουλεύσεων και των ερευνών γνώμης για θέματα πρασίνου μέσω και της ιστοσελίδας του Δ.Θ. Ως προς τις δραστηριότητες που αφορούν στους αστικούς λαχανόκηπους, αυτές είναι ακόμη σε πρώιμο στάδιο και καλό θα ήταν να υπάρξουν περισσότεροι ωφελούμενοι, αλλά και εμπλεκόμενοι πολίτες. Αναφορικά με τις απαντήσεις των ερωτηθέντων, οι περισσότεροι εμφανίζονται ιδιαίτερα εξωστρεφείς καθώς συμφωνούν με τις διαδικασίες διαβούλευσης, συμμετοχής και περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης πολιτών, φορέων και επιμελητηρίων, παρά την ανομοιογένεια που παρουσιάζουν μεταξύ τους οι προς διερεύνηση πληθυσμοί, δείχνοντας έτσι ότι εμπιστεύονται τους εξωτερικούς δρώντες διαμόρφωσης πολιτικής.

Βιβλιογραφία

Ανδρέου, Γ. (2018). Η νεοθεσμική προσέγγιση της πολιτικής. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.  

Βάσσιος, Δ., Ανδρεοπούλου, Ζ. & Γεωργιάδου, Μ. (2018). Οι Κανονισμοί Πρασίνου ως εργαλεία περιβαλλοντικής πολιτικής για την προστασία του αστικού πρασίνου: Η περίπτωση του Δήμου Θεσσαλονίκης. Περιβάλλον και Δίκαιο, 22(4), 603-606

Γκόφας, Α. (2008). Μαθηματική στατιστική-Δειγματοληψία. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Γιαχούδη.

Δαουτόπουλος, Γ. (2005). Μεθοδολογία κοινωνικών ερευνών. Θεσσαλονίκη: Αυτοέκδοση.

Δημητρόπουλος, Ε. (2001). Εισαγωγή στη μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας. Ένα συστημικό δυναμικό μοντέλο. Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην. 

Διεύθυνση Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος Δήμου Θεσσαλονίκης (2016). Απολογισμός έτους 2015. Θεσσαλονίκη: Αυτοέκδοση.

Διεύθυνση Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος Δήμου Θεσσαλονίκης (2017). Πολιτικός απολογισμός έτους 2016. Θεσσαλονίκη: Αυτοέκδοση.

Διεύθυνση Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος Δήμου Θεσσαλονίκης (2018). Απολογισμός έτους 2017. Θεσσαλονίκη: Αυτοέκδοση.

Hague, R. & Harrop, M. (2011). Συγκριτική πολιτική και διακυβέρνηση. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.

Healey, J. (2015). Statistics: A tool for social research. USA: Cengage Learning.

Καλαματιανού, Α. (2003). Κοινωνική στατιστική. Μέθοδοι μονοδιάστατης ανάλυσης. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.

Κυριαζή, Ν. (1999). Η κοινωνιολογική έρευνα. Κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Λαδή, Σ. & Νταλάκου, Β. (2016). Ανάλυση δημόσιας πολιτικής. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.

Μάτης, Κ. (2004). Δειγματοληψία φυσικών πόρων. Θεσσαλονίκη: Πήγασος 2000.

Παπασταύρου, Α. (2008). Δασική πολιτική (Ιδιαίτερα στην Ελλάδα). Τεύχος Β΄. Θεσσαλονίκη: Πήγασος 2000.

Σακαλή, Ε. & Ράγκου, Π. (2017). Το αστικό πράσινο ως εργαλείο περιβαλλοντικής και κοινωνικής ευαισθητοποίησης των πολιτών. Η περίπτωση του Δήμου Θεσσαλονίκης. Πρακτικά 18^ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου. Η Ελληνική Δασοπονία Μπροστά σε Σημαντικές Προκλήσεις, Έδεσσα.

Σαραφίδου, Γ.-Ο. (2011). Συνάρθρωση ποσοτικών και ποιοτικών προσεγγίσεων. Η εμπειρική έρευνα. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.

Σκορδίλης, A. (2004). Συστήματα και εργαλεία περιβαλλοντικής διαχείρισης. Αθήνα: Μπαρμπουνάκης.

Τσαλικίδης, Ι. & Αθανασιάδου, Ε. (2009). Αειφορικός σχεδιασμός χρήσεων γης. Τοπίο και περιβάλλον. Θεσσαλονίκη: Γαρταγάνης.

Φλογαΐτη, Ε. (2011). Περιβαλλοντική εκπαίδευση. Αθήνα: Πεδίο.

Χασάναγας, Ν. (2010). Κοινωνιολογία τοπίου. Αθήνα: Παπασωτηρίου.

 Ο Δημήτριος Βάσσιος είναι Ηλεκτρολόγος Μηχανικός Τ.Ε. Δασολόγος MSc PhD, Υπάλληλος κλάδου Π.Ε. Δασολόγων Δήμου Θεσσαλονίκης, 6949080144, vassiosd@gmail.com