Της Θεσσαλονίκης το νερό μιλάει στο φακό

Μπορεί μία εκδήλωση παρουσίασης εργασιών Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης των μαθητών στο τέλος της χρονιάς, πέρα από την ικανοποίηση και χαρά των συμμετεχόντων, να δράσει εκπαιδευτικά και να επηρεάσει τους προσκεκλημένους ενήλικες; Μπορεί η Π.Ε. να υπερβεί τα όρια του σχολείου και να συνδεθεί με την κοινωνική πραγματικότητα που είναι και το ζητούμενο; Σε αυτό το άρθρο καταγράφουμε το χρονικό μίας εκπαιδευτικής δράσης Π.Ε., προϊόν συνεργασίας Πρωτοβάθμιας-Δευτεροβάθμιας, που έγινε προσπάθεια αυτής της σύνδεσης με την αφορμή του δημοψηφίσματος για την ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ στη Θεσσαλονίκη.

Το σχολικό έτος 2013-2014, μία χρονιά που απασχολούσε έντονα την πόλη το ζήτημα της ιδιωτικοποίησης της ΕΥΑΘ, οι υπεύθυνες Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης των Διευθύνσεων Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης κάλεσαν τους εκπαιδευτικούς των σχολικών μονάδων της περιοχής ευθύνης τους να συμμετάσχουν σε μία εκπαιδευτική δράση με τίτλο «Της πόλης το νερό μιλάει στο φακό». Η εκπαιδευτική δράση οργανώθηκε σε συνεργασία με το Εργαστήριο Φωτογραφίας του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ., το οποίο ανέλαβε την επιμόρφωση των 60 εκπαιδευτικών, που εκδήλωσαν ενδιαφέρον, στην τέχνη της φωτογραφίας και στην επεξεργασία εικόνας.

Η συγκεκριμένη δράση αξιοποίησης της φωτογραφίας στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση συνεχίζεται για τρίτη συνεχή χρονιά στη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Ανατολικής Θεσσαλονίκης. Το «φωτογραφικό» θέμα διαφέρει κάθε χρονιά δίνοντας τη δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να συνεχίζουν τη δράση ακόμη και με την ίδια μαθητική ομάδα και εξασφαλίζοντας μία συνέχεια πολύ σημαντική για την επίτευξη των στόχων της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Η πρώτη δράση με τίτλο «Τα μικρά πράσινα θαύματα», το σχολικό έτος 2011-12 και η δεύτερη με τίτλο «Η γειτονιά μου μέσα από το φακό μίας κάμερας», το σχολικό έτος 2012-13 (www.peekpemagazine.gr, τεύχος 3(48), καλοκαίρι 2013) ήταν αποτελέσματα συνεργασίας των Υπευθύνων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Πολιτιστικών Θεμάτων της ίδιας Διεύθυνσης. Φέτος για πρώτη φορά η δράση επικεντρώθηκε στους στόχους της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και διευρύνθηκε στο χώρο της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, με τη συμμετοχή συνολικά 48 σχολείων (12 Α/θμιας και 36 Β/θμιας).

Σκοπός της φετινής δράσης ήταν να αποτελέσει η φωτογραφία την αφορμή για την  ευαισθητοποίηση των μαθητών σε θέματα αειφορικής διαχείρισης του νερού στην πόλη. Μέσα από την φωτογραφική αποτύπωση στοιχείων που σχετίζονταν άμεσα ή και έμμεσα με το νερό στο αστικό και ημιαστικό περιβάλλον, αλλά και τη σχέση του ανθρώπου με αυτό, οι εκπαιδευτικοί είχαν την ευκαιρία να εμβαθύνουν την εκπαιδευτική διαδικασία σε όποια κατεύθυνση ήθελαν. Η φωτογράφιση του καθρεφτίσματος του νερού στις λακούβες, για παράδειγμα, αποτέλεσε την ευκαιρία για τον εκπαιδευτικό να προσανατολίσει την μαθητική ομάδα  στην καταγραφή των προβλημάτων των δρόμων της γειτονιάς του σχολείου και την αποστολή των προτάσεών τους στο Δήμαρχο της πόλης. Από την αξιολόγηση της δράσης μέχρι σήμερα, φάνηκε ότι η φωτογραφία ως εκπαιδευτικό μέσο στην Π.Ε., ενεργοποιεί το ενδιαφέρον των μαθητών και συμβάλλει κατά πολύ στην αντιμετώπιση του προβλήματος της συμμετοχής των μαθητών στις περιβαλλοντικές ομάδες της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Επιπλέον, με τη φωτογράφιση στοιχείων της πόλης, επιτυγχάνεται η καλλιέργεια δεξιοτήτων της παρατήρησης -και στις μικρότερες ηλικίες- του άμεσου περιβάλλοντος των μαθητών και ο εφοδιασμός τους με εκείνη την κριτική ματιά που στο μέλλον θα τους είναι απαραίτητη για να συμμετέχουν ενεργά και να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους στη διαμόρφωσή του.

Το κλείσιμο μίας τέτοιου είδους εκπαιδευτικής δράσης δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από μία ομαδική έκθεση φωτογραφίας η οποία θα έδινε τη δυνατότητα διάχυσης των μηνυμάτων των μαθητών στην τοπική κοινωνία και επαφής όλων των συμμετεχόντων μαθητών και εκπαιδευτικών με τα αποτελέσματα της δουλειάς των υπολοίπων. Το πρόβλημα του περιορισμένου αριθμού των φωτογραφιών με τις οποίες μπορούσε να συμμετέχει κάθε ομάδα μαθητών, αξιοποιήθηκε παιδαγωγικά. Η πρότασή μας ήταν να επιλέξουν οι ίδιοι οι μαθητές τις φωτογραφίες που θα τους αντιπροσωπεύσουν στην έκθεση με μία διαδικασία ψηφοφορίας. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκαν οι συνθήκες για την ανάπτυξη του πνεύματος της ομάδας, του δημοκρατικού αισθήματος και φυσικά την καλλιέργεια των κριτηρίων -αισθητικών και περιβαλλοντικών- για την επιλογή της «καλύτερης» φωτογραφίας.

Το νερό της πόλης τελικά «μίλησε» μέσα από τις φωτογραφίες των παιδιών. Διηγήθηκε ιστορίες για μία νεκρή θαλάσσια χελώνα, μία βρύση που στάζει, ένα δάκρυ που κυλάει, ένα αποφασιστικό βήμα που αψηφά τη βροχή, μια δροσοσταλιά σε ένα φύλλο, ιστορίες χωρίς τέλος για ένα κορίτσι που πίνει από τη βρύση γελώντας, για δυο πλάτες στο λιμάνι την ώρα του ηλιοβασιλέματος, για τα φθινοπωρινά φύλλα-χρωματιστή πινελιά στο υγρό και γκρίζο πεζοδρόμιο…

Η ανατροφοδότηση που πήραμε από μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς κατά τη διάρκεια της έκθεσης, αλλά και  η συνολική αξιολόγηση της δράσης από τους εκπαιδευτικούς ήταν στο σύνολό της ιδιαίτερα ενθαρρυντική. 93% των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν θέλουν να συντονίσουν παρόμοια δράση και την επόμενη σχολική χρονιά. Η συνύπαρξη εκπαιδευτικών και των δύο βαθμίδων εκπαίδευσης αξιολογήθηκε από τους ίδιους ως θετικό στοιχείο της δράσης και ως ευκαιρία για αλληλεπίδραση και συνεργασίες.  Η εμπλοκή στη δράση ενεργοποίησε τους μαθητές και το σχολείο πήρε επιτέλους «μία δημιουργική ανάσα», όπως χαρακτηριστικά αναφέρθηκε. Το θέμα χαρακτηρίστηκε επίκαιρο με πολλές πτυχές και δυνατότητες εμβάθυνσης και οι περισσότεροι (83%) συμφώνησαν με την απόφαση να συνδεθεί η έκθεση με το θέμα της ιδιωτικοποίησης του νερού της πόλης. 

Πώς έγινε όμως αυτή η σύνδεση; Το ζήτημα της ιδιωτικοποίησης της διαχείρισης της ύδρευσης στις πόλεις της χώρας μας με πιο πρόσφατο παράδειγμα της ΕΥΑΘ στην πόλη  της Θεσσαλονίκης, και η οργάνωση κινηματικού δημοψηφίσματος μαζί με τις δημοτικές εκλογές της 18ης Μαΐου για το ΝΑΙ ή ΟΧΙ στην ιδιωτικοποίηση του νερού, δεν μπορούσε να αγνοηθεί σε μία δράση Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που οφείλει να συνδέεται με την πραγματικότητα και προβάλει ως κεντρικό στόχο τη δημιουργία ενεργών πολιτών. Η εκδήλωση εγκαινίων της έκθεσης με θέμα «Της πόλης το νερό μιλάει στο φακό» 10 ημέρες πριν το δημοψήφισμα, με 250 επισκέπτες γονείς, μαθητές, φίλους και εκπαιδευτικούς ήταν μία ευκαιρία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για το θέμα του νερού της πόλης σε αυτή τη χρονική συγκυρία. Ο χώρος του Βαφοπουλείου Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Θεσσαλονίκης, ιδανικός για εκθέσεις αλλά και ομιλίες, αξιοποιήθηκε για αυτό το σκοπό στα εγκαίνια της έκθεσης που είχε διάρκεια από τις 7-14 Μαΐου 2014. Σκεφτήκαμε ότι μετά την περιήγηση του κοινού στις φωτογραφίες θα ήταν σκόπιμο να ακολουθήσει εκδήλωση ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού για το θέμα. Ως κεντρική ομιλία φιλοξενήθηκε η εισήγηση με τίτλο  «Το νερό της πόλης μας είναι εμπόρευμα ή κοινωνικό αγαθό;» του Δρ. Κώστα Νικολάου, Χημικού Περιβαλλοντολόγου, Καθηγητή-Συμβούλου ΕΑΠ και μέλους της κίνησης 136.  Ακολούθησαν παρεμβάσεις από το συντονιστικό πολιτών και φορέων SOSTE TO NEΡO, τη  Δρ. Γιάννα Τσόκου, Θεατρολόγο και τον Klaus Kittsteiner, συνταξιούχο εκπαιδευτικό δευτεροβάθμιας, ιδρυτικό μέλος του αντίστοιχου κινήματος «Berliner Wassertisch» του Βερολίνου και «παρατηρητή» του δημοψηφίσματος, οι οποίοι μίλησαν για την εμπειρία της ιδιωτικοποίησης άλλων χωρών και την αναγκαιότητα της συμμετοχής των πολιτών στη λήψη αποφάσεων για το κρίσιμο ζήτημα της διαχείρισης του νερού. Η εκδήλωση έκλεισε με τραγούδια σχετικά με τον αγώνα για το νερό από το σωματείο εργαζομένων της ΕΥΑΘ και την απονομή επαίνων στους μαθητές και εκπαιδευτικούς για τις φωτογραφίες με περισσότερο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον και για τις φωτογραφίες με το πιο ηχηρό περιβαλλοντικό μήνυμα. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τα αποτελέσματα αυτής της εκδήλωσης, όμως δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι υπήρξαν γονείς που ενώ στην αρχή ήταν διστακτικοί στο να παραμείνουν και να παρακολουθήσουν την ομιλία, αρκετοί δε από αυτούς δεν γνώριζαν καν το θέμα, ενθουσιάστηκαν τόσο πολύ που δήλωσαν εθελοντές για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος.

Καταλήγοντας, σε αυτό που αξίζει κανείς να σταθεί είναι ότι ως εκπαιδευτικοί της Π.Ε., αν αξιοποιούμε ευκαιρίες για συνεργασίες μεταξύ μας, αλλά και με διαφορετικούς φορείς, έτσι ώστε να είμαστε συνδεδεμένοι με το κοινωνικό γίγνεσθαι, τότε έχουμε την πραγματική δυνατότητα να προσφέρουμε στους μαθητές μας τις αυθεντικές εμπειρίες που χρειάζονται για να εξελιχθούν σε κριτικούς, δημοκρατικούς και συλλογικά δρώντες πολίτες.

Η Αντωνία Δαρδιώτη είναι υπεύθυνη Π.Ε. της Δ.Δ.Ε. Ανατολικής Θεσσαλονίκης

Η Χριστίνα Τσαλίκη είναι υπεύθυνη Π.Ε. της Δ.Π.Ε. Ανατολικής Θεσσαλονίκης