Περιβαλλοντικά προγράμματα και υιοθέτηση ορθής περιβαλλοντικής συμπεριφοράς: μια πραγματικότητα που αποδεικνύεται

Περίληψη      

 Η υιοθέτηση ορθής περιβαλλοντικής συμπεριφοράς αποτελεί τον κύριο σκοπό των περιβαλλοντικών προγραμμάτων. Η επίτευξή της δεν διέπεται από ευκολία και απαιτεί διάρκεια και συνέχεια. Το βασικό ερώτημα που τίθεται είναι εάν τελικά επιτυγχάνεται. Γίνεται αναφορά σε περιβαλλοντική ομάδα Γυμνασίου η οποία υφίσταται επί σειρά ετών, διατηρώντας ένα βασικό κορμό μαθητών ο οποίος ανανεώνεται με νέα μέλη κάθε νέο σχολικό έτος. Τα μέλη αυτά συνεχίζουν να συμμετέχουν εθελοντικά σε δράσεις της ομάδας, παρόλο που φοιτούν πλέον στο Λύκειο. Με τον τρόπο αυτό η περιβαλλοντική ομάδα αποτελεί έναν «ζωντανό» οργανισμό με κοινό παρανομαστή έναν καθηγητή. Αλλάζοντας θεματολογία και στηριζόμενοι στις δράσεις, έγινε πραγματικότητα η δημιουργία μιας «περιβαλλοντικής» οικογένειας που δεν σταματάει να υφίσταται μετά τη λήξη κάθε σχολικού έτους. Απόδειξη αποτελεί η κοινή εκδήλωση στα εγκαίνια του 3^ου Φεστιβάλ Ανακύκλωσης Θεσσαλονίκης που έλαβε χώρα στη ΔΕΘ (Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης) στις 11 Μάιου 2017, στην οποία συμμετείχαν ενεργά μαθητές της περιβαλλοντικής ομάδας- «οικογένειας» που φοιτούν στο Γυμνάσιο, σε Λύκεια και Πανεπιστήμια. Συνεπώς, η υιοθέτηση ορθής περιβαλλοντικής συμπεριφοράς μέσα από τα περιβαλλοντικά προγράμματα αποτελεί μία πραγματικότητα που αποδεικνύεται.

 Λέξεις - Κλειδιά: περιβαλλοντικά προγράμματα, εθελοντισμός, εκδηλώσεις

Εισαγωγή

 Η περιβαλλοντική εκπαίδευση αποτελεί μια διαφορετική διδακτική προσέγγιση, ικανή να διαμορφώσει συνειδητούς πολίτες παρέχοντάς τους γνώσεις, αξίες και στάσεις που απαιτούνται για την προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (έννοιες που αλληλεπικαλύπτονται). Το κλειδί για την προστασία του περιβάλλοντος και συγχρόνως της ποιότητας ζωής αποτελούν οι συνειδητοί- ενεργοί πολίτες- μαθητές. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού είναι αναγκαία η απόκτηση γνώσης και συνειδητοποίησης τόσο των περιβαλλοντικών ζητημάτων όσο και των λύσεών τους εκ μέρους των μαθητών (Wilke, Peyton & Hungerfod, 1987).

Δύο είναι οι βασικοί πυλώνες για την ύπαρξη και λειτουργία ενός περιβαλλοντικού προγράμματος, οι μαθητές και ο εκπαιδευτικός. Ο εκπαιδευτικός έχει τον ρόλο του καθοδηγητή, τις δικές του περιβαλλοντικές αντιλήψεις και απόψεις οι οποίες αρχικά τον επηρεάζουν στην εθελοντική επιλογή του για τη δημιουργία ενός περιβαλλοντικού προγράμματος και δευτερευόντως στον τρόπο διδασκαλίας που θα επιλέξει (Fang, 1996). Ο μαθητής, αναντίρρητα αποτελεί το επίκεντρο της διδασκαλίας και τον βασικό λόγο ύπαρξης των περιβαλλοντικών προγραμμάτων (Carr & Kemmis, 1983).

Η σημασία ύπαρξης των περιβαλλοντικών προγραμμάτων έγκειται στο γεγονός ότι δίνουν έμφαση εκτός του γνωστικού υπόβαθρου των μαθητών, κυρίως στα ψυχικά, συναισθηματικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους. Για την επίτευξη των στόχων τους χρησιμοποιούνται διάφορες παιδαγωγικές και διδακτικές μέθοδοι (Robottom & Hart, 1993). Κάθε μέθοδος χρησιμοποιείται κατά την κρίση του εκπαιδευτικού, με βάση τα χαρακτηριστικά των μαθητών (π.χ. ηλικία, γνωστικό επίπεδο μαθημάτων), του σχολείου (π.χ. αστικό, αγροτικό), του προγράμματος (π.χ. διάρκεια, θεματολογία) και του είδους των επιμέρους στόχων (π.χ. δεξιοτήτων, γνωστικοί). Ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές έχουν τη διακριτική ευχέρεια να επιλέξουν όποια μέθοδο ταιριάζει και ανταποκρίνεται καλύτερα στους στόχους που έχουν τεθεί. 

Επίσης, βασικά χαρακτηριστικά τους αποτελούν η πρωτοβουλία, η συζήτηση και το χιούμορ. Οι μαθητές έχουν την πρωτοβουλία σε όλα τα στάδια υλοποίησης του περιβαλλοντικού προγράμματος, όπως στην επιλογή του θέματος, στον σχεδιασμό, στην υλοποίηση και στην επιλογή των δράσεων. Με τον τρόπο αυτό βιώνουν τη μάθηση, κατανοούν καλύτερα το θέμα και ουσιαστικά αυξάνουν τις πιθανότητες η γνώση να μετουσιωθεί σε αξίες, στάσεις και συμπεριφορές (Boud, 1988). Ακόμη, από τη στιγμή που δεν γίνεται αναφορά στη μετωπική διδασκαλία και στην κατευθυνόμενη συζήτηση, οι μαθητές αντιμετωπίζονται σε ισότιμη βάση με τους καθηγητές τους (Mulligan & Griffin, 1992). Σε αυτό βοηθάει και ότι η συζήτηση δεν φέρει το βαθμολογικό βάρος της αξιολόγησης. Περαιτέρω, ξεφεύγοντας από το τυπικό πλαίσιο της τάξης διαμορφώνονται καλύτερες διαπροσωπικές σχέσεις, απαλλαγμένες από το βαθμολογικό άγχος και φόβο. Έτσι, το χιούμορ βρίσκει περιθώριο να καθιερωθεί δίνοντας μία εντονότερη δυναμική στην περιβαλλοντική ομάδα (Walker & Goodson, 1977).

Τα ανωτέρω επιστημονικά πορίσματα που τονίζουν τη σημασία των περιβαλλοντικών προγραμμάτων, αποτέλεσαν το εφαλτήριο για την εθελοντική επιλογή εκ μέρους του καθηγητή και των μαθητών της δημιουργίας περιβαλλοντικής ομάδας.

Για την αποτελεσματικότητα των περιβαλλοντικών προγραμμάτων όμως απαιτείται η συνέχεια και διάρκεια. Η συνέχεια αναφέρεται στην αύξηση του χρόνου που αφιερώνουν καθηγητές και μαθητές στα περιβαλλοντικά ζητήματα και στις παρεμφερείς δραστηριότητες μέσω των περιβαλλοντικών ομάδων. Επίσης, αναφέρεται και στην αυξημένη χρονική διάρκεια αυτών των δραστηριοτήτων που παρέχουν περισσότερες δυνατότητες ενεργού μάθησης (Fullan, 1991), ενώ η διάρκεια αναφέρεται περισσότερο στην εντατικοποίηση αυτών των δραστηριοτήτων. Όσο περισσότερα έτη συνεχίζεται η ενασχόληση και η λειτουργία της περιβαλλοντικής ομάδας, τόσο αυξάνεται και ο βαθμός αλλαγής στις περιβαλλοντικές αξίες και στάσεις (Joyce & Showers, 2002). Για τον λόγο αυτό η συγκεκριμένη περιβαλλοντική ομάδα υπάρχει συνεχόμενα σχολικά έτη, ανανεώνοντας τα μέλη της, επιλέγοντας διαφορετική θεματολογία κάθε έτος.

Το τελευταίο πρόγραμμα σχολικών δραστηριοτήτων- περιβαλλοντικής αγωγής της συγκεκριμένης περιβαλλοντικής ομάδας του 2^ου Γυμνασίου Περαίας Θεσσαλονίκης που υλοποιήθηκε τη σχολική χρονιά 2016-2017, είχε τίτλο ¨«χορεύοντας» μαζί με το συνάνθρωπό μας¨. Οι μαθητές του ενημέρωσαν, διασκεύασαν τραγούδια και τα τραγούδησαν, δημιούργησαν χορογραφίες και χόρεψαν, έπαιξαν θεατρικά και βιωματικά παιχνίδια δημιουργώντας σκηνικά και κοστούμια, όλα με κριτήριο τη θέληση και την αγάπη για την περιβαλλοντική ομάδα- «οικογένειά» τους. Η συνέχεια και η διάρκειά της αποδεικνύεται εκτός από την πολυετή ύπαρξη και το σύνολο των δράσεών της και από την κοινή εκδήλωση στα εγκαίνια του 3^ου Φεστιβάλ Ανακύκλωσης Θεσσαλονίκης, στο οποίο συμμετείχαν ενεργά μαθητές Γυμνασίου, Λυκείων, Πανεπιστημίων με κοινό χαρακτηριστικό ότι όλοι ήταν ή είναι μέλη της περιβαλλοντικής ομάδας.

Βασικά στοιχεία του προγράμματος

Το πρόγραμμα οκτάμηνης διάρκειας, υλοποιήθηκε από τον Οκτώβριο του 2016 έως τον Μάιο του 2017 από 55 μαθητές και των τριών τάξεων του 2^ου Γυμνασίου Περαίας. Πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 26 προγραμματισμένες δίωρες συναντήσεις, εκτός των περαιτέρω συναντήσεων για πρόβες (τουλάχιστον 10), δράσεις και εκδηλώσεις. Ο τίτλος του προγράμματος ήταν: ¨«χορεύοντας» μαζί με το συνάνθρωπό μας¨.

Οι διαστάσεις του θέματος που προσεγγίστηκαν ήταν τέσσερις. Η πρώτη αφορούσε τους στόχους της UNESCO για την αειφόρο ανάπτυξη (Ατζέντα 2030). Η δεύτερη την κατανόηση εννοιών όπως ο χορός, η σκηνογραφία, η σκηνοθεσία, η στιχουργία, η δραματοποίηση, καθώς και η σημασία τους. Ακόμη, η περιβαλλοντική προέκταση αλληλοβοήθειας και ανθρωπιάς, με την έννοια της αφιλοκερδούς προσφοράς προϊόντων ή υπηρεσιών προς τον συνάνθρωπο. Πιο συγκεκριμένα με την επαναχρησιμοποίηση των αντικειμένων που προσφέρονται επιτυγχάνεται η μείωση της εξάντλησης των φυσικών πόρων με την ανάλογη μείωση των περιβαλλοντικών προβλημάτων (Solomon, 2014). Τέταρτη διάσταση του θέματος αποτέλεσε ο ενεργός μαθητής με σύνολο δράσεων εντός και εκτός σχολείου.

Σκοπός του είναι η υιοθέτηση ορθής περιβαλλοντικής συμπεριφοράς των μαθητών και όλων των εμπλεκομένων μέσω της συνέχειας και διάρκειας του, όχι μόνο του παρόντος σχολικού έτους.Συνεπώς, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση η ένωση των παλαιών μαθητών της περιβαλλοντικής ομάδας με τους νέους, δείχνοντας τη συνέχεια και διάρκεια της ομάδας, καθώς και τη δυναμική της.

Οι επιμέρους παιδαγωγικοί στόχοι που τέθηκαν προς επίτευξη, αναφέρονται σε όλα τα επίπεδα (γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων) και είναι οι εξής:

• Κατανόηση των εννοιών του χορού, του τραγουδιού, της στιχογραφίας, της σκηνογραφίας, της σκηνοθεσίας, της δραματοποίησης. Με τη δραματοποίηση εκπληρώνονται και οι συναισθηματικές ανησυχίες των μαθητών (Garber, 2000).
• Κατανόηση της συνεργασίας για την επίτευξη των στόχων της UNESCO σχετικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη. Απαραίτητη προϋπόθεση για την αποδοτική συνεργασία είναι το ευχάριστο κλίμα και η αποτελεσματική επικοινωνία (Ματσαγγούρας, 1998).
• Ανάπτυξη κριτικής σκέψης και αυτενέργειας. Οι βιωματικές διδακτικές μέθοδοι παρέχουν αυτή τη δυνατότητα (Κόκκος, 2005).
• Ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων
• Εξοικείωση της έκφρασης με τον συνδυασμό της λεκτικής και μη λεκτικής επικοινωνίας
• Καλλιέργεια θεατρικών και χορευτικών ικανοτήτων
• Έκφραση συναισθημάτων, ανακάλυψη ταλέντων
• Εξοικείωση με τη χρήση διάφορων υπολογιστικών προγραμμάτων (κατά το στήσιμο των εκδηλώσεων)
• Σύνδεση του διδακτικού θέματος με την καθημερινότητα. Η γνώση δεν αποτελεί μόνο θεωρία, οι μαθητές αυτενεργώντας λύνουν καθημερινά τους προβλήματα και οδηγούνται στην κοινωνικοποίηση (Φλογαϊτη, 1998).

Κατά την υλοποίησή του χρησιμοποιήθηκε πληθώρα διδακτικών μεθόδων όπως η μέθοδος project, η ιδεοθύελλα, η βιβλιογραφική ανασκόπηση, η μελέτη περίπτωσης, η έρευνα στο πεδίο, η ομαδοσυνεργατική μέθοδος και το παιχνίδι ρόλων.

Εφαρμογή του προγράμματος

Μετά τον καθορισμό των βασικών στοιχείων του προγράμματος ακολούθησε το χρονοδιάγραμμα και οι λεπτομέρειες των εργασιών. Το χρονοδιάγραμμα αφορούσε τις διδακτικές ενέργειες κατά τις συναντήσεις με τους μαθητές της περιβαλλοντικής ομάδας, αποτελώντας ουσιαστικά και το ημερολόγιό της.

Αναλυτικότερα πραγματοποιήθηκαν με χρονολογική σειρά τα εξής:

• Παιχνίδι γνωριμίας, ανίχνευση αναγκών και προϋπάρχουσας γνώσης, συμβόλαιο
• Πρώτη γνωριμία με το θέμα- ομαδική συζήτηση και  προβολή σχετικού βίντεο
• Συγκρότηση ομάδων και καταμερισμός των εργασιών σε υποομάδες
• Παρουσίαση των πληροφοριών που συνέλεξαν οι μαθητές, επιλογή και ταξινόμηση τους
• Συμμετοχές και συνεργασίες, καθορισμός χρονοδιαγράμματος εργασιών
• Συζήτηση για τη δημιουργία θεατρικοχορευτικής παράστασης
• Καταιγισμός ιδεών για το περιεχόμενο της παράστασης, κατηγοριοποίηση των θεμάτων, πρώτος αρχικός χωρισμός σε σκηνοθέτες, σεναριογράφους, χορογράφους, στιχουργούς και ηθοποιούς
• Συγκέντρωση του υλικού της κάθε ομάδας, παρουσίαση των πληροφοριών και των ιδεών στην ολομέλεια και πρώτη γνώμη για την επιλογή αυτών που θα υλοποιηθούν
• Τελική επιλογή των θεατρικών δρώμενων, καθορισμός του σεναρίου και επιλογή των χορευτικών ομάδων
• Βιωματικό παιχνίδι, επεξεργασία του σεναρίου, καθορισμός χορογραφιών
• Διασκευή τραγουδιών με νέους στίχους και τραγούδι
• Μαθαίνω την τέχνη του θεάτρου (και χρήση εξοπλισμού)
• Διαμόρφωση του αρχικού σεναρίου- λόγια των θεατρικών δρώμενων, πρώτη προσπάθεια καθορισμού των ρόλων, παρουσίαση ενός μέρους των χορογραφιών
• Δεύτερη προσπάθεια καθορισμού των ρόλων με συνεχείς δοκιμές στους ρόλους ανάλογα με την επιθυμία των μαθητών και τη δυνατή συσχέτισή τους με έναν συγκεκριμένο ρόλο και παρουσίαση του αποτελέσματος στην ολομέλεια
• Τελική επιλογή των ρόλων των θεατρικών δρώμενων και τελικός καθορισμός του σεναρίου. Συνέχεια των χορογραφιών και των στίχων των τραγουδιών
• Συζήτηση για τη σημασία των προβών. Ολοκληρώνονται τα θεατρικά δρώμενα και ταυτόχρονα η χορευτική ομάδα δουλεύει τις χορογραφίες της καθώς και την επιλογή των μουσικών κομματιών (δημιουργία mix μουσικού κομματιού σήμα κατατεθέν της χορογραφίας)
• Ένωση των θεατρικών δρώμενων με την ανάλογη σειρά εμφάνισης. Πρώτη ολοκληρωμένη παρουσίαση των χορογραφιών.
• Φύλλα εργασίας- συζήτηση και καταγραφή των υλικών αντικειμένων και σκηνικών της παράστασης
• Δημιουργία σκηνικών και κοστουμιών
• Πρώτη παρουσίαση των θεατρικών δρώμενων και των χορογραφιών σε ενιαία μορφή. Παρατηρήσεις της ολομέλειας για αλλαγές
• Τελική μορφή θεατρικών δρώμενων, χορογραφιών και τραγουδιού. Συλλογή των υλικών αντικειμένων και σκηνικών της θεατρικής παράστασης
• Καταγραφή του θεωρητικού πλαισίου περί συσχέτισης θεατρικοχορευτικής παράστασης με το περιβάλλον, συζήτηση- διαπιστώσεις- προτάσεις
• Συμμετοχές, συνεργασίες και παρουσιάσεις εκτός σχολείου

Συνολικά δημιουργήθηκαν 1 θεατρικό, 5 χορογραφίες και χορευτικά, 1 τραγούδι και στίχοι, και τα ανάλογα σκηνικά και κουστούμια.

Κατά τη διάρκεια εφαρμογής του προγράμματος, βασική επιδίωξη αποτέλεσε η δημιουργικότητα των μαθητών. Η έννοια της δημιουργικότητας σχετίζεται με τη φαντασία, την πρωτοτυπία, την καινοτομία (DiEnno & Hilton, 2005). Ένα χαρακτηριστικό περιστατικό που καταδεικνύει τη δημιουργικότητα των μαθητών αφορά στη συγγραφή των στίχων του τραγουδιού. Στην πρώτη φάση της συγγραφής των στίχων η ομάδα αποτελούνταν από 3 μαθητές και τη μαθήτρια που θα το τραγουδούσε. Έτσι, σε όλη τη διάρκεια η μαθήτρια τραγουδούσε τους στίχους και δοκίμαζε λέξεις που ταιριάζουν τόσο στη θεματολογία του προγράμματος όσο και στη μελωδία. Μετά από 3- 4 συναντήσεις δημιουργήθηκε ένα πρώτο  πλάνο των στίχων, αλλά με ένα σύνολο λέξεων που δεν κρίθηκε ικανοποιητικό. Στην 5^η συνάντηση δούλεψαν ταυτόχρονα η χορευτική και η θεατρική ομάδα με τον εξής τρόπο: γράφτηκε στον πίνακα μία λέξη προς αντικατάσταση της με μία πιο ταιριαστή (αναφέρθηκε πόσες συλλαβές χρειάζονται, πού τονίζεται, ποιο είναι το θέμα της, κλπ.) και ρωτήθηκε γι’ αυτά η υπόλοιπη ομάδα. Τότε συνέβη το εξής, επειδή στους μαθητές άρεσε η ιδέα, όλοι συμμετείχαν προτείνοντας λέξεις, κρατήθηκαν σημειώσεις και δημιουργήθηκε πληθώρα λεξικών επιλογών για την ολοκλήρωση των στίχων του τραγουδιού. Το ίδιο πραγματοποιήθηκε και στην επόμενη συνάντηση αφού είχαν δοκιμαστεί οι προτεινόμενες λέξεις. Η δύναμη της ομάδας έδωσε καλύτερο στιχουργικό και μαθησιακό αποτέλεσμα.

Συνεργασίες, συμμετοχές, παρουσιάσεις

Οι συνεργασίες, συμμετοχές και παρουσιάσεις αφορούν στο σύνολο των εκδηλώσεων που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια υλοποίησης του περιβαλλοντικού προγράμματος και σε διάφορα μέρη. Επίσης, αφορούν και στη συμμετοχή σε διαγωνισμούς καθώς και την παρουσίαση σε γονείς, εκπαιδευτικούς και τοπικούς φορείς. Η θεματολογία ήταν κοινή, αυτή του προγράμματος, αλλά με διαφορετικές εκφάνσεις διδακτικών μεθόδων.

Αρχικά, υπήρξε συμμετοχή στα τοπικά περιβαλλοντικά δίκτυα του «κλικ προστάτευσέ το» και «του ταξιδιού των σκουπιδιών». Ακόμη, υπήρξε συνεργασία με το Σύλλογο γονέων και κηδεμόνων του σχολείου, τον Δήμο Θεσσαλονίκης και τους υπεύθυνους περιβαλλοντικών προγραμμάτων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης.

Επιπλέον, έλαβε χώρα πληθώρα εκδηλώσεων και συμμετοχών σε διαγωνισμούς με παρουσιάσεις στο κοινό. Χρονολογικά η πρώτη συμμετοχή αφορούσε στους πανελλήνιους καλλιτεχνικούς «Αγώνες Τέχνης» στα Εκπαιδευτήρια Μαντουλίδη στις 02/03/2017. Στη συνέχεια έλαβε χώρα συμμετοχή στην Περιβαλλοντική εβδομάδα «Let’ s do it Greece», θεσμός εθελοντικών περιβαλλοντικών δράσεων που πραγματοποιούνται σε πανελλήνιο επίπεδο κοινή προκαθορισμένη εβδομάδα (27- 31/03/2017). Ακολούθησε η συμμετοχή στον θεατρικό διαγωνισμό «Μαθαίνοντας επιστήμη μέσα από το θέατρο» που είναι μια πρωτοβουλία της Science View (Ελληνική Ένωση Δημοσιογράφων Επιστήμης, Συγγραφέων Επιστήμης και Επικοινωνιολόγων Επιστήμης), σε συνεργασία με το Τμήμα ΦΠΨ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων. Η συμμετοχή αφορούσε στη θεατρικοχορευτική παράσταση με τίτλο «αλήθεια, αλήθεια η γη κινδυνεύει και θέλει βοήθεια», που έλαβε χώρα στο Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας «NOESIS» Θεσσαλονίκης στις 9/04/2017, με βραβείο καλύτερης χορογραφίας και διάκριση για τον κοινωνικό χαρακτήρα του θεατρικού (φωτογραφία 1 & 2).

Φωτογραφία 1 & 2: Θεατρικοχορευτική παράσταση με τίτλο «αλήθεια, αλήθεια η γη κινδυνεύει και θέλει βοήθεια» (NOESIS Θεσσαλονίκης, 9.04.2017)

Τον ίδιο μήνα η περιβαλλοντική ομάδα συμμετείχε στις παρουσιάσεις του τοπικού περιβαλλοντικού δικτύου «κλικ προστάτευσέ το» με θέμα τον «χορό», που έγιναν στο Τεχνικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης στις 27/04/2017. Ακόμη, συμμετείχε στα εγκαίνια του 3^ου Φεστιβάλ Ανακύκλωσης Θεσσαλονίκης που πραγματοποιήθηκε στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ) στις 11/05/2017. Η συμμετοχή αφορούσε σε μονόωρη παρουσίαση θεατρικών, χορευτικών δρώμενων και τραγουδιού με τίτλο «χορο.. κυκλώστε μας», με τους μαθητές να ευαισθητοποιούν το κοινό σε θέματα διαχείρισης φυσικών πόρων και ανακύκλωσης (φωτογραφία 3).

Φωτογραφία 3: μονόωρη παρουσίαση θεατρικών, χορευτικών δρώμενων και τραγουδιού με τίτλο «χορο.. κυκλώστε μας» (3^ο Φεστιβάλ Ανακύκλωσης, 11.5.2017)

Ενώ, ταυτόχρονα τονίστηκε και η περιβαλλοντική προέκταση της αλληλοβοήθειας και ανθρωπιάς. Τέλος, και ύστερα από την προτροπή των καθηγητών, των γονέων και των μαθητών του σχολείου, πραγματοποιήθηκε παρουσίαση μιάμισης ώρας στον προαύλιο χώρο του σχολείου με αποσπάσματα των δράσεων της περιβαλλοντικής ομάδας, έχοντας κύριο χαρακτηριστικό τους τη συνοχή μέσω κειμένων και παρουσιαστών- μαθητών. Το κίνητρο για την παρουσίαση αυτή που έγινε στις 30/05/2017, ήταν αφενός να παρακολουθήσουν αυτοί που δεν μπόρεσαν να δουν κάποια από τις δράσεις και αφετέρου να προβληματιστούν για τα περιβαλλοντικά ζητήματα και για τη πιθανή συμμετοχή τους σε περιβαλλοντικές ομάδες τη νέα σχολική χρονιά.

Αποτίμηση - Συμπεράσματα

Η εφαρμογή προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης συνιστά μια αξιόλογη προσπάθεια της κοινωνίας να δώσει μια απάντηση μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα σε ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της εποχής μας, την καταστροφή του περιβάλλοντος.

Είναι γενικά αποδεκτό ότι τέτοιου είδους προγράμματα είναι σημαντικά για τη σύνδεση της εκπαίδευσης με την κοινωνική πραγματικότητα. Μέσα από τις περιβαλλοντικές δραστηριότητες δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να βγουν από τα στενά όρια του σχολείου και να έρθουν σε επαφή με την ευρύτερη κοινωνία. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση δημιουργεί μαθητές ελεύθερα σκεπτόμενους, με πρωτοβουλία και με διάθεση για ατομική και συλλογική περιβαλλοντική δράση (Ράπτης, 1999).

Εκτός από την ευαισθητοποίηση των μαθητών για τα περιβαλλοντικά ζητήματα, προετοιμάστηκαν να γίνουν ικανοί πολίτες και να συνεργάζονται, τους βοήθησε να περάσουν από τη γνώση και τη συνειδητοποίηση των περιβαλλοντικών προβλημάτων στη συμμετοχή.

Οι μαθητές συμμετείχαν ενεργά και πρόθυμα. Οι ποικίλες δράσεις και το θέμα διατήρησαν ενεργό το ενδιαφέρον των μαθητών μέχρι το τέλος του προγράμματος. Η ομάδα δούλεψε συλλογικά και ανάδειξε τη δυναμικότητά της, τη φαντασία και το ιδιαίτερο ταλέντο κάθε μέλους της.

Το παιδαγωγικό πλαίσιο που χρησιμοποιήθηκε είναι διαφορετικό από το παραδοσιακό. Οι μαθητικές προσεγγίσεις βασίζονται στη βιωματική διδασκαλία, στη μελέτη πεδίου, στην ομαδοσυνεργατική μέθοδο διδασκαλίας. Στις συγκεκριμένες προσεγγίσεις ο μαθητής συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία της δικής του μάθησης προετοιμαζόμενος έτσι καλύτερα για να γίνει ο αυριανός ενεργός πολίτης.

Το παρόν περιβαλλοντικό πρόγραμμα στηρίχθηκε σε δύο βασικές αρχές. Πρώτον ότι τα προγράμματα δεν αντιγράφονται αλλά σχεδιάζονται και διαμορφώνονται «εν τω γίγνεσθαι» (διδακτικό και μαθησιακό) από τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές που συμμετέχουν σ’ αυτά. Η αγάπη για το περιβάλλον ως σύστημα ζωής στο οποίο είναι ενσωματωμένος και ο άνθρωπος και η αναγνώριση της αναγκαιότητας να διαμορφωθεί ένας οικολογικός πολιτισμός στον πλανήτη μας, είναι οι μόνες αληθινές εγγυήσεις για ένα σωστό και αποτελεσματικό περιβαλλοντικό πρόγραμμα. Δεύτερον ότι μέσω της δράσης οι μαθητές συνεισφέρουν ουσιαστικά στην επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων και παράλληλα νιώθουν χρήσιμοι στην κοινωνία. Γι’ αυτό θα πρέπει να δίνεται περισσότερη βαρύτητα στους στόχους που αφορούν στην ανάληψη δράσης και στη συμμετοχή. Συγκεκριμένα, για να αναπτυχθεί η ικανότητα των μαθητών ώστε να παίρνουν αποφάσεις προκειμένου να αναλάβουν δράση και να τη σχεδιάζουν να κατανοούν τις πτυχές του προβλήματος επιτυγχάνοντας ποιοτική και αποτελεσματική δράση και τελικά να αλλάζουν στάσεις, τρόπο ζωής και νοοτροπία.

Η σμίξη των παλαιών με τα νέα μέλη της ομάδας οδήγησε σε υψηλό επίπεδο αποτελεσματικότητας των σκοπών και στόχων που τέθηκαν, αποδοτικότητας από πλευράς εκδηλώσεων εντός και εκτός σχολείου και ουσιαστικά μετεξέλιξαν την ομάδα σε μία μορφή «οικογένειας». Μία περιβαλλοντική ομάδα στην οποία συμμετέχουν μαθητές της που ανήκουν στο Γυμνάσιο, αλλά και σε Λύκεια και Πανεπιστήμια και ενισχύουν τη δυναμική της, αποτελώντας χαρακτηριστικό παράδειγμα της διάρκειας και συνέχειας των περιβαλλοντικών προγραμμάτων έτσι γίνονται οι καλύτεροι κοινωνοί της περιβαλλοντικής γνώσης και ευαισθητοποίησης. Συνακολούθως, τα περιβαλλοντικά προγράμματα και η υιοθέτηση της ορθής περιβαλλοντικής συμπεριφοράς είναι μία πραγματικότητα που αποδεικνύεται.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Boud, D. (1998). Developing student autonomy in learning. Kogan Page & Nichols Publishing Company.

Carr, W., Kemmis, S. (1983). Becoming critical: Knowing through action research. Victoria: Deakin University.

DiEnno & Hilton (2005). High school students’ knowledge, attitudes and levels of enjoyment of an environmental education unit on nonnative plants. The Journal of Environmental Education, 37(1), 13-25.

Garber, M. (2000). The turn to ethics. London: Routledge.

Fang, Z. (1996). A review of research on teacher beliefs and practices. Educational Rezearch, 38(1), 47-65.

Fullan, M.G. (1991). The new meaning of educational change. New York: Teachers College Press.

Joyce, B. & Showers, B. (2002). Student achievement through staff development. Alexandria: ASCD.

Κόκκος, Α. (2005). ΕκπαίδευσηΕνηλίκωνΑνιχνεύονταςτοπεδίο. Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο.

Ματσαγγούρας, Η. (1998). Στρατηγικές διδασκαλίας, Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.

Mulligan, J. & Griffin, C. (1992). Empowerment through exeriental learning: Explorations of good practice. Kogan Page Publishing Company.

Ράπτης, Ν. (1999). Περιβαλλοντική εκπαίδευση και αγωγή: το θεωρητικό πλαίσιο των επιλογών. Αθήνα: Εκδόσεις Δάρδανος.

Robottom, I. & Hart, P. (1993). Engaging the debate, Research in Environmental Education. Geelong/Victoria: Universities of Australia Deakin and Griffith.

Solomon, M. R. (2014). Consumer behavior: Buying, having and being. Pearson Education.

Φλογαϊτη, Ε. (1998). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

Walker, R. & Goodson, I. (1977). Humour in the classroom, In Woods, P. & Hammersley, M. (Eds.), School experience: Explorations in the sociology of education. Croom Helm Press.

Wilke, R. J., Peyton, R. B. & Hungerford, H. R. (1987). Strategies for the training of teachers in environmental education. Paris: UNESCO Press.

Γαλάνης Νικόλαος: Εκπαιδευτικός Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας στο 2^ο  Γυμνάσιο Περαίας Θεσσαλονίκης

Αναστασιάδου Όλγα: Εκπαιδευτικός Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας στο 1^ο Γυμνάσιο Μίκρας Θεσσαλονίκης