“…στα 30 χρόνια”

Ο εκπολιτισμός του ανθρώπου στηρίχτηκε κατ εξοχήν, στον διαχωρισμό και στην κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στην φύση, αναγκάζοντας τις συνθήκες ζωής να υποκύπτουν στη θέληση και στις ανάγκες του.

Το πρόταγμα της «προόδου», που αργότερα συνδέθηκε με την εκβιομηχάνιση, δικαιολογούσε την καταστροφή της φύσης ακόμα και την κυριαρχία πάνω σε λιγότερο «προοδευμένους» πολιτισμούς. Όταν άρχισε να γίνεται αντιληπτό ότι η «αυτόματη» πρόοδος είναι μια αυταπάτη, μαζί και οι αναφορές της Λέσχης της Ρώμης «για τα Όρια της Ανάπτυξης» κατά τη δεκαετία του΄70, αρχίζει να αναπτύσσεται ένα παγκόσμιο περιβαλλοντικό κίνημα.

Κάτω από τις νέες συνθήκες όπως διαμορφώνονται, Διεθνείς οργανισμοί όπως τα Ηνωμένα Έθνη, καλούν για την ανάπτυξη μιας νέας αντίληψης, που θα λαμβάνει υπόψη της την ισορροπία και την αρμονία ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση και την καλλιέργεια νέου ήθους που θα στοχεύει στη «δίκαιη κατανομή των παγκόσμιων πόρων και στην καλύτερη ικανοποίηση των αναγκών όλων των ανθρώπων» (Χάρτα Βελιγραδίου 1975 και Διακήρυξη της Τυφλίδας 1977), και ζητούν «επειγόντως» την ανάπτυξη της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Π.Ε.).

Δέκα χρόνια μετά, στη Διάσκεψη (Μόσχα 1987) θα ορίσουν την διεθνή στρατηγική για την Π. Ε και Επιμόρφωση, για τη Δεκαετία του ΄90.

Στην Ελλάδα, στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης της Π.Ε, διακρίνεται ένα αίσθημα ευφορίας και ενθουσιασμού για την εξάπλωση της (δεκαετία του ΄80), συνυφασμένο όχι μόνο με το ενδιαφέρον για το περιβάλλον και την αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς απέναντι του, καθώς και αμφισβήτησης του κατεστημένου, αλλά και γιατί δημιούργησε προσδοκίες: ό,τι μπορεί να αποτελέσει εργαλείο για επαναστατικές αλλαγές στην επίσημη Εκπαίδευση (Παπαδημητρίου, 1998).

Επίσημα η Π.Ε εισάγεται στο σχολικό πρόγραμμα στην Ελλάδα, με το νόμο 1892/90 και ξεκινάει η βάση και η διεκδίκηση για τη δημιουργία Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης («για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» – τ.2, Άνοιξη 1994). Όμως, παρά τη νομοθέτηση της, παραμένει στο περιθώριο της σχολικής ζωής, σε εθελοντική βάση, τόσο για τους εκπαιδευτικούς όσο και για τους μαθητές.

Γιατί η Π.Ε. δεν κατάφερε να αποτελέσει το μοχλό μετασχηματισμού και αναμόρφωσης του εκπαιδευτικού συστήματος; Μήπως εκτός από την αδράνεια του συστήματος, υπάρχουν χαρακτηριστικά στην εκπαίδευση που δεν της επιτρέπουν να υλοποιήσει αυτή τη δυνατότητα;

Το 1992 στη  Διεθνή Διάσκεψη του Ρίο, στο Κεφάλαιο 36 της Agenda 21 και στη Διεθνή Διάσκεψη στη Θεσσαλονίκη το 1997, ορίζεται ο επανα-προσανατολισμός της  Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης προς την κατεύθυνση της αειφορικής ανάπτυξης (ασαφής και διφορούμενος όρος).

«Η αειφόρος ανάπτυξη, επινοήθηκε προκειμένου να δώσει διέξοδο στο παρωχημένο καπιταλιστικό μοντέλο. Αποκαθαρμένη από αρνητικές συνδηλώσεις, υποσχέθηκε έλεγχο της ασύδοτης οικονομίας και προστασία του περιβάλλοντος. Στην πραγματικότητα όμως, υποστήριξε – και υποστηρίζει - μια άτυπη διαιτησία υπέρ της οικονομίας  και σε βάρος του περιβάλλοντος» (Σμπώκος, 2015).

Στις μέρες μας  άνοιξε η συζήτηση, αν έχουμε εισέλθει στην «Ανθρωπόκαινο γεωλογική εποχή», δηλώνοντας ότι η ανθρώπινη δράση συνιστά γεωλογική δύναμη που αναδιαμορφώνει ριζικά το περιβάλλον και επηρεάζει την πορεία και το μέλλον της ζωής στον πλανήτη Γη. Μαζικές εξαφανίσεις ζωικών και φυτικών ειδών (μείωση τη βιοποικιλότητας), κλιματική αλλαγή με έντονα καιρικά φαινόμενα σε μεγάλη συχνότητα (καύσωνες, πυρκαγιές, πλημμύρες) και την εμφάνιση νέων επιδημιών, πόλεμοι και γενοκτονίες. Και  όλα αυτά εξαιτίας της κυριαρχίας της αγοράς, εν ονόματι  μόνο του κέρδους.

Και, ενώ έτσι διαμορφώνεται η πραγματικότητα, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση σταδιακά «απαξιώνετα» μέσα στο εκπαιδευτικό μας σύστημα: Εκπαιδευτικοί που αποχωρούν από θέσεις ευθύνης, είτε ως Υπεύθυνοι Π.Ε στις Διευθύνσεις Εκπαίδευσης, είτε ως μέλη Παιδαγωγικών Ομάδων των ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ, δεν αντικαθίστανται…

Π.χ. από τα 58  ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ που έχουν ιδρυθεί σε όλη την επικράτεια, 2 έχουν κλείσει, λόγω έλλειψης προσωπικού,  10 λειτουργούν με 1 εκπαιδευτικό και μόνο 2 ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ  λειτουργούν με όσο προσωπικό προβλέπεται από τη νομοθεσία. Στις δε Διευθύνσεις Εκπαίδευσης οι Υπεύθυνοι αποδεκατίζονται  π.χ μόνο στις Διευθύνσεις της  Κεντρικής  Μακεδονίας, υπάρχουν μόνο 2 Υπεύθυνοι με προσανατολισμό την Π.Ε.

Φέτος, συμπληρώνονται 30 χρόνια κυκλοφορίας του περιοδικού μας “για την Περιβαλλοντική εκπαίδευση” που η έκδοση και η κυκλοφορία του είχε από την αρχή στόχο να συσπειρώσει ανήσυχους/ες εκπαιδευτικούς που προωθούν στη δουλειά τους εκπαιδευτικές πρακτικές που αναπτύσσουν την κριτική σκέψη, καλλιεργούν τις συνεργατικές διαδικασίες και κατανοούν τις αλληλεξαρτήσεις στον σύγχρονο κόσμο…. γι’ αυτό, και όλη η αναδρομή στην πορεία και την εξέλιξη της περιβαλλοντικής οπτικής μέσα στο εκπαιδευτικό μας σύστημα….

Προς το παρόν λειτουργούμε ως “on line” κοινότητα, όμως ο offline κόσμος μας δεν έχει εξαφανιστεί και οι προσεγγίσεις μας γίνονται όλο και πιο σύνθετες σε μια εποχή που καθημερινά είναι συγκλονιστικά άλλη!!!

 1. Παπαδημητρίου, Β., (1998). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Σχολείο. Αθήνα: Γ. Δαρδανός

2. Σπώκος, Γ., (2015). Η Επινόηση της Αειφορίας. Αθήνα: Οκτώ