"Τρέχει, τρέχει… τρέχει το νερό" – Πρόγραμμα Π.Ε. 4ου Γυμνασίου Κοζάνης

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το πρόγραμμα Π.Ε. με τίτλο “Τρέχει, τρέχει… τρέχει το νερό” υλοποιήθηκε στο 4^ο Γυμνάσιο Κοζάνης κατά το σχολικό έτος 2012-2013 από 30 μαθητές και μαθήτριες της Α’ Γυμνασίου υπό την εποπτεία των καθηγητριών Παπαδέλη Ελευθερίας, Μπακογιάννη Αικατερίνης, Μέρου Μαρίας και Κουρτίδου Κυριακής.

Το νερό είναι ίσως το πολυτιμότερο αγαθό που μας παρέχει η φύση. Παρόλο που είναι ένας ανανεώσιμος φυσικός πόρος και καλύπτει περίπου τα ¾ του πλανήτη μας, με συνέπεια πολλοί από εμάς να το θεωρούμε άφθονο ή δεδομένο, περισσότερο από το 99% δεν είναι διαθέσιμο ή κατάλληλο για χρήση είτε επειδή είναι αλμυρό είτε επειδή είναι δεσμευμένο στους πόλους ή βρίσκεται υπογείως. Επιπλέον, η κατανομή του στον πλανήτη μας είναι ανομοιόμορφη, με αποτέλεσμα η πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό να αποτελεί για πολλούς πολυτέλεια. Επιπρόσθετα, η αυξημένη ζήτησή του λόγω των απαιτήσεων του σύγχρονου τρόπου ζωής και των αυξανόμενων αναγκών της βιομηχανίας και της γεωργίας σε συνδυασμό με την ανθρώπινη παρέμβαση, τη ρύπανσή του και τις κλιματικές αλλαγές υποβαθμίζουν το νερό τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. Επομένως, καθίσταται επιτακτική η ανάγκη για σωστή διαχείριση, προστασία και εξοικονόμηση του νερού και ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης μπορεί να συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση. Επιπλέον, το θέμα είναι συμβατό με το Αναλυτικό Πρόγραμμα και μπορεί να προσεγγιστεί διαθεματικά, ώστε να συνδέεται με πολλά μαθήματα π.χ. Βιολογία, Οικολογία, Οικιακή οικονομία, Χημεία, Γεωγραφία, Τεχνολογία, Φυσική, Φυσική Αγωγή, Ιστορία, Λογοτεχνία, Έκθεση, Γλώσσα, Θρησκευτικά, Αισθητική Αγωγή, Πληροφορική, Μουσική, Ξένες Γλώσσες, Μαθηματικά, ενώ προσφέρεται και για σύνδεση του σχολείου με την τοπική κοινωνία.

 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

 Στόχοι

Γνωστικοί στόχοι

1. Να αντιληφθούν οι μαθητές τη σημασία του νερού και τη χρησιμότητά του για τον άνθρωπο και τη ζωή.
2. Να περιγράφουν τον κύκλο του νερού.
3. Να γνωρίσουν τους παράγοντες που διαταράσσουν τον κύκλο του νερού.
4. Να γνωρίσουν τα υδάτινα οικοσυστήματα του τόπου τους.
5. Να αναφέρουν τις καταστάσεις του νερού.
6. Να αναζητήσουν τα αίτια υποβάθμισης των υδάτων.
7. Να διακρίνουν τους όρους «ρύπανση» και «μόλυνση».
8. Να γνωρίσουν τα προβλήματα που προκύπτουν από την υποβάθμιση του νερού.
9. Να αναζητήσουν τρόπους προστασίας του νερού.
10. Να διαπιστώσουν τον κυρίαρχο ρόλο του νερού στον Χριστιανισμό.
11. Να αντιληφθούν ότι το νερό υπήρξε και είναι και σήμερα πηγή έμπνευσης αλλά και πηγή πλούτου και ανάπτυξης.
12. Να έρθουν σε επαφή με κείμενα, ποιήματα, μύθους, τραγούδια και έργα ζωγραφικής με θέμα το νερό.
13. Να γνωρίσουν την έννοια του υγρότοπου.
14. Να προσεγγίσουν βιωματικά έναν υγρότοπο.                                   

Δεξιότητες

1. Να αναπτύξουν ανώτερες νοητικές ικανότητες καθώς και ιδιαίτερες κλίσεις τους.
2. Να εξοικειωθούν με τις ΤΠΕ.
3. Να εξασκηθούν στον προφορικό και γραπτό ρόλο καθώς και στη δημόσια παρουσίαση.
4. Να εξασκηθούν στην τήρηση χρονοδιαγραμμάτων.
5. Να αναζητούν πληροφορίες από ποικιλία πηγών.
6. Να επικοινωνούν και να συνεργάζονται με τους συμμαθητές τους.
7. Να διατυπώνουν και να υποστηρίζουν με επιχειρήματα την άποψή τους, να αποκτήσουν αυτοπεποίθησή και να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, να μάθουν να αποδέχονται τη διαφορετική άποψη και να μπορούν να διαχειριστούν τυχόν προβλήματα και συγκρούσεις στην ομάδα.
8. Να συνεργαστούν με φορείς.
9. Να ενθαρρυνθεί η δημιουργικότητά τους.
10. Να εκφράζονται μέσα από παιχνίδια ρόλων.

Στάσεις                                                                                                                    

1. Να αποκτήσουν οικολογική συνείδηση και σεβασμό για το περιβάλλον.
2. Να αντιληφθούν τη σημασία της ορθολογικής διαχείρισης του νερού.
3. Να αποκτήσουν εσωτερικά κίνητρα μάθησης

Μεθοδολογία

Η μεθοδολογική προσέγγιση που υιοθετήθηκε συνδυάζει στοιχεία της μεθόδου project, της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου, της μεθόδου επίλυσης προβλήματος και της ανακαλυπτικής, ενεργητικής και βιωματικής μάθησης. Σημαντική θέση στο πρόγραμμα είχε και το παιχνίδι. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών ήταν καθοδηγητικός και συμβουλευτικός, με στόχο οι μαθητές να ανακαλύψουν μόνοι τους τη γνώση, να αυτενεργήσουν, να βιώσουν.

Φάσεις Υλοποίησης

Α’ Φάση: Δημιουργία ομάδων/Γνωριμία με το θέμα

1. Παιχνίδι γνωριμίας
2. Αφόρμηση: Προβολή video¹
3. Καταιγισμός ιδεών – Διαμόρφωση υποθεμάτων
4. Δημιουργία ομάδων κυρίως με βάση τις προτιμήσεις των μαθητών, τον τόπο κατοικίας (ώστε να μπορούν να συναντιούνται εφόσον χρειαστεί και εκτός σχολείου) αλλά και τη δυνατότητά πρόσβασης σε υπολογιστή και στο internet από το σπίτι
5. Κατανομή ρόλων στις ομάδες
6. Διαμορφώθηκαν 9 ομάδες, οι οποίες ασχολήθηκαν με τα ακόλουθα θέματα:

1. Ο κύκλος του νερού - Καταστάσεις του νερού - Κατανομή νερού στον πλανήτη-Η ύδρευση στην Κοζάνη
2. Υδάτινα οικοσυστήματα στη Δυτική Μακεδονία, την Ελλάδα & τον κόσμο/ /Σύμβαση Ramsar
3. Η ζωή σε μια σταγόνα νερό (Παρατήρηση μικροοργανισμών που ζουν στο νερό στο μικροσκόπιο & βιντεοσκόπηση²)–Πόσιμο vs εμφιαλωμένο νερό
4. Χρήσεις του νερού - Υδροηλεκτρική ενέργεια
5. Υποβάθμιση του νερού /Αίτια & Συνέπειες
6. Προστασία του νερού
7. Το νερό στον αθλητισμό
8. Το νερό στην ιστορία, το χριστιανισμό & τη μυθολογία
9. Το νερό στην ποίηση, τη μουσική & τη ζωγραφική.   

Φωτογραφία 1: Οι μαθήτριες της 3^ης ομάδας παρατηρούν μικροοργανισμούς που ζουν στο νερό.

7. Οι μαθητές στις ομάδες τους παρατήρησαν εικόνες σχετικές με το νερό (Παράρτημα) και γράψανε σχόλια και λεζάντες για κάθε εικόνα. Μέσα από τη δραστηριότητα αυτή προβληματίστηκαν σχετικά με τη διαθεσιμότητα του νερού, την κατανομή του στον πλανήτη και την αξία του.                                                        

8. Φύλλο εργασίας: Υποβάθμιση του νερού (Παράρτημα)                                  

9. Ανά ομάδες γράψανε τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν οι ίδιοι να συμβάλλουν στην εξοικονόμηση νερού στο σπίτι. Όλες οι προτάσεις των μαθητών διαβάστηκαν στην τάξη και η ομάδα 4 κρατούσε σημειώσεις.

10. Λεξιλογικές ασκήσεις: Λέξεις σύνθετες και παράγωγες από λέξη νερό/ύδωρ

11. Ομαδικό παιχνίδι: Στόχος του παιχνιδιού ήταν ο έλεγχος στις βρύσες και τα καζανάκια του σχολείου για διαρροή (Παράρτημα)    

Φωτογραφία 2: Έλεγχος για διαρροή

12. Παιχνίδια ρόλων για επίλυση προβληματικών καταστάσεων για το νερό (Παράρτημα)

13. Έρευνα: Χρήση νερού στο σπίτι (παρατήρηση ένδειξης νερού στο ρολόι της ΔΕΥΑΚ)

B ’Φάση: Δράση για την Παγκόσμια Ημέρα του Νερού

1. Προετοιμασία τρίπτυχου με μέτρα/προτάσεις για την προστασία/ορθολογική χρήση & εξοικονόμηση νερού (ομάδες 4, 5, 6)           

       Φωτογραφία 3: Τρίπτυχο           

2. Δημιουργία αφίσας με μήνυμα για Παγκόσμια Ημέρα Νερού (ομάδα 1)    

Φωτογραφία 4: Αφίσα

3. 22 Μαρτίου 2013 (Παγκόσμια Ημέρα Νερού): Παρουσίαση μέρους των εργασιών μας σε ταμπλό στην Κεντρική Πλατεία Κοζάνης, διανομή ενημερωτικών τρίπτυχων με προτάσεις για τον περιορισμό της σπατάλης του νερού στο σπίτι σε διερχόμενους περαστικούς, αποστολή αφίσας σε σχολεία³.  

 Φωτογραφίες 5-9: Στιγμιότυπα από την παγκόσμια ημέρα του νερού.

Γ’ φάση: Συλλογή & επεξεργασία υλικού

1. Συλλογή υλικού από διαδίκτυο και βιβλία
2. Επίσκεψη στον ΥΗΣ  Πολυφύτου και στις εγκαταστάσεις του βιολογικού καθαρισμού στην Καρυδίτσα. Μέσω της επίσκεψης στις εγκαταστάσεις του βιολογικού καθαρισμού και στον ΥΗΣ Πολυφύτου οι μαθητές ενημερώθηκαν για τη διαδικασία καθαρισμού των λυμάτων, πριν καταλήξουν στους υδάτινους αποδέκτες, αλλά και για το πώς παράγεται η υδροηλεκτρική ενέργεια από το νερό που αποθηκεύεται στη λίμνη του Πολυφύτου αντίστοιχα. Επίσης, είχαν την ευκαιρία να θαυμάσουν τη λίμνη από τη Νεράιδα⁴. Στο τέλος της επίσκεψης οι μαθητές συμπλήρωσαν σε ομάδες ειδικά διαμορφωμένα για την περίσταση φύλλα εργασίας, που είναι διαθέσιμα στο Παράρτημα.
3. Επίσκεψη στο Σπήλαιο του Δράκου της Καστοριάς, την αναπαράσταση λιμναίου οικισμού στο Δισπηλιό και στο ΚΠΕ Καστοριάς⁵. Μέσω των επισκέψεων στο λιμναίο οικισμό Δισπηλιού και στο Σπήλαιο του Δράκου οι μαθητές αντιλήφθηκαν την ιστορική σημασία της δημιουργίας των πρώτων οικισμών κοντά στο νερό καθώς και τη συμβολή του νερού στη σπηλαιογένεση αντίστοιχα. Στο ΚΠΕ Καστοριάς παρακολούθησαν πρόγραμμα με τίτλο «Οι δρόμοι του νερού – Η λίμνη της Καστοριάς», μέσω του οποίου προσέγγισαν βιωματικά τη λίμνη της Καστοριάς, γνώρισαν την έννοια του υγρότοπου, αντιλήφθηκαν την αξία των υγρότοπων, γνώρισαν το φαινόμενο του ευτροφισμού, κατέγραψαν τις φυσικοχημικές ιδιότητες του νερού της λίμνης της Καστοριάς, γνώρισαν την πανίδα και τη χλωρίδα της λίμνης της Καστοριάς, προβληματίστηκαν σχετικά με τα μοντέλα διαχείρισης και ανάπτυξης ενός λιμναίου οικοσυστήματος, εξοικειώθηκαν με την ομαδοσυνεργατική και βιωματική διδασκαλία και πήρανε συνεντεύξεις από διερχόμενους περαστικούς.
4. Επεξεργασία υλικού & σύνθεση παραδοτέου

Δ’ φάση: Κοινοποίηση στην εκπαιδευτική και μαθητική κοινότητα και στην τοπική κοινωνία

Το πρόγραμμα παρουσιάστηκε στην Ημέρα Μαθητικής Δημιουργίας, που διοργανώθηκε από τον Υπεύθυνο Σχολικών Δραστηριοτήτων του Νομού Κοζάνης, αλλά και στους μαθητές του σχολείου σε ειδική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, κατά την οποία εκτός από την παρουσίαση των εργασιών, μαθήτριες του προγράμματος τραγούδησαν και χόρεψαν τραγούδια για το νερό, ενώ παράλληλα έγινε η απονομή των βραβείων του διαγωνισμού τεχνήματος με θέμα «Τρέχει, τρέχει το νερό»⁶. Επιπλέον, η εκπαιδευτική και μαθητική κοινότητα ενημερώθηκε για τις δράσεις μας μέσω αναρτήσεων στην ηλεκτρονική εφημερίδα του σχολείου και στην ιστοσελίδα του ΚΠΕ Καστοριάς (καθώς συμμετείχαμε στο δίκτυο «Λίμνες: Πηγές έμπνευσης για προγράμματα Π.Ε.» που συντονίζει το ΚΠΕ Καστοριάς), ενώ η τοπική κοινωνία μέσω δημοσιεύσεων στον τοπικό ηλεκτρονικό τύπο. Το πρόγραμμα παρουσιάστηκε και σε συνέδριο εκπαιδευτικών στο ΚΠΕ Έδεσσας-Γιαννιτσών με θέμα τις καλές πρακτικές που αναπτύχθηκαν από σχολικές μονάδες-μέλη του δικτύου «Νερό και Βιώσιμη Ανάπτυξη», του οποίου επίσης υπήρξε μέλος η περιβαλλοντική μας ομάδα.

Φωτογραφίες 10-11: Έργα μαθητών και έπαινος διάκρισης στο διαγωνισμό.

Ε’ Φάση: Αξιολόγηση

Στη φάση της αξιολόγησης αξίζει να αναφερθεί το παιχνίδι taboo που παίξαμε με λέξεις σχετικές με το νερό, με το οποίο ελέγχθηκαν οι γνώσεις που αποκτήθηκαν από τους μαθητές κατά τη διάρκεια του προγράμματος κι έκλεισε ευχάριστα το πρόγραμμα. Δείγμα των καρτών που φτιάχτηκαν για τις ανάγκες του παιχνιδιού δίνεται παρακάτω, ενώ όλες οι κάρτες είναι διαθέσιμες στο στο Παράρτημα.

Φωτογραφία 12: Kάρτες taboo

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι μαθητές προσέγγισαν το θέμα «νερό» από πολλές σκοπιές και πάνω από όλα εκτίμησαν την αξία του, προβληματίστηκαν αναφορικά με την σπατάλη και υποβάθμισή του και γνώρισαν τρόπους με τους οποίους μπορούν οι ίδιοι να το προστατέψουν.

Η συμμετοχή των μαθητών υπήρξε γενικά ικανοποιητική, αν και σε μία ομάδα ορισμένοι ανάλαβαν μεγαλύτερο μέρος της εργασίας, καθώς κάποια άλλα μέλη αδιαφόρησαν. Επιπλέον, οι μαθητές φάνηκαν πρόθυμοι να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να αποκτήσουν νέες γνώσεις, καθώς αυτές δεν προσφέρθηκαν έτοιμες από τις εκπαιδευτικούς, αλλά αναζητήθηκαν από τους ίδιους και μάλιστα σε συνεργασία με τους συμμαθητές τους. Στις ομάδες τους οι μαθητές ανέλαβαν ευθύνες και εργάστηκαν όλοι μαζί για την επίτευξη ενός κοινού στόχου. Επίσης, έμαθαν να αναλαμβάνουν ρόλους ανάλογους με τις ικανότητες, τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά τους. Έτσι, αξιοποιήθηκαν οι δυνατότητες όλων των μαθητών. Το γεγονός ότι οι μαθητές μόνοι τους επέλεξαν το υποθέμα με το οποίο ασχολήθηκαν και κατανείμανε τις αρμοδιότητες σε κάθε υποομάδα, άρα ασχολήθηκαν με κάτι που τους άρεσε και τους ενδιέφερε, δημιούργησε στους μαθητές εσωτερικά κίνητρα μάθησης, τους όπλισε με υπευθυνότητα και τους οδήγησε να συμμετέχουν ενεργά και με ιδιαίτερο ενθουσιασμό. Ακόμη, δόθηκε αφορμή για συζήτηση, ιδιαίτερα κατά το παιχνίδι ρόλων αλλά και κατά τη διάρκεια των επισκέψεων, όπου οι μαθητές έδειξαν ιδιαίτερη ωριμότητα και έθεσαν καίρια και στοχευμένα ερωτήματα. Οι μαθητές δε συνεργάστηκαν άριστα μόνο μεταξύ τους αλλά και με τις καθηγήτριές τους καθώς και με πρόσωπα και φορείς. Επιπλέον, η κοινοποίηση των δραστηριοτήτων του προγράμματος στη σχολική ηλεκτρονική εφημερίδα και στον τοπικό τύπο συνέβαλλε στο άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία.

Στα αρνητικά αναφέρουμε την έλλειψη βασικών γνώσεων ορισμένων μαθητών στις ΤΠΕ και τάση τους για απλή «αντιγραφή-επικόλληση» πληροφοριών κατά τη σύνθεση της εργασίας, χωρίς την κριτική επεξεργασία τους.Μια ακόμη δυσκολία ήταν ότι το θέμα ήταν πολύ ευρύ, όμως με καλή κατανομή χρόνου και σωστό προγραμματισμό και χάρις στο ενδιαφέρον και την προσπάθεια που επέδειξαν οι μαθητές, καταφέραμε να ασχοληθούμε με πολλές πτυχές του θέματος και να επιτύχουμε τους περισσότερους στόχους που είχαμε θέσει αρχικά.

Αναφορές:

1) http://www.youtube.com/watch?v=Q4SirjZv1b0 

2) http://kaioximono.blogspot.gr/2013/05/blog-post.html#more

3) http://kozanimedia.gr/?p=126673

4) http://kozanimedia.gr/?p=131999

5) http://eribiology.blogspot.gr/2013/03/28022013-4.html#more

6) http://eribiology.blogspot.gr/2013/05/blog-post_7081.html#more

Παράρτημα (Φύλλα εργασίας, παιχνίδια): εδώ

*H Ελευθερία Παπαδέλη  είναι  Βιολόγος, 5^ο Γυμνάσιο Κοζάνης