«Οι λιμνοθάλασσες της περιοχής μας» ένα νέο τοπικό θεματικό δίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Στην εργασία αυτή περιγράφεται ένα νέο τοπικό θεματικό δίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Π.Ε.) που ιδρύθηκε το σχολικό έτος 2014-15 από τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης (αρ. πρ. 33711/24-11-2014) με τίτλο: «Οι λιμνοθάλασσες της περιοχής μας».

Σε μικρή απόσταση από την πόλη της Θεσσαλονίκης, δύο υγροβιότοποι ιδιαίτερης οικολογικής αξίας, οι λιμνοθάλασσες Επανομής και Αγγελοχωρίου, δεν μπορούν να αγνοηθούν από τα προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που υλοποιούνται στις σχολικές  μονάδες της περιοχής. Οι λιμνοθάλασσες και η θαλάσσια περιοχή τους αποτελούν τμήμα του Δικτύου Natura 2000 και έχουν χαρακτηριστεί «Ζώνες Ειδικής Προστασίας για την Ορνιθοπανίδα» (Οδηγία 2009/147/ΕΚ) και «Ειδικές Ζώνες Διατήρησης» (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ και Ν. 3937/2011). Σε αυτές αναπαράγονται και διαχειμάζουν πολυάριθμα είδη πουλιών, πολλά από αυτά σπάνια και απειλούμενα[1] και έχουν εντοπιστεί 16 τύποι οικοτόπων (μεταξύ των οποίων και οικότοποι προτεραιότητας όπως τα λιβάδια Ποσειδωνίας και αλατούχες στέπες) με πλήθος ειδών χλωρίδας και πανίδας.

Η αποκατάσταση και προστασία των λιμνοθαλασσών Επανομής και Αγγελοχωρίου, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση σε είδη ορνιθοπανίδας και ενδιαιτήματα κοινοτικής σημασίας-υψηλής προτεραιότητας ήταν ο βασικός σκοπός ενός έργου LIFE «Δράσεις για τη διατήρηση παράκτιων οικοτόπων και σημαντικών ειδών ορνιθοπανίδας των περιοχών του Δικτύου NATURA 2000 λιμνοθάλασσα Επανομής, λιμνοθάλασσα Αγγελοχωρίου» ή «ACCOLAGOONS» το οποίο είχε διάρκεια 3 έτη (2010-2013) και εκπονήθηκε με συντονιστή την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και τη συνεργασία άλλων εταίρων (www.accolagoons.gr). Ένας από τους άξονες του έργου αυτού ήταν η δημόσια ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και διάδοση των αποτελεσμάτων του, στο πλαίσιο του οποίου δημιουργήθηκε πληροφοριακό υλικό (αφίσες-χάρτες, έντυπα ορθής συμπεριφοράς και περιγραφής περιοχής, αυτοκόλλητα, folder, notebook, μπλουζάκια, καπέλα κ.α.) το οποίο διανεμήθηκε στα Γραφεία Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Α/θμιας και Β/θμιας του νομού Θεσσαλονίκης και στην Πανελλήνια Ένωση Εκπαιδευτικών για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε.) Κ. Μακεδονίας.

Η αξιοποίηση του παραπάνω υλικού, αλλά και των ερευνητικών αποτελεσμάτων του έργου ACCOLAGOONS προς όφελος της εκπαιδευτικής κοινότητας ήταν η αφορμή για την υλοποίηση μιας επιμορφωτικής ημερίδας (Εικόνα 1, 2) με τίτλο «Λιμνοθάλασσες Επανομής - Αγγελοχωρίου. Μία πρόταση συνεργασίας για κοινές δράσεις σχολείων της περιοχής», η οποία πραγματοποιήθηκε στο 2^ο Γυμνάσιο Περαίας στις 10 Οκτωβρίου 2014 στο πλαίσιο της Εβδομάδας Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2014-15. Η ημερίδα απευθυνόταν κυρίως σε εκπαιδευτικούς των σχολείων του Δήμου Θερμαϊκού και της Μίκρας (Δήμος Θέρμης), αλλά και σε πολίτες της ευρύτερης περιοχής και οργανώθηκε με τη συνεργασία της υπεύθυνης Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΔΔΕ Ανατολικής Θεσσαλονίκης, του 2ου Γυμνασίου Περαίας και της Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε. Κ. Μακεδονίας. Στόχος της ημερίδας ήταν η ενημέρωση για το έργο ACCOLAGOONS και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των λιμνοθαλασσών της Επανομής και Αγγελοχωρίου, ως παράδειγμα για την υλοποίηση περιβαλλοντικών προγραμμάτων και δράσεων. Από την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στο σχεδιασμό προγραμμάτων Π.Ε. σχετικών με το θέμα αυτό, θέλαμε περισσότερο από όλα να προωθήσουμε τη συνεργασία των εκπαιδευτικών διαφορετικών σχολείων στην υλοποίηση κοινών δράσεων με τους μαθητές για την προστασία των υγροβιοτόπων αυτών.  Έτσι, το πρώτο μέρος της ημερίδας - ανοιχτό προς την τοπική κοινωνία - περιλάμβανε  ενημερωτικές εισηγήσεις με θέματα: 1) «Διαχειριστικά σχέδια Θαλάσσιας βλάστησης [Ποσειδωνίας], Ορνιθοπανίδας και Επισκεπτών στις προστατευόμενες περιοχές Λιμνοθάλασσες Επανομής και Αγγελοχωρίου» από την κ. Μέργου Φωτεινή, Βιολόγο MSc και τον κ. Διαμαντόπουλο Στέργιο, Δασολόγο - Σύμβουλο Περιβάλλοντος, από την ΟΜΙΚΡΟΝ (εταίρο του έργου) και 2) «Περιβαλλοντική ερμηνεία και τεχνικά έργα για την αποκατάσταση των λειτουργιών των Λιμνοθαλασσών Επανομής - Αγγελοχωρίου»από την κ. Κεχαγιά Σοφία και την κ. Δανιηλάκη Μελαχρινή, πολιτικούς  μηχανικούς της Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (συντονιστή του έργου). Το δεύτερο μέρος της ημερίδας αφορούσε μόνο τους εκπαιδευτικούς των σχολείων της περιοχής. Μετά την εισήγηση της Υπεύθυνης Π.Ε. ΔΔΕ Ανατολικής Θεσσαλονίκης με θέμα: «Σχεδιασμός προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης» οι εκπαιδευτικοί χωρίστηκαν σε ομάδες προκειμένου να σχεδιάσουν ένα σχέδιο προγράμματος Π.Ε. και να προτείνουν κοινές δράσεις για τις λιμνοθάλασσες Επανομής - Αγγελοχωρίου (Εικόνα 3). Συντονιστές των ομάδων ήταν η Αντωνία Δαρδιώτη (υπεύθυνη Π.Ε.) και οι: Σοφία Σαρακινίδου, Κώστας Στυλιάδης, Δέσποινα Σουβαντζή, Ελισάβετ Τσαλίκη και Στάθης Κονιδάρης, μέλη του διοικητικού συμβουλίου της ΠΕΕΚΠΕ Παράρτημα Κ. Μακεδονίας.

Στην ημερίδα παρευρέθηκαν, 41 εκπαιδευτικοί από 11 σχολεία της περιοχής και 21 πολίτες από οικολογικές κινήσεις και πρωτοβουλίες πολιτών του Δήμου Θερμαϊκού, το σύλλογο γονέων του 2ου Γυμνασίου Περαίας κ.α. καθώς και εκπρόσωποι από την Περιφέρεια Κ. Μακεδονίας και τον Δήμο Θερμαϊκού. Το αποτέλεσμα των ομάδων εργασίας ήταν να παρουσιαστούν πέντε σχέδια προγράμματος με μεγάλη ποικιλία δραστηριοτήτων (θεατρικά, μουσικά, εικαστικά δρώμενα, ήχοι πουλιών, φωτογραφία, επαφή με φορείς, επισκέψεις, ενημέρωση κατοίκων, συνεντεύξεις κ.λπ.) και να προταθούν από τους εκπαιδευτικούς πολλές ιδέες για κοινές δράσεις με τους μαθητές και συνεργασίες σχολείων (συνδιοργάνωση εκπαιδευτικής επίσκεψης στην περιοχή, διανομή ενημερωτικού υλικού στους κατοίκους της περιοχής από τους μαθητές, ενημέρωση των μαθητών της Θεσσαλονίκης σε κατάλληλη εκδήλωση, διαδήλωση στους δρόμους της Επανομής στην οποία οι μαθητές θα είναι ντυμένοι πουλιά κ.α.).

Αποτέλεσμα της ημερίδας ήταν η διάθεση συνέχειας της συνεργασίας μεταξύ της Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε. Κ. Μακεδονίας, της υπεύθυνης Π.Ε. ΔΔΕ Αν. Θεσσαλονίκης και του  2ου Γυμνασίου Περαίας (με συντονίστρια την εκπαιδευτικό Σοφία Σαρακινίδου), για τη δημιουργία ενός δικτύου υποστήριξης των εκπαιδευτικών στα σχετικά προγράμματα και δράσεις, που θα έχουν ως κύριο στόχο την προστασία και την ανάδειξη των υγροβιοτόπων.  Πιο σημαντικό όμως αποτέλεσμα ήταν  η υποβολή προς έγκριση οκτώ (8) σχετικών προγραμμάτων Π.Ε. για το σχολικό έτος 2014-15 από  έξι (6) σχολικές μονάδες (Πίνακας 1) της ΔΔΕ Ανατολικής Θεσσαλονίκης. Ο αριθμός συμμετοχής των σχολείων θεωρήθηκε ικανός για την ίδρυση του τοπικού δικτύου. Όπως παρατηρούμε στον Πίνακα 1, οι πέντε σχολικές μονάδες του δικτύου είναι από την περιοχή των λιμνοθαλασσών, ενώ υπήρχε και ένα σχολείο (11^ο Γυμνάσιο) που ενδιαφέρθηκε για το θέμα από την πόλη της Θεσσαλονίκης.

Εικόνες 1, 2, 3. Στιγμιότυπα από την ημερίδα«Λιμνοθάλασσες Επανομής - Αγγελοχωρίου. Μία πρόταση συνεργασίας για κοινές δράσεις σχολείων της περιοχής» στο 2^ο Γυμνάσιο Περαίας (10/10/2014).

Πίνακας 1. Οι σχολικές μονάδες και τα προγράμματα Π.Ε. του τοπικού θεματικού δικτύου «Οι λιμνοθάλασσες της περιοχής μας» το σχολικό έτος 2014-15.

Η πενταμελής Συντονιστική Επιτροπή του δικτύου συγκροτήθηκε από τους: 1) Αντωνία Δαρδιώτη, Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΔΔΕ Ανατολικής Θεσσαλονίκης, 2) Σοφία Σαρακινίδου, εκπαιδευτικό ΠΕ03 του 2^ου Γυμνασίου Περαίας, 3) Μορφούλα Καραγιάννη, Διευθύντρια 2^ου Γυμνασίου Περαίας, 4) Κώστα Στυλιάδη, Πρόεδρο ΠΕΕΚΠΕ Κ. Μακεδονίας και 5) Απόστολο Γιάντση, Γενικό Διευθυντή Αναπτυξιακού Προγραμματισμού, Περιβάλλοντος και Υποδομών Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.

Σκοπός του δικτύου, το οποίο ιδρύθηκε με διετή διάρκεια, είναι η ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση της εκπαιδευτικής κοινότητας και της τοπικής κοινωνίας για την προστασία, την ανάδειξη και τη βιώσιμη διαχείριση των υγροβιοτόπων της περιοχής τους μέσα από: α) την υποστήριξη των σχετικών προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης των συμμετεχόντων σχολείων, β) την προώθηση της συνεργασίας μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών από διαφορετικά σχολεία, γ) την ανάπτυξη επικοινωνιακού πλαισίου μεταξύ των μελών του δικτύου για την ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών, δ) την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που συμμετέχουν στο δίκτυο, ε) την υλοποίηση οργανωμένων κοινών δράσεων προστασίας των υγροβιοτόπων, στ) την υλοποίηση οργανωμένων επισκέψεων εκπαιδευτικών στους υγροβιότοπους, ζ) την οργάνωση κοινών εκδηλώσεων προβολής και διάχυσης των αποτελεσμάτων των προγραμμάτων και των δράσεων και η) την ανάπτυξη συνεργασίας με φορείς που έχουν κοινό σκοπό με το δίκτυο.

Η πρώτη χρονιά λειτουργίας του δικτύου έχει να επιδείξει σημαντικά αποτελέσματα. Εκτός από την ολοκλήρωση των προγραμμάτων Π.Ε. των σχολείων του δικτύου και την παρουσίαση των εργασιών τους είτε στο μαθητικό φεστιβάλ παρουσίασης προγραμμάτων της ΔΔΕ Ανατολικής Θεσσαλονίκης στο Πολιτιστικό Κέντρο Τούμπας, στις 6 και 7 Μαϊου 2015, είτε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων κάθε σχολείου στο τέλος της σχολικής χρονιάς, διοργανώθηκαν ορισμένες κοινές δράσεις.

Στις αρχές του 2015, πραγματοποιήθηκε η δεύτερη συνάντηση - μετά την προαναφερθείσα ημερίδα - των εκπαιδευτικών του δικτύου. Συγκεκριμένα, η συνάντηση  αυτή έγινε  το Σάββατο 7 Φλεβάρη, στο πλαίσιο της οργανωμένης επίσκεψης στις λιμνοθάλασσες Επανομής και Αγγελοχωρίου από την Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε. Κ. Μακεδονίας και το Γραφείο Π.Ε. ΔΔΕ Αν. Θεσσαλονίκης.Περιελάμβανε ξενάγηση από ειδικούς επιστήμονες του έργου ACCOLAGOONS, ενημέρωση για τη χλωρίδα, την ορνιθοπανίδα της περιοχής και τα απειλούμενα είδη, η οποία συνδυάστηκε με δραστηριότητα παρατήρησης πουλιών υπό την επίβλεψη του ορνιθολόγου κ. Μπίρτσα Περικλή (Εικ. 4). Η επίσκεψη συνδυάστηκε με την εκδήλωση κοπής πίτας της ΠΕΕΚΠΕ σε ταβέρνα της περιοχής.

Εικόνα 4. Παρατήρηση πουλιών από τους εκπαιδευτικούς του δικτύου στη λιμνοθάλασσα της Επανομής.

Στη συνέχεια, οι εκπαιδευτικοί του δικτύου με τους μαθητές τους πραγματοποίησαν παρόμοιες επισκέψεις στο πλαίσιο των προγραμμάτων τους (Εικ. 5).

Εικόνα 5. Εκπαιδευτική επίσκεψη της μαθητικής περιβαλλοντικής ομάδας του ΓΕΛ Επανομής στη λιμνοθάλασσα της Επανομής και ξενάγηση από τον ορνιθολόγο κ. Μπίρτσα Περικλή.

Στο τέλος της σχολικής χρονιάς έγιναν τρεις παράλληλες δράσεις από τα σχολεία του δικτύου:

α) Στις 13/5/2015 έγινε καθαρισμός της περιοχής γύρω από τη λιμνοθάλασσα της Επανομής από την περιβαλλοντική ομάδα του 1^ου ΓΕΛ Επανομής (Εικ. 6).

Εικόνα 6. Οι μαθητές του ΓΕΛ Επανομής σε δράση.

β) Στις  14/5/2015 έγινε καθαρισμός της περιοχής γύρω από τη λιμνοθάλασσα του Αγγελοχωρίου από τις περιβαλλοντικές ομάδες του 2^ου Γυμνασίου Περαίας, του 2^ου Γυμνασίου Ν. Μηχανιώνας και του 1^ου ΓΕΛ Θερμαϊκού (Εικόνες 7,8). Στη δράση συμμετείχαν επίσης η υπεύθυνη ΠΕ ΔΔΕ Ανατολικής Θεσσαλονίκης κ. Δαρδιώτη Αντωνία και ο Πρόσεδρος της ΠΕΕΚΠΕ (Παράρτημα Κεντρικής Μακεδονίας) κ. Στυλιάδης Κωνσταντίνος, οι οποίοι μοίρασαν στα παιδιά καπέλα και μπλουζάκια του έργου ACCOLAGOONS.  Και οι δύο δράσεις έγιναν με τη στήριξη του Δήμου Θερμαϊκού, ο οποίος διέθεσε σακούλες απορριμάτων, γάντια και οχήματα για την συλλογή των σκουπιδιών (Εικ. 7,8).

Εικόνες 7,8. Οι μαθητές των τριών σχολείων που συνεργάστηκαν στη δράση καθαρισμού στη λιμνοθάλασσα Αγγελοχωρίου.

γ) Στις 10/6/2015, η περιβαλλοντική ομάδα του 11^ου Γυμνάσιου Θεσσαλονίκης θέλησε να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει τους Θεσσαλονικείς για τις λιμνοθάλασσες της περιοχής τους μοιράζοντας σχετικό ενημερωτικό υλικό στην παραλία της Θεσσαλονίκης (Λευκός Πύργος). Οι μαθητές με μπλουζάκια και καπέλα του έργου ACCOLAGOONS διένειμαν το υλικό που είχε δημιουργηθεί από το έργο γι’ αυτό το σκοπό (Εικ. 9).

Εικόνα 9. Οι μαθητές του 11^ου Γυμνασίου Θεσσαλονίκης ενημερώνουν τους πολίτες της πόλης για τις λιμνοθάλασσες της περιοχής τους.

Αξίζει να αναφερθεί ότι η συμμετοχή των παιδιών σε όλες τις δράσεις ήταν εντυπωσιακή καθώς και το ενδιαφέρον που επέδειξαν, ειδικά σε ημέρες που τα σχολικά μαθήματά τους είχαν πια τελειώσει. Φαίνεται ότι η συνεργασία των σχολείων στην ανταλλαγή ιδεών, την επικοινωνία και τις κοινές δράσεις, αρχικός σκοπός ίδρυσης του δικτύου, επιτεύχθηκε κατά μεγάλο βαθμό και ότι υπάρχει διάθεση για συνέχεια των προγραμμάτων τους και την επόμενη σχολική χρονιά.