ένας “άλλος” κόσμος;

Οι δυστοπικές ταινίες καταστροφής ίσως έχουν περιγράψει αυτό που ζήσαμε, που ζούμε σήμερα. Απώλειες, πόνο, πολύ πανικό και φόβο και με απρόβλεπτες τις εξελίξεις, εξαιτίας ενός “αόρατου εχθρού”, του κορωνοϊού. Η ζωή έρχεται να αντιγράψει την τέχνη; φαίνεται πως ο κινηματογράφος δεν είναι μόνο θεαματικός, αλλά γίνεται πολλές φορές και προφητικός, ίσως γιατί το παρελθόν εμπεριέχει εν δυνάμει το μέλλον του ή καλύτερα τα δυνητικά μέλλοντα του. Το μέλλον λοιπόν, μπορεί δυνητικά να διαμορφωθεί προς οποιαδήποτε κατεύθυνση… εφόσον συνδέεται με τις προσδοκίες ή τους φόβους ενός «άλλου» κόσμου διαφορετικού.

Γνωρίζουμε ότι σε ολόκληρο τον εικοστό αιώνα, σε δύση και ανατολή, το μέλλον συνδέθηκε με το πολιτικό αφήγημα της προόδου, με το όνειρο της βιομηχανικής αφθονίας που επέτρεψε την εκμετάλλευση τόσο της ανθρώπινης εργασίας, όσο και του φυσικού περιβάλλοντος. Ιστορικά η πρόοδος συνδέθηκε με την «υποταγή» της φύσης, με το διαχωρισμό του ανθρώπινου πολιτισμού από τη φύση, τον Ανθρωποκεντρισμό, τις διχοτομίες και τους δυϊσμούς (φύση – κοινωνία, άνθρωπος –ζώα). 

Χρειάζονται εννοιολογικές μετατοπίσεις και πολιτισμικοί μετασχηματισμοί για να ανατοποθετηθεί το περιβάλλον και η φύση ως κεντρική αναφορά στους πολιτικούς οραματισμούς για το μέλλον

Μπορεί η πανδημία να γίνει οδηγός μιας άλλης ανάγνωσης της ζωής?

Ο άνθρωπος μπορεί αντί για ένα μοναχικό είδος που εξελίσσεται ανταγωνιστικά με τα υπόλοιπα για να θωρακίσει την ύπαρξη του, να βρει τη θέση και τη σχέση του ανάμεσα στα διαφορετικά είδη ζωής; Να κατανοήσει ότι η εξόντωση ενός είδους,  μπορεί να απειλήσει και τα άλλα; Ζούμε την έκτη μαζική εξαφάνιση ειδών, το λιώσιμο των πάγων, την κλιματική αλλαγή, τις φωτιές που έκαψαν τα δάση στην Αυστραλία και στον Αμαζόνιο .. … εξαιτίας της γενικευμένης αντίληψης ότι η φύση έχει την ικανότητα να αυτορυθμίζεται και να ισορροπεί, αλλά ίσως και στην πίστη μας ότι η επιστήμη και η τεχνολογία  θα έχουν τη λύση.

Οι ειδικοί  της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας επιμένουν ότι ο Covid 19 είναι «φυσικής προέλευσης», στηριζόμενοι στις γονιδιακές αλληλουχίες μεταλλάξεων, δεδομένης της ομοιότητας με προηγούμενους κορωνοϊούς και έγινε ισχυρός μέσω της φυσικής επιλογής. Ο άνθρωπος έγινε ο «φυσικός ξενιστής» για την επιβίωση του – εφόσον παραβιάστηκε το όριο μεταξύ ζωικών ειδών και ανθρώπου, επισημαίνουν.

Μήπως το μέλλον έχει έρθει;

Είμαστε μπροστά σε προκλήσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, την κατάρρευση της βιοποικιλότητας, τις καινούργιες ανισότητες και τους διαχωρισμούς, τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας. Στη νέα εποχή οι άνθρωποι ίσως δε θα υποφέρουν  τόσο από την εκμετάλλευση, όσο από την περιθωριοποίηση. Καθώς οι υπολογιστές και τα ρομπότ βελτιώνονται, θα εξωθήσουν εκατομμύρια ανθρώπους εκτός εργασίας και καθώς θα χάνουν την οικονομική τους σημασία για το σύστημα, θα χάνουν και την πολιτική τους δύναμη. Επιπλέον σε ένα πολλαπλά διασυνδεδεμένο κόσμο το νομοθετικό πλαίσιο παύει να ρυθμίζεται στο πλαίσιο μιας χώρας μόνο. και οι πανδημίες δε θα σταματούν στα γεωγραφικά της σύνορα.  

Όμως είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι η ανάπτυξη «δικτύου σχέσεων» στη νέα εποχή θα παίξει καθοριστικό ρόλο και ότι αυτοί που θα αλλάξουν τα πράγματα δε θάναι τα άτομα, αλλά οι ομάδες που ξέρουν να συνεργάζονται.

Τι ρόλο μπορεί να παίξει το σχολείο στις νέες συνθήκες; μπορεί να μας οδηγήσει σε ένα καλύτερο μέλλον;

Σε ανάλογη ερώτηση ο γνωστός ισραηλινός ιστορικός και διανοητής Γιουβάλ Νώε Χαράρι απάντησε: Η εκπαίδευση πρέπει να προετοιμάζει τους μαθητές για μια ρευστή και αγχωτική ζωή, να τους βοηθάει να γνωρίζουν καλύτερα τον εαυτό τους και να χτίζουν τη δική τους ταυτότητα, γιατί οι αλγόριθμοι του διαδικτύου θα τους μάθουν προτού εκείνοι κατανοήσουν τον ίδιο τους τον εαυτό…. και θα τους χρησιμοποιήσουν.

Η Περιβαλλοντική εκπαίδευση και η Εκπαίδευση για την Αειφορία, ως εθελοντικές κατευθύνσεις μέσα στο πλαίσιο της σχολικής ζωής, έχουν υιοθετήσει βιωματικές μεθοδολογίες που καλλιεργούν την οικολογική σκέψη, τη συνεργατικότητα, την υπευθυνότητα, τη χειραφέτηση  και την ανάπτυξη δεξιοτήτων που ανταποκρίνονται στις νέες συνθήκες της εποχής.

Στο άρθρο τους οι Ν. Σφακιανάκη και Σ. Παπαστεφανάκη  με τίτλο «Η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη στο δημόσιο σχολείο - αντιλήψεις εκπαιδευτικών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης», διερευνώντας τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών  για το Αειφόρο σχολείο, μας απαριθμούν τις αξίες που πρέπει να υιοθετήσει το σχολείο, που είναι: η διαγενεαλογική δικαιοσύνη (το βλέμμα δηλ. στο μέλλον),η κοινωνική δικαιοσύνη, η καλλιέργεια της αυτονομίας, της υπευθυνότητας και της ανεκτικότητας, για να οδηγηθούμε σε ένα αειφόρο μέλλον.

Ενώ η  Μαριάννα  Νάστου στο άρθρο της «Αειφόρο σχολείο και κοινότητα. Ο ρόλος της σχολικής ηγεσίας», αντιμετωπίζοντας τη δημιουργία ενός Αειφόρου σχολείου ως καινοτομία, για τις τρέχουσες εκπαιδευτικές συνθήκες, στέκεται στο ρόλο της σχολικής ηγεσίας και στην ικανότητα της να δημιουργήσει ένα συνεργατικό πνεύμα, τόσο μέσα στο σχολείο όσο και στις σχέσεις της με την τοπική κοινότητα.