“ΓΗ – ένας μικρός και εύθραυστος πλανήτης” των: Α. Γεωργόπουλου, Κ. Νικολάου, Α. Δημητρίου, Κ. Γαβριλάκη , Γ. Μπλιώνη Εκδόσεις: Gutenberg, Αθήνα 2013

Ο Γιώργος Μπλιώνης και ο  Κώστας Γαβριλάκης παρουσιάζουν (ο καθένας με τη δική του ματιά) το βιβλίο “ΓΗ – ένας μικρός και εύθραυστος  πλανήτης” των: Α. Γεωργόπουλου, Κ. Νικολάου, Α. Δημητρίου, Κ. Γαβριλάκη , Γ. Μπλιώνη.  Τα κείμενα είναι από την παρουσίαση του βιβλίου που έγινε την Τρίτη 9 Δεκεμβρίου 2014 στο Βιβλιοπωλείο “Πρωτοπορία”. Η παρουσίαση οργανώθηκε από το παράρτημα της ΠΕΕΚΠΕ Κ. Μακεδονίας και το περιοδικό "Για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. 

Γιώργος Μπλιώνης 

Τα δύο βιβλία που παρουσιάζονται σήμερα μαζί: «Γη. Ένας Μικρός και Εύθραυστος Πλανήτης» και το «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Ζητήματα Ταυτότητας», παρουσιάζουν πολλές συνάφειες. Όχι μόνο γιατί ο κύριος συγγραφέας είναι ο ίδιος, δηλαδή ο Αλέκος Γεωργόπουλος, αλλά και γιατί ουσιαστικά το ένα αφορά το τι πρέπει να διδάσκουμε για το περιβάλλον και το άλλο το πως πρέπει να το διδάσκουμε. Στη δική μου εισήγηση θα επικεντρωθώ βασικά στο πρώτο, ενώ στη συζήτηση μπορώ να προσθέσω ιδιαίτερα κάποια ζητήματα σχετικά με την πολιτική και κοινωνική υποστήριξη μιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης βασισμένης στο ριζοσπαστικό δυναμικό της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Το βιβλίο αυτό είναι επανέκδοση του ομώνυμου βιβλίου που εκδόθηκε το 1997, με συγγραφέα τον Αλέκο Γεωργόπουλο. Όπως γράφει και ο ίδιος στον Πρόλογο, τότε ήταν σε θέση να ελέγχει όλη τη σχετική βιβλιογραφία και είχε μια ευρεία εποπτεία του συγκεκριμένου επιστημονικού χώρου. Σήμερα τα δεδομένα αυτά άλλαξαν, καθώς η επιστημονική γνώση μεγεθύνθηκε πολύ. Έτσι, αποφάσισε να προσεγγίσει ανθρώπους με βαθύτερη κατάρτιση σε συγκεκριμένα ζητήματα και να τους ζητήσει να βοηθήσουν μια κοινή συνεργατική προσπάθεια, η οποία έλπιζε ότι θα έχει καλύτερο αποτέλεσμα από τη δική του ατομική προσπάθεια. Έτσι, προέκυψε το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας, το οποίο συνυπογράφουν οι Κώστας Νικολάου, Αναστασία Δημητρίου, Κώστας Γαβριλάκης και ο υποφαινόμενος. Διαλέξαμε να επεξεργαστούμε διευρυμένα κείμενα που αφορούσαν την επιστημονική περιοχή στην οποία είχε καλύτερη εποπτεία ο καθένας, αλλά και να ξαναδούμε όποια υποκεφάλαια τυχόν έμεναν «ορφανά». Κάποια κεφάλαια, όπως π.χ. για τη γενετική τροποποίηση, δεν υπήρχαν καθόλου στην προηγούμενη έκδοση και αποτελούν πρωτότυπη συμβολή στην ελληνική βιβλιογραφία. Για όλους μας ήταν ιδιαίτερη τιμή που μας επέλεξε ο Αλέκος για αυτό το εγχείρημα και νομίζω ότι δώσαμε τον καλύτερό μας εαυτό.

Σε γενικές γραμμές, προσπαθήσαμε πολύ να ακολουθήσουμε την αρχική πρόθεση του Αλέκου και να παρουσιάσουμε ένα ανανεωμένο "εργαλείο" γι' αυτούς που θέλουν να έχουν μια συνολική άποψη για τα περιβαλλοντικά προβλήματα του σήμερα. Καταβλήθηκε ιδιαίτερη προσπάθεια ώστε ν' αναλυθούν σχεδόν όλα τα θέματα που αφορούν τη σχέση Ανθρώπου και Πλανήτη. Έτσι, θεωρούμε ότι το εγχείρημα συνεχίζει να είναι «φιλόδοξο», όπως εξάλλου ήταν 17 περίπου χρόνια πριν.

Στην Εισαγωγή γίνεται μια πολύπλευρη αναφορά στην περιβαλλοντική υποβάθμιση του πλανήτη, σε επιμέρους παραμέτρους, όπως η φέρουσα ικανότητα και η φύση της εκθετικής αύξησης, σε συνεισφέρουσες κοινωνικές πτυχές, όπως ο υπερπληθυσμός, η φτώχεια, η αστυφιλία, η πείνα και το χρέος. Επίσης, εισάγονται οδηγητικές έννοιες, όπως η αειφορική ανάπτυξη, η ολιστικότητα, η ευθύνη προς τις επόμενες γενιές και η νέα ηθική του περιβάλλοντος και στην κατάληξη γίνεται μια συζήτηση για το αν, 20 χρόνια μετά, μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι.

Στο πρώτο μέρος εξετάζονται τα φυσικά οικοσυστήματα και οικολογικές έννοιες που σχετίζονται με αυτά, όπως η δομή και η λειτουργία τους, οι τροφικές αλυσίδες και οι βιογεωχημικοί κύκλοι, η ποικιλότητα και η σταθερότητα, η διαδοχή, ο ανταγωνισμός, η συμβίωση, οι οικολογικές πυραμίδες. Τέλος παρουσιάζονται τα κυριότερα βιοσυστήματα του πλανήτη, όπως τα τροπικά δάση και τα εύκρατα δάση φυλλοβόλων.

Το δεύτερο μέρος του αναφέρεται στον πληθυσμό του πλανήτη, στο νέο-μαλθουσιανισμό και στην ανάγκη πολύπλευρης εξέτασης του φαινομένου, εφόσον κοινωνικά ζητήματα κατανομής του πλούτου, συνθηκών υγιεινής και της θέσης, του εισοδήματος και της εκπαίδευσης των γυναικών, επηρεάζουν καθοριστικά τους ρυθμούς αύξησης του πληθυσμού σε διαφορετικές περιοχές του πλανήτη.

Το τρίτο μέρος αναλύει τα προβλήματα διαχείρισης των φυσικών πόρων: ορυκτά καύσιμα, πυρηνική ενέργεια, ανανεώσιμες μορφές ενέργειας, δάση και υγρότοποι, άγρια ζωή, νερό, έδαφος, παραγωγή τροφής.

Στο τέταρτο μέρος εξετάζονται οι μορφές ρύπανσης: του αέρα, του νερού, τα στερεά απόβλητα και η διαχείρισή τους, η ηχορύπανση. Όσον αφορά την ατμοσφαιρική ρύπανση, ειδική αναφορά γίνεται σε παγκόσμια ζητήματα, όπως το φαινόμενο θερμοκηπίου, η «τρύπα» του όζοντος και η όξινη βροχή.

Στο πέμπτο μέρος εξετάζεται η γενετική τροποποίηση των οργανισμών, οι εφαρμογές της στην παραγωγή τροφίμων και οι επιπτώσεις στην υγεία, το περιβάλλον και την κοινωνία.

Ωστόσο, υπάρχουν και κάποιες έννοιες και θέματα που διατρέχουν όλο το βιβλίο, όπως η αειφορική ανάπτυξη, η σχέση Βορρά - Νότου και η εξοικονόμηση ενέργειας.

Κώστας Γαβριλάκης

Το βιβλίο ‘ΓΗ: Ένας μικρός και εύθραυστος πλανήτης’ είναι ένα «παιδί» του Αλέκου Γεωργόπουλου, το οποίο υιοθετήσαμε και μας υιοθέτησε. Προσωπικά, ξαναδιαβάζοντάς το και δουλεύοντας πάνω σ’ αυτό, έμαθα περισσότερα απ’ όσα συνεισέφερα. Πήρα περισσότερα απ’ όσα έδωσα. Και γι’ αυτό θέλω να ευχαριστήσω τον Αλέκο που μου έδωσε την ευκαιρία να συμμετάσχω σε αυτό το εγχείρημα και με τίμησε συμπεριλαμβάνοντας με στους συγγραφείς.

Η αλήθεια είναι ότι πολλές φορές προβληματίστηκα κατά πόσο το βιβλίο αυτό μπορεί να παρακολουθήσει την ταχύτατη εξέλιξη των σύγχρονων περιβαλλοντικών ζητημάτων και δεδομένων. Αρκετές φορές αναρωτήθηκα αν η ταχύτητα αυτή έρχεται να περιθωριοποιήσει τα έντυπα μέσα προς όφελος της ηλεκτρονικής πληροφόρησης. Όμως η απάντηση σε αυτό τον προβληματισμό δίνεται από το γεγονός ότι η ουσία αυτού του βιβλίου δεν βρίσκεται στα στοιχεία, τα δεδομένα και τα παραδείγματα. Η ουσία του κρύβεται πίσω από την προσέγγιση των ζητημάτων που ο Αλέκος είχε διαμορφώσει ήδη από την αρχική έκδοση του βιβλίου. Αναφέρομαι σε μια οπτική που αναδεικνύει τις σύνθετες, αλληλοδιαπλεκόμενες περιβαλλοντικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές διαστάσεις των ζητημάτων που πραγματευόμαστε. Πρόκειται για μια ολιστική οπτική στην οποία δυσκολεύεται να διεισδύσει η καταιγιστική δημοσίευση νέων στοιχείων και πληροφοριών από τα ηλεκτρονικά μέσα. Διότι η οπτική αυτή χρειάζεται κριτική σκέψη, χρόνο, ζύμωση και στοχασμό. Και ο στοχασμός αυτός δεν ευνοείται από μια ειδησεογραφικού τύπου προσέγγιση ενός θέματος, το οποίο σήμερα ανάγεται σε πρωτοσέλιδο και αύριο αποτελεί αρχειακό υλικό, χωρίς να προλάβουμε να συνειδητοποιήσουμε τις πτυχές του. Εδώ τίθεται ένα ζήτημα διαχείρισης χρόνου και πληροφορίας. Νομίζω ότι η διεκδίκηση του δημιουργικού ελεύθερου χρόνου, που επιτρέπει να στοχαζόμαστε, αποτελεί μια πρόκληση και για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση.

Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τις/τους συναδέλφους της ΠΕΕΚΠΕ Κεντρικής Μακεδονίας για την πρόσκληση και την ιδιαίτερη φροντίδα με την οποία προετοίμασαν την παρουσίαση.

Εύχομαι από καρδιάς τα δύο βιβλία να είναι καλοτάξιδα και να γονιμοποιήσουν τη σκέψη μας όπως έχουν κάνει στο παρελθόν τα προηγούμενα βιβλία του Αλέκου.