Fly Over ή “η ιδεολογία” του αυτοκινήτου

Με ποια κριτήρια μπορούμε να κρίνουμε έναν ολόκληρο πολιτισμό;

Οι κληρονομημένοι τρόποι να αντιλαμβανόμαστε το χώρο και το χρόνο, έχουν διαστρεβλωθεί τόσο πολύ μέσα στην εποχή του βιομηχανικού πολιτισμού – που δε διαμόρφωσε μόνο το οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό σύστημα – αλλά κυρίως τον τρόπο της ζωής και της σκέψης μας. Δημιούργησε μια ολόκληρη νοοτροπία. Πολλά παραδείγματα «αλλαγών» μας έχουν ξεγελάσει, όχι μόνο σχετικά με τις προκαθορισμένες προσδοκίες που μας υποσχέθηκαν αλλά και με τα διαφορετικά, αν όχι αντίθετα αποτελέσματα στα οποία κατέληξαν. Π.χ Η βιομηχανία των μεταφορών, έχει διαμορφώσει ένα είδος ανθρώπου που έχει χάσει τη δύναμη να βλέπει τον εαυτό του σαν κάτι διαφορετικό από επιβάτη!

Του έχει κόψει τα πόδια!!

«Ο τακτικός επιβάτης» προσπαθεί να συλλάβει τον παραλογισμό της κυκλοφορίας, που βασίζεται συντριπτικά στις μεταφορές και αδυνατώντας να βρει διέξοδο, ζητάει περισσότερα από τα ίδια, περισσότερη πάλι κυκλοφορία, με μεταφορές.

Το αυτοκίνητο είναι το πιο αντιφατικό παράδειγμα του σύγχρονου πολιτισμού, με προκαθορισμένες προσδοκίες πάνω στον έλεγχο του χρόνου και του χώρου. Ένα αντικείμενο πολυτελείας, που έχασε την αξία του μόνο και μόνο εξαιτίας της διάδοσης του! Αυτή όμως η πρακτική αξία, δεν επέφερε ακόμα και την ιδεολογική απαξία: ο μύθος της απόλαυσης και της υπεροχής που προσφέρει το αυτοκίνητο εξακολουθεί να υπάρχει. Η αντοχή αυτού του μύθου εύκολα εξηγείται, αφού η γενίκευση της κυκλοφορίας με ιδιωτικό αυτοκίνητο, έπληξε πρώτα τα μέσα μεταφοράς έπειτα τροποποίησε την πολεοδομία και την κατοικία και μεταβίβασε στο αυτοκίνητο λειτουργίες που η ίδια η διάδοση του έκανε αναγκαίες.

Θα χρειαστεί μια ολόκληρη ιδεολογική – πολιτισμική – επανάσταση για να σπάσει αυτός ο κύκλος!!

Το παράδοξο με το αυτοκίνητο είναι ότι, ενώ φαινομενικά πρόσφερε στους ιδιοκτήτες του μια απεριόριστη ανεξαρτησία, επιτρέποντας τους να μετακινούνται όποιες ώρες και σε όποια δρομολόγια ήθελαν, στην πραγματικότητα όμως, αυτή η αυτονομία είχε στον αντίποδα της μια θεμελιακή εξάρτηση. Ο ιδιοκτήτης αυτοκινήτου απέκτησε σχέση χρήστη και καταναλωτή με το όχημα του, γιατί τον υποχρεώνει να καταναλώνει ένα πλήθος εμπορικών υπηρεσιών και βιομηχανικών προϊόντων, που μόνο τρίτοι μπορούν να του παρέχουν (βενζίνη, ασφάλειες, φόρους, διόδια, ανταλλακτικά, εισιτήρια κλπ). Επιπλέον οι άνθρωποι κατέληξαν να εργάζονται  ένα μεγάλο διάστημα κάθε μέρα για να μπορούν να πληρώνουν τις μετακινήσεις τους.

Αφού λοιπόν το αυτοκίνητο πρέπει να επικρατήσει, μόνο μια λύση μένει: να καταργηθούν οι πόλεις, να εξαπλωθούν δηλαδή σε εκατοντάδες χιλιόμετρα κατά μήκος τεράστιων δρόμων. Για να εξοικονομηθεί χώρος για το αυτοκίνητο, πολλαπλασιάστηκαν οι αποστάσεις: η κατοικία βρίσκεται μακριά από το χώρο εργασίας, μακριά από το σχολείο, μακριά από την αγορά. Το αυτοκίνητο σε τελική ανάλυση προϋποθέτει περισσότερο χάσιμο χρόνου και δημιουργεί μεγαλύτερες αποστάσεις από αυτές που καλύπτει. Έτσι ένα μεγάλο μέρος του χρόνου της ζωής μας το καταβροχθίζουν οι μεταφορές.

Ποιο είναι λοιπόν το προνόμιο, αν το έχει όλος ο κόσμος; Μήπως πρόκειται για απάτη;

Γιατί όταν όλοι αξιώνουν να τρέχουν με προνομιακή ταχύτητα, το αποτέλεσμα είναι να μην τρέχει κανείς πια! Να μειωθεί τελικά  η ταχύτητα κυκλοφορίας μέσα στην πόλη. Όσο κι αν πολλαπλασιάζονται οι ακτινωτοί και περιφερειακοί δρόμοι, οι εναέριες διαβάσεις, οι δρόμοι με δεκαέξι λωρίδες και διόδια, το αποτέλεσμα θα είναι πάντα το ίδιο: όσοι περισσότεροι δρόμοι εξόδου (Fly Over) θα υπάρχουν τόσο πιο πολλά αυτοκίνητα θα συσσωρεύονται και τόσο πιο ασφυκτική θα γίνεται η κυκλοφοριακή συμφόρηση στις πόλεις.

Το αυτοκίνητο έκανε τη μεγάλη πόλη μη κατοικήσιμη. Την έκανε δύσοσμη, θορυβώδη, ασφυκτική, γεμάτη σκόνη και καυσαέριο, αποπνικτική και αφού τα αυτοκίνητα σκότωσαν την πόλη, χρειάζονται περισσότερα και ταχύτερα αυτοκίνητα για να φύγουμε πάνω σε αυτοκινητόδρομους, μακρύτερα από την πόλη. Ατέλειωτος φαύλος κύκλος!! Δώστε μας περισσότερα αυτοκίνητα να γλιτώσουμε από τις συμφορές που προκαλούν τα αυτοκίνητα. Το περιττό έγινε αναγκαίο!! Η τέλεια  αντιστροφή των πραγμάτων: αφού το αυτοκίνητο σκότωσε την πόλη, το αυτοκίνητο σκοτώνει τώρα το αυτοκίνητο. Άκυρη λοιπόν η υπόσχεση της αυτόνομης μετακίνησης!! Μάταια θα ψάχνετε μια ώρα για να ξεκινήσετε, ποτέ δε θα ξέρετε πότε θα σας αφήσουν τα μποτιλιαρίσματα να φτάσετε! Και για τη στιγμή που το αυτοκίνητο θα έφτανε να σκοτώσει το αυτοκίνητο, η βιομηχανία των μεταφορών έχει ήδη προκαλέσει την εξαφάνιση των εναλλακτικών λύσεων (Δημόσια μέσα μεταφοράς).

 Άλλος ένας τρόπος να κάνει υποχρεωτικό το αυτοκίνητο. Η παρτίδα λοιπόν χάθηκε; Όχι!

Η εναλλακτική λύση στο αυτοκίνητο, δεν μπορεί παρά να είναι πολύπλευρη!!!

Για να μπορέσουν οι άνθρωποι να πουν όχι στο αυτοκίνητο τους, δε φτάνει να τους προσφερθούν πιο άνετα συλλογικά μέσα μεταφοράς, πρέπει να μη χρειάζονται να μετακινηθούν επειδή θα αισθάνονται καλά στη συνοικία τους, στην κοινότητα τους, στην πόλη τους, σε ανθρώπινη κλίμακα και θα είναι γι αυτούς ευχαρίστηση να πηγαίνουν με τα πόδια ή με το ποδήλατο. Πρέπει να σπάσει ο φαύλος κύκλος! Να ξαναμάθουμε να αγαπάμε τους χώρους όπου κυκλοφορούμε, τον τόπο που ζούμε, αρκεί να γίνει τόπος κατοικήσιμος και όχι κυκλοφορίσιμος. Να ξαναγίνει η γειτονιά, η κοινότητα, ο μικρόκοσμος που διαμορφώθηκε για όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες όπου οι άνθρωποι θα εργάζονται, θα κατοικούν, θα ξεκουράζονται, θα μορφώνονται, θα επικοινωνούν και θα ρυθμίζουν από κοινού το περιβάλλον όπου ζουν όλοι μαζί.

Το πρόβλημα των μέσων μεταφοράς δε μπορεί να ιδωθεί μεμονωμένα. Πρέπει πάντα να συνδέεται με το πρόβλημα της πόλης, του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας και του καταμερισμού που έχει επιβληθεί σε όλες τις διαστάσεις της ύπαρξης μας: ένας χώρος εργασίας, ένας άλλος  χώρος κατοικίας, ένας τρίτος για να κάνουμε τα ψώνια μας, ένας τέταρτος για να μορφωνόμαστε, ένας πέμπτος για την αναψυχή μας.

Η διευθέτηση του χώρου συνεχίζει τον κατακερματισμό του ανθρώπου. Κόβει σε κομμάτια το άτομο, κόβει τον χρόνο του, τη ζωή του σε κομμάτια τέλεια διαχωρισμένα, που για το καθένα είναι ένας παθητικός καταναλωτής, υποταγμένος χωρίς καμία άμυνα, έτσι που να μην του περάσει από το μυαλό η ιδέα ότι: εργασία, μόρφωση, επικοινωνία, απόλαυση, ικανοποίηση των αναγκών και προσωπική ζωή, μπορούν και πρέπει να είναι ένα και το αυτό πράγμα. Η ενότητα μιας ζωής στηριγμένη στον κοινωνικό ιστό της κοινότητας!!

Πηγές: 1. «Οικολογία και Πολιτική» του Michel Bosquet, Εκδόσεις «Νέα Σύνορα» 1984

             2. «Στο σοσιαλισμό φτάνεις μόνο με ποδήλατο» του Ιβάν Ίλιτς, Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΟΣ, 1989

Fly Οver: Εναέριος αυτοκινητόδρομος, εγκρίθηκε το 2023 από το Υπουργείο Υποδομών Μεταφορών, για  την «ανακούφιση» στο οξύ κυκλοφοριακό πρόβλημα της πόλης της Θεσσαλονίκης, ξεκίνησε η κατασκευή του!!

Μετρό Θεσσαλονίκης (μαζικό μέσο μεταφοράς): Οι δημοπρατήσεις για την κατασκευή του ξεκίνησαν το 1992 και αναμένεται να λειτουργήσει το 2024 ή 2025!!?