Τουριστική διαχείριση προστατευόμενης περιοχής – Η περίπτωση της νήσου Παξών - Αντίπαξων

Περίληψη

Οι προστατευόμενες περιοχές δημιουργούν νέες συνθήκες για τη συνύπαρξη του ανθρώπου και της φύσης, παρότι η ίδρυση τους δημιουργεί πολλές φορές αντιδράσεις στις τοπικές κοινωνίες. Ιδιαίτερα στα νησιά, η τουριστική ανάπτυξη έχει δημιουργήσει την αντίληψη ότι οι προσπάθειες για τη διατήρηση των φυσικών οικοσυστημάτων αποτελούν εμπόδιο στην κοινωνική και οικονομική πρόοδο αυτών των κοινωνιών. Στόχος της εργασίας ήταν η ανάδειξη της περιβαλλοντικής αντίληψης των τουριστών στη διατήρηση των προστατευόμενων περιοχών στα νησιωτικά οικοσυστήματα. Ως περιοχή μελέτης επιλέχτηκαν οι Παξοί-Αντίπαξοι, όπου το καλοκαίρι του 2009 διανεμήθηκαν δομημένα ερωτηματολόγια σε Έλληνες και αλλοδαπούς παραθεριστές για να αναλυθεί ο βαθμός αντίληψης τους για την ύπαρξη και διατήρηση της προστατευόμενης περιοχής των Παξών. Παρότι στο νησί δεν υπάρχει νυχτερινή διασκέδαση, οι νεότερες ηλικίες αποτελούσαν την μεγαλύτερη αναλογία των επισκεπτών και η παρουσία περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών όπως η ελκυστικότητα φυσικού περιβάλλοντος, η φυσική αξία του τοπίου και η ποιότητα θαλασσινού νερού αποτελούσαν τους βασικότερους λόγους επισκεψιμότητας αν και ελάχιστοι γνώριζαν για την ύπαρξη της περιοχής ως «NATURA 2000».
Οι επισκέπτες είχαν σαφή αντίληψη των προβλημάτων που φέρνει η τουριστική ανάπτυξη, προτάσσοντας ως βασικότερους αρνητικούς παράγοντες την άναρχη οικονομική ανάπτυξη και τη θαλάσσια ρύπανση.
Η ύπαρξη διαχειριστικών μέτρων για τη διατήρηση των ιδιαίτερων οικολογικών χαρακτηριστικών βρήκε τους περισσότερους επισκέπτες θετικούς.
Ενδιαφέρον τέλος αποτελεί το υψηλό ποσοστό αποδοχής ενσωμάτωσης χρηματικού περιβαλλοντικού τέλους, με την αγορά τοπικών προϊόντων.
Συμπερασματικά, φάνηκε ότι η ύπαρξη της προστατευόμενης περιοχής στο νησί μπορεί να προσφέρει περισσότερα και πιο μακροχρόνια οφέλη στην τοπική κοινωνία από μια άναρχη τουριστική ανάπτυξη.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί στις μέρες μας μια καινούρια θεώρηση της αναπτυξιακής διαδικασίας (Σκουλαρίκης 2006). Η λειτουργία της βιολογικής βιωσιμότητας εξασφαλίζει τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και της ανθρώπινης ύπαρξης, σε μακροχρόνια προοπτική. Ο συνδυασμός δηλαδή ανθρώπου και φύσης αποτελεί την προϋπόθεση ύπαρξης του οικονομικού συστήματος, στην εθνική και την περιφερειακή του διάσταση. Η αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων περικλείει δύο βασικούς πυλώνες: αφενός τη διατήρηση των αξιών του φυσικού περιβάλλοντος και αφετέρου τη θετική στάση των κατοίκων σε αυτήν (Brown et al., 2001; Walmsley and White, 2003).

Οι προστατευόμενες περιοχές δημιουργούν νέες συνθήκες για τη συνύπαρξη του ανθρώπου και της προστασίας. Όμως η έννοια της προστατευόμενης περιοχής έχει κοινωνικές επιπτώσεις στον τοπικό πληθυσμό, η οποία μπορεί να αποδεχτεί ή να απορρίψει την έννοια αυτή. Για μια όμως ουσιαστική αποδοχή, η κοινωνία θα πρέπει από την αρχή να αναμειχτεί στο σχεδιασμό και την υλοποίηση του γενικότερου πλάνου προστασίας και διαχείρισης της περιοχής, όπως έχει γίνει σε άλλες προστατευόμενες  περιοχές. Για παράδειγμα, στο Τόρε Γκουατέκο (Torre Guaceto) στην Ιταλία, έχει ακολουθεί επιτυχώς ένα μοντέλο διαχείρισης που συνδυάζει την προστασία της φύσης και τις ανθρώπινες πιέσεις που ασκούνται στην περιοχή (Petrosillo et al, 2007).

Σε πολλές προστατευόμενες περιοχές Natura στη Μεσόγειο έχει διαπιστωθεί πως η επιτυχία της διατήρησης τους είναι ανάλογη του βαθμού ανάμιξης της τοπικής κοινωνίας (Badalamenti et al, 2000). Έτσι, η εύρεση τρόπων για την καλυτέρευση και ενίσχυση της θετικής αντίληψης των ντόπιων κατοίκων για την ανάγκη διατήρησης της προστατευμένης περιοχής είναι κρίσιμη για τη διαρκή και επιτυχή διατήρηση του περιβάλλοντος. H εστίαση στην κατανόηση της αντίληψης των κατοίκων για την περιοχή και την εξάρτηση των δραστηριοτήτων τους απ' αυτήν, μπορεί να κάνει δυνατή τη δημιουργία μιας στρατηγικής, βασισμένης στη θετική στάση τους για κάποια θέματα. Παρεμφερείς περιπτώσεις έχουν αναφερθεί στην Καραϊβική σε παράκτιες προστατευόμενες περιοχές. Πιο συγκεκριμένα, το παράδειγμα της κοραλλιογενούς προστατευόμενης περιοχής Μπούκο δείχνει ότι πληροφορώντας αναλυτικά τους χρήστες για τις συνέπειες της μη αειφορικής χρήσης των πόρων και της αλλαγής των πρακτικών διαχείρισης του περιβάλλοντος, μπορούν να λυθούν άμεσα πολλές συγκρούσεις (Brown et al., 2001).

Στις μέρες μας οι αγροτικές δραστηριότητες και γενικότερα η παλιά ήπια οικονομική εκμετάλλευση των νησιών από τους κατοίκους έχουν ελαττωθεί σημαντικά και οι απειλές για το περιβάλλον έχουν αυξηθεί σημαντικά κάνοντας τα φυσικά οικοσυστήματα των νησιών και των νησίδων λιγότερο σταθερά. Οι τουρίστες αποτελούν ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο στην τοπική οικονομία των νησιών (αποτελώντας τη βασική πηγή εισοδήματος των ντόπιων) και η ανάδειξη της θετικής άποψης των τουριστών για την αειφορική διαχείριση της περιοχής θα μπορούσε να συμβάλει στη βιώσιμη ανάπτυξη των νησιών χωρίς την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος (Allendorf et al, 2006).

Ο ορατός κίνδυνος εξαφάνισης πολλών ειδών και αλλοίωσης της σύνθεσης και υποβάθμισης πολλών οικοσυστημάτων οδήγησε στην έκδοση της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ "για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας" από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Σκοπός της Οδηγίας είναι "να συμβάλει στην προστασία της βιολογικής ποικιλομορφίας, μέσω της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας στο ευρωπαϊκό έδαφος των κρατών μελών όπου εφαρμόζεται η συνθήκη".

Θεμέλιο λίθο για την επίτευξη του σκοπού της Οδηγίας 92/43/EOK αποτελεί η δημιουργία δικτύου προστατευμένων περιοχών με την ονομασία "NATURA 2000". Το δίκτυο Natura 2000 αποτελείται από τις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/EOK και από τις Ζώνες Ειδικής Προστασίας για τα πουλιά, σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ για την προστασία των πουλιών. Οι περιοχές του δικτύου θέτονται υπό καθεστώς ειδικής διαχείρισης που καθορίζει κάθε κράτος-μέλος, λαμβάνοντας υπόψη κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες. Οι Τόποι Κοινοτικής Σημασίας της Ελλάδας οφείλουν να έχουν λάβει το ανωτέρω καθεστώς και να έχουν μετονομαστεί σε Ειδικές Ζώνες Διατήρησης έως το 2012. Η δημιουργία του δικτύου "NATURA 2000", που αποτελεί και υποχρέωση της Ελλάδας, θα συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη προστασία των απειλούμενων ειδών και οικοτόπων και θα αποτελέσει το βασικό μέσο για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τη γενικότερη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.

Η δυνατότητα βιώσιμης ανάπτυξης σε ευαίσθητες οικολογικά περιοχές πρέπει να είναι βασισμένη τόσο στις προτιμήσεις ντόπιων και επισκεπτών, όσο και στην ανάγκη διατήρησης των φυσικών χαρακτηριστικών της περιοχής. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων είναι ιδιαίτερα σημαντική η δημιουργία προσπαθειών για την κατανόηση της ζήτησης των επισκεπτών όπως και η ικανότητα των ντόπιων να παρέχουν κατάλληλες υπηρεσίες (Hearne and Santos, 2005).

Η μελέτη αυτή προσπαθεί να αναγνωρίσει τη δυνατότητα της τουριστικής ανάδειξης των Παξών-Αντίπαξων με ταυτόχρονη τη διατήρηση της αξίας της Προστατευόμενης Περιοχής. Το νησιωτικό σύμπλεγμα Παξοί-Αντίπαξοι ανήκουν στην κατηγορία Natura 2000 με κωδικό GR2230004. Διαθέτουν όλα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα από πλευράς φυσικού περιβάλλοντος, τα οποία σε συνδυασμό με ένα άρτιο θεσμικό πλαίσιο, επαρκείς μηχανισμούς διαχείρισης, αλλά και πολιτικές ευαισθητοποίησης των πολιτών, θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν προς όφελος της τοπικής ανάπτυξης τόσο στον οικονομικό, όσο και στον κοινωνικό τομέα.

Δίνεται επίσης έμφαση στην αειφορική διαχείριση νησιωτικών συμπλεγμάτων, όπως τα μικρά νησιά Παξοί και Αντίπαξοι. Για αυτό καταβλήθηκε προσπάθεια να αναδειχθεί και να αποτυπωθεί ο κυρίαρχος ρόλος του περιβάλλοντος στον αναπτυξιακό χαρακτήρα και την φύση των νησιωτικών περιφερειών, και συγκεκριμένα ο ρόλος του φυσικού περιβάλλοντος διαμέσου του θεσμού των Προστατευόμενων Περιοχών του Δικτύου Natura 2000. Η αντίληψη των επισκεπτών, οι οποίοι αποτελούν τη βασική πηγή εισοδήματος των ντόπιων κατοίκων, μελετάται διεξοδικά με στόχο να βρεθεί η χρυσή τομή αυτής και της οικονομικής ανάπτυξης.

ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ - ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Η βιώσιμη ανάπτυξη θα λέγαμε πως δεν είναι μια θεωρία σαφώς διατυπωμένη και ευρέως αποδεκτή. Δεν υπάρχει βασικός ορισμός που να χρησιμοποιείται από όλους. 

Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι:

1. πρόκειται για βέλτιστη πολιτική που επιδιώκει τη διατήρηση αποδεκτού ρυθμού ανάπτυξης σε κατά κεφαλήν πραγματικά εισοδήματα χωρίς μείωση εθνικού και  αποθέματος (Turner, 1988, σελ. 12),
2. πρόκειται για έννοια που επισύρει την προσοχή σε δύο αντίθετες παραδόσεις – τα όρια της φύσης στον άνθρωπο και τη δυνατότητα που υπάρχει στη φύση για την ανθρώπινη ανάπτυξη – και αναγνωρίζει ότι τα όρια της βιωσιμότητας έχουν δομική και φυσική προέλευση (Redclift, 1987).

Παρόλο που έχουν διατυπωθεί και χρησιμοποιηθεί πολλοί ορισμοί για τη βιώσιμη ανάπτυξη, είναι κοινώς αποδεκτό πως ο ακριβέστερος είναι ο ορισμός που έδωσε η Παγκόσμια Επιτροπή του ΟΗΕ για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη ή Επιτροπή Brundtland (από το όνομα του προέδρου): «Βιώσιμη ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες».

Το ιδιαίτερα ελκυστικό φυσικό περιβάλλον του ελληνικού χώρου, έχει καταστήσει την Ελλάδα ισχυρό πόλο έλξης για τον τουρισμό. Μετά από μια περίοδο ταχύτατης ανάπτυξης δύο περίπου δεκαετιών, ο τουρισμός σήμερα συμμετέχει με πάνω από 6% στο Α.Ε.Π. της χώρας συμβάλλοντας ταυτόχρονα σημαντικά στην απασχόληση και την περιφερειακή ανάπτυξη. Όμως, ενώ ο αριθμός των αφίξεων των ξένων τουριστών, που σήμερα κυμαίνεται γύρω στα 15 εκ. αφίξεις ετησίως (παρουσιάζει μια μακροπρόθεσμα ανοδική τάση), τα έσοδα από την τουριστική δραστηριότητα ακολουθούν πτωτική πορεία ως αποτέλεσμα του έντονα αναπτυσσόμενου μαζικού τουρισμού. Οι πλέον ευαίσθητες στην τουριστική πίεση περιοχές είναι φυσικά οι παράκτιες στις οποίες συγκεντρώνεται και ο κύριος όγκος τουριστών, καθώς και μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού. Επιπλέον, ο παράκτιος χώρος έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και από την πλευρά των φυσικών οικοσυστημάτων λόγω της συνύπαρξης και αλληλεπίδρασης τριών βασικών στοιχείων της φύσης: της θάλασσας, της ξηράς και του αέρα. Δέλτα ποταμών, λιμνοθάλασσες και άλλοι υγροβιότοποι, αμμοθίνες, λιβάδια ποσειδωνίας, κλειστοί κόλποι κ.λ.π. αποτελούν περιοχές αναπαραγωγής και διαβίωσης πολλών και σημαντικών ειδών χλωρίδας και πανίδας.

Ανατρέχοντας σε έρευνες με θέμα την τουριστική ανάπτυξη σε προστατευόμενες περιοχές εντοπίζουμε μια συγκριτική μελέτη των απόψεων των επισκεπτών της Δαδιάς και του δέλτα του Έβρου (Ανδρεά κ.α. 2012). Οι επισκέπτες τόσο στη Δαδιά όσο και στο Δέλτα του Έβρου είναι ικανοποιημένοι από την ποιότητα της εμπειρίες που λαμβάνουν, καθώς το μεγαλύτερο ποσοστό εκφράζει αντίστοιχα την ικανοποίηση του από την επίσκεψη. Θεωρούν ότι είναι τόσο ευχαριστημένοι από το τοπίο, τις εγκαταστάσεις υποδομής και τις παρεχόμενες υπηρεσίες, ώστε θα παρότρυναν τρίτους να επισκεφθούν τα δύο Εθνικά Πάρκα αντίστοιχα. Η θετική στάση των επισκεπτών για στις παροχές των Εθνικών Πάρκων και στον τρόπο λειτουργίας τους αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξη της περιοχής του Έβρου. Σύμφωνα με τους Ανδρεά κ.α. (2011), το τοπίο σε ένα Εθνικό Πάρκο αποτελεί ένα σημαντικό κριτήριο καθώς είναι το αποτέλεσμα της σύνθεσης διαφορετικών στοιχείων και σημαντικό κίνητρο στην αναζήτηση της αυθεντικότητας. Οι υποδομές και οι υπηρεσίες αποτελούν μια ιδιαίτερη βάση πάνω στην οποία στηρίζεται η επιλογή αρχικά και η ικανοποίηση του επισκέπτη τελικά, καθώς το εύρος, η ποιότητα, η εξειδίκευση, και η σωστή διαχείριση τους αναδεικνύονται σε σημαντικούς παράγοντες για τον καθορισμό των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της προσφοράς κάθε περιοχής και συγκροτούν την εικόνα που προβάλλει η περιοχή στα πλαίσια του ανταγωνισμού σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Περισσότεροι από τους μισούς που επισκέφθηκαν τα γειτονικά Πάρκα, βλέπουν θετικά τη λειτουργία των Κέντρων Ενημέρωσης καθώς και την εμπειρία τους από την επίσκεψη στο παρατηρητήριων των αρπακτικών στη Δαδιά και αντίστοιχα από την περιήγηση με τη βάρκα στο Δέλτα του Έβρου (Ανδρεά κ.α. 2012).

Η συλλογή στοιχείων σχετικά με τους επισκέπτες και όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, καθίσταται αναγκαίο εργαλείο για τον έλεγχο της υφιστάμενης κατάστασης και τη διερεύνηση των πιθανών δυνατοτήτων βελτίωσης της και ειδικά σε μια κοινωνία που οι συνθήκες μεταβάλλονται συνεχώς.

ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ – ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Η κοινοτική πολιτική για το περιβάλλον ξεκίνησε το 1972 από την κοινή θέση του Συμβουλίου των έξι κρατών μελών σχετικά με την ανάγκη να συνοδευτεί η προσπάθεια για οικονομική ανάπτυξη με μέτρα βελτίωσης της ποιότητας ζωής και προστασίας του περιβάλλοντος (Λαγός, 1996, σελ. 225).

Μέχρι το 2010 είχαν διαμορφωθεί έξι Προγράμματα Δράσης, καθοριστικά της κοινοτικής πολιτικής για το περιβάλλον στους τομείς της Βιομηχανίας, της Ενέργειας των Μεταφορών, της Γεωργίας και του Τουρισμού, τα οποία οδήγησαν στην έγκριση 200 περίπου κοινοτικών διατάξεων σχετικά με την προστασία των φυσικών πόρων, την καταπολέμηση της ρύπανσης, τη διατήρηση της φύσης και τη διαχείριση των αποβλήτων.

Τα διάφορα αυτά προγράμματα προωθούσαν την ανάπτυξη στρατηγικών παρεμβάσεων για περιβαλλοντικά ζητήματα άμεσης προτεραιότητας, όπως: α)η παγκόσμια αλλαγή κλίματος, β) η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, γ) το φυσικό περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα, δ) οι υδάτινοι πόροι, ε) τα απόβλητα, στ) το αστικό περιβάλλον, ζ) οι παράκτιες ζώνες, η) η υγεία και ποιότητα ζωής των πολιτών (ατμοσφαιρική ρύπανση, ηχορύπανση, πολλαπλασιαζόμενες χημικές ουσίες, γενετικώς τροποποιημένοι οργανισμοί, κ.λ.π.), θ) η υποβάθμιση και απώλεια των εδαφών (διάβρωση, μόλυνση, στεγανοποίησης: οικοδομές, οδοποιία, κ.λ.π.), ι) η παγκοσμιοποίηση και αύξηση των πιέσεων στους περιορισμένους φυσικούς πόρους.

Το έκτο Πρόγραμμα Δράσης 2001 -2010 για το περιβάλλον με τίτλο «το περιβάλλον το έτος 2010: το δικό μας μέλλον, η δική μας επιλογή», εστίασε σε τέσσερις τομείς-στόχους: α) αντιμετώπιση κλιματικών μεταβολών, β) φύση και βιοποικιλότητα, γ) περιβάλλον και υγεία, δ) διαχείριση φυσικών πόρων και αποβλήτων. Για την επίτευξη τους προτείνονται: η βελτίωση της εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, η συνεργασία με την αγορά και τους πολίτες και η ενίσχυση της ενσωμάτωσης του περιβάλλοντος στις κοινοτικές πολιτικές (Οικονόμου, 2003, σελ.348).

Στην Ελλάδα, η εξασφάλιση ισορροπίας μεταξύ περιβάλλοντος και τουριστικής ανάπτυξης, γενικά, επιχειρείται, μέσω ευρέως θεσμικού πλαισίου με ρύθμιση σ’ εθνικό επίπεδο και εστιασμό στην προστασία του πρώτου, ενώ το Σύνταγμα (αρθ. 24) αναφέρεται, επίσης, στην υποχρέωση της Πολιτείας για την προστασία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος. Δεν παραλείπεται μνεία στην προστασία των δασών, των μνημείων, των παραδοσιακών περιοχών, σε θέματα χωροταξίας και πολεοδομίας, ζητήματα που σχετίζονται άμεσα με τον Τουρισμό στο βαθμό που οι δραστηριότητες του τομέα αφορούν στο περιβάλλον. Πέραν αυτού, υπάρχουν, ειδικές ρυθμίσεις που αναφέρονται αποκλειστικά σε τουριστικές δραστηριότητες, όπως εγκρίσεις περιβαλλοντικών όρων για ίδρυση τουριστικών εγκαταστάσεων, εγκρίσεις χωροθέτησης τουριστικών δραστηριοτήτων, συστήματα βιολογικού καθαρισμού και διάθεσης στερεών αποβλήτων, κ.λ.π. (Λαγός, Σταματίου, 2005).

Οι δύο δημόσιοι φορείς - ΥΠΕΧΩΔΕ και ΕΟΤ - που σε συνεργασία έχουν την αρμοδιότητα επεμβατικών ρυθμίσεων, έχουν επιχειρήσει την αντιμετώπιση της ανεξέλεγκτης τουριστικής ανάπτυξης και της επιβάρυνσης των φυσικών και πολιτιστικών πόρων. Ειδικότερα, το ΥΠΕΧΩΔΕ είχε καθορίσει, στο σύνολο της επικράτειας, ζώνες τουριστικής χρήσης, για διευκόλυνση, εντός αυτών, δημιουργίας τουριστικών μονάδων, με τη θέσπιση ευνοϊκών ρυθμίσεων, παροχή κινήτρων, κ.λ.π.. Ο ΕΟΤ, παράλληλα, έχει κηρύξει κορεσμένες περιοχές, στις οποίες δεν επιτρέπεται η ανέγερση νέων μονάδων, περιλαμβανόμενες στις ακόλουθες κατηγορίες:

Α΄: Κορεσμός λόγω υπερσυγκέντρωσης τουριστικής προσφοράς (Αθήνα, πόλη της Ρόδου, κ.λ.π.),

Β΄: Κορεσμός για περιβαλλοντικούς λόγους (Καλντέρα Σαντορίνης, Ύδρα, κ.λ.π.),

Γ΄: Κορεσμός λόγω έλλειψης επαρκούς υποδομής (Ελούντα, κ.ά.).

Ενώ το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο παρέχει τη δυνατότητα ρύθμισης της σχέσης περιβάλλοντος-τουρισμού προς τη βιώσιμη ανάπτυξη, δεν σημειώνεται, ικανοποιητική εφαρμογή της νομοθεσίας  σε επίπεδο πρόληψης ή αναστολής (Stamatiou, 2003, p.p. 97, Κοκκώσης, Τσάρτας, 2001, σελ. 60).

ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ

Οι Παξοί ανήκουν στην περιφέρεια Ιόνιων Νήσων και στο νόμο Κέρκυρας, αποτελώντας τη δεύτερη επαρχία του. Οι 4 κοινότητες (Γάϊου, Λάκκας, Μαγαζιών και Λογγού) που υπήρχαν παλιότερα καταργήθηκαν και το 1999, σύμφωνα με το σχέδιο Καποδίστριας ενοποιήθηκαν σε ένα Δήμο, το Δήμο Παξών, με έμβλημα την τρίαινα και έδρα τον Γάϊο. Το μεγαλύτερο νησί είναι το νησί των Παξών, με μήκος 5 μίλια και πλάτος 2 μίλια περίπου. Ο Γάιος (πρωτεύουσα), η Λάκκα, ο Λόγγος και ο Οζιάς είναι τα φυσικά λιμάνια των Παξών και η Αγραπιδιά των Αντίπαξων. Ο πληθυσμός τους είναι 2.438 κάτοικοι.

Χάρτης 1. Περιοχή μελέτης και κατανομή οικοτόπων στους Παξούς - Αντίπαξους.

ΣΤΟΧΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Η έρευνα αυτή σχεδιάστηκε για να αξιολογηθεί η τουριστική αντίληψη σε σχέση με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Παξών-Αντίπαξων.

Οι βασικοί στόχοι ήταν:

1) η διερεύνηση της γνώσης της προστασίας της περιοχής και των προστατευόμενων ειδών της από τους επισκέπτες,

2) η αξιολόγηση των κύριων λόγων επισκεψιμότητας και του βαθμού ικανοποίησης των επισκεπτών,

3) η διερεύνηση της αντίληψής τους σχετικά με τις αρνητικές επιπτώσεις λόγω του τουρισμού και της οικονομικής ανάπτυξης και τέλος,

4) η εκτίμηση της πρόθεσής τους για συμμετοχή στην προστασία της περιοχής μέσα από τη μετρίαση των αρνητικών επιπτώσεων, μέσω επιλεγμένων δράσεων-περιορισμών κατά την αναψυχή τους, ή μέσα από χρηματική συνεισφορά.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στην παρούσα εργασία προς την κατεύθυνση επίτευξης του στόχου της, ήταν κυρίως μέσω στατιστικής ανάλυσης των αντιλήψεων και επιθυμιών των επισκεπτών της περιοχής, που προσθέτει σίγουρα κάτι νέο στην έως τώρα θεώρηση του «αναπτυξιακού» χαρακτήρα του φυσικού περιβάλλοντος, και δη των Προστατευόμενων Περιοχών, σε περιφερειακό και τοπικό νησιωτικό χωρικό επίπεδο αναφοράς.

Η βασική έρευνα διεξήχθη την τουριστική περίοδο Αυγούστου - Οκτώβριου 2009 και ιδιαίτερα στο νησί των Παξών (στις περιοχές Γαΐος και Λάκκα) από 8/8/2009 έως 10/10/2009 και στους Αντίπαξους (παραλίες Βρήκα και Βουτούμι) από 8/8/2009 έως 9/8/2009. Για τη συγκεκριμένη έρευνα επιλέχθηκε η ποσοτική προσέγγιση. Το βασικό εργαλείο έρευνας ήταν η διανομή δομημένων ερωτηματολογίων στους τουρίστες (τόσο στους Έλληνες όσο και στους αλλοδαπούς) αφού προηγούταν ενημέρωση για το σκοπό της έρευνας.

Το ερωτηματολόγιο παρέχει τη δυνατότητα της ταυτόχρονης ερώτησης πολλών ατόμων, απαιτεί λιγότερο χρόνο και έξοδα, από την ίδια έρευνα με συνεντεύξεις και δεν υφίσταται ο ερωτώμενος την παρουσία του ερευνητή (Παρασκευόπουλος, 1993).

Το συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο περιείχε σαφείς και εύστοχες - κατανοητές ερωτήσεις και ήταν ανώνυμο για τη διασφάλιση της αμεροληψίας (Cohen & Manion, 1997).

Απαντώντας όλοι οι ερωτώμενοι τις ίδιες ερωτήσεις, ενισχύθηκε η αξιοπιστία του ερωτηματολογίου ως εργαλείο. Όλοι οι συμμετέχοντες λοιπόν απάντησαν στον ίδιο αριθμό ερωτήσεων, οι απαντήσεις πινακοποιήθηκαν και συλλέχθηκαν στοιχεία από περισσότερα άτομα σε σχέση με άλλες μεθόδους, έτσι ώστε τα αποτελέσματα της έρευνας να αποκτήσουν μεγαλύτερο κύρος. Η έρευνα με ερωτηματολόγιο αποτελεί ένα μέσο ανίχνευσης, το οποίο προσφέρεται για μελέτες εύκολα μετρήσιμες και διαχρονικά συγκρίσιμες (Bell, 2001, Κυριαζή, 1999).

Προηγήθηκε δε η πιλοτική ή προκαταρκτική έρευνα καθώς το ερωτηματολόγιο ήταν πρωτότυπο. Αυτή έγινε με τη βοήθεια δέκα (10) επισκεπτών, πέντε ανδρών και πέντε γυναικών που εντόπισαν αρχικές παρανοήσεις. Διορθώθηκαν - συμπληρώθηκαν ερωτήσεις που απαιτούσαν βελτίωση και έτσι ελαχιστοποιήθηκαν όσο το δυνατόν τα προβλήματα (Howard-Sharp, 1993, σελ. 214).

Ο χρόνος συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου ήταν περίπου 5-6 min, χρόνος που δεν αφήνει αναπάντητες ερωτήσεις από τον ερωτώμενο (Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια, 1989, σελ. 2135-2136). Με βάση το διαθέσιμο χρόνο των επισκεπτών που ήταν απαγορευτικός για χρήση κάποιας άλλης μεθόδου, το ερωτηματολόγιο εκτιμήθηκε ως η καλύτερη επιλογή για την υλοποίηση της έρευνας. Οι πληροφορίες που αποκομίστηκαν από το ερωτηματολόγιο ήταν ατομικές και εμπιστευτικές καθώς ήταν ανώνυμο μη επιτρέποντας έτσι την αποκάλυψη της ταυτότητας του ερωτώμενου.

Το ερωτηματολόγιο ήταν πρωτότυπο και περιείχε επτά γενικές ερωτήσεις κλειστού τύπου σε σχέση με δημογραφικά στοιχεία του επισκέπτη (φύλο, ηλικία, μορφωτικό επίπεδο, τρόπος προσέγγισης του νησιού, διάρκεια των διακοπών, κ.λ.π.) και εννιά ειδικές ερωτήσεις κλειστού τύπου (με δυνατότητα συμπλήρωσης σε τρεις από αυτές άλλης μη προβλεπόμενης απάντησης) που εξυπηρετούσαν τους σκοπούς της έρευνας.

Πιο συγκεκριμένα στην περιοχή της Λάκκας, τα ερωτηματολόγια μοιραστήκαν σε ενοικιαζόμενα δωμάτια, στον Γαΐο σε κεντρικά καταστήματα, καφετέριες και ενοικιαζόμενα δωμάτια, ενώ στους Αντίπαξους μόνο στις παραλίες. Η επιλογή των επισκεπτών ήταν τυχαία με βάση την επίσκεψη τους στους χώρους διανομής των ερωτηματολογίων. Συμπληρώθηκαν 325 ερωτηματολόγια. Σχεδόν όλοι στο σύνολο τους οι ερωτηθέντες ήταν πολύ συνεργάσιμοι.

Η στατιστική ανάλυση βασίστηκε στο προφίλ των επισκεπτών έτσι ώστε να διερευνηθούν οι δημογραφικοί τους παράγοντες (φύλο, ηλικία, εκπαίδευση, κατοικία, εισόδημα) σε σχέση με τη γνώμη-αντίληψή τους περί διαχειριστικών μέτρων κατά την αναψυχή τους και η επεξεργασία των ευρημάτων έγινε με τη βοήθεια του στατιστικού προγράμματος SPSS. Οι στατιστικές αναλύσεις περιελάμβαναν μεθόδους περιγραφικής στατιστικής, για προσδιορισμό συχνοτήτων και δημιουργία κατάλληλων διαγραμμάτων.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ

Αναφορικά με την εθνικότητα των επισκεπτών του δείγματος της έρευνας, η πλειοψηφία ήταν Έλληνες (76% του δείγματος) και μάλιστα οι περισσότεροι Αθηναίοι, ενώ οι υπόλοιποι αλλοδαποί (κυρίως Άγγλοι) (Διάγραμμα 1, 2, 3). Όσον αφορά άλλα δημογραφικά στοιχεία είχαμε:

α) φύλο: 39% άνδρες, 61% γυναίκες,

β) ηλικιακή κατανομή: 48% ηλικία <30 ετών, 33% ηλικία 31-45 ετών, 16% ηλικία 46-60 ετών και 3% ηλικία >60 ετών,

γ) βαθμίδα εκπαίδευσης: 76% Γ΄/θμια, 21% Δ΄/θμια, 3% Α΄/ θμια,

δ) εισόδημα: 27% <10.000 €, 36% 10.000-30.000 €, 26% >30.000 €, 11% (δεν απαντώ)  

Διάγραμμα 1: Ποσοστιαία απεικόνιση εθνικότητας επισκεπτών.

Διάγραμμα 2: Ποσοστιαία απεικόνιση Ελλήνων επισκεπτών.

Διάγραμμα 3: Ποσοστιαία απεικόνιση αλλοδαπών επισκεπτών.

Σύμφωνα με την έρευνα η διάρκεια των διακοπών κυμαίνεται κυρίως από 1 έως 3 εβδομάδες, από όπου το μεγαλύτερο ποσοστό (51%) επιλέγει να παραμείνει στην περιοχή κυρίως από 6 έως 10 μέρες. Η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων (85%) προσεγγίζει το νησί μέσω της δημόσιας μετακίνησης (εκ της οποίας το 9% χρησιμοποιεί και αυτοκίνητο ή μηχανή), ενώ ιδιωτικό ή ενοικιαζόμενο σκάφος επιλέγεται μόνο το 15% του δείγματος.

Παρατηρήθηκε ότι το 70% των ερωτηθέντων επισκέπτεται την περιοχή λόγω του φυσικού περιβάλλοντος (ελκυστικότητα περιβάλλοντος, ποιότητα νερού, αξία τοπίου), ενώ το 30% επιλέγει την περιοχή για χαλάρωση (Διάγραμμα 4). Την ελκυστικότητα του περιβάλλοντος φαίνεται να προτιμούν περισσότερο τα άτομα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ οι ερωτηθέντες με εισόδημα 10.000 έως 30.000, την αξία του τοπίου (Διάγραμμα 5). Διαφοροποίηση ανάμεσα στο φύλο δεν παρατηρήθηκε.  

Διάγραμμα 4: Ποσοστιαία απεικόνιση λόγων επισκεψιμότητας.

Διάγραμμα 5β: Ποσοστιαία  απεικόνιση βαθμίδας εκπαίδευσης - εισοδήματος.

Διάγραμμα 5β: Ποσοστιαία  απεικόνιση βαθμίδας εκπαίδευσης - λόγων επισκεψιμότητας.

Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι οι νεαρότερες ηλικίες <45 ετών έχουν την χαλάρωση ως το βασικότερο κριτήριο για την επιλογή του νησιού, ενώ αντίθετα στις πολύ μεγάλες ηλικίες >60 ετών ο κυριότερος λόγος επισκεψιμότητας είναι η ελκυστικότητα του περιβάλλοντος (Διάγραμμα 6).

Διάγραμμα 6: Ποσοστιαία απεικόνιση ηλικίας-λόγων επισκεψιμότητας.

Όσον αφορά τις αρνητικές επιπτώσεις της οικονομικής ανάπτυξης που προκαλούνται από τον τουρισμό, οι ερωτηθέντες θεωρούν ότι συνδέονται κυρίως με την άναρχη ανάπτυξη (παράνομη οικοδόμηση-υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων) σε ποσοστό άνω του 40% του δείγματος αλλά και στη ρύπανση της θάλασσας σε ποσοστό 34% (Διάγραμμα 7). Ακολουθεί η παραγωγή μεγάλης ποσότητας στερεών αποβλήτων (25%), η οποία κυρίως φαίνεται να ενοχλεί την Τρίτη ηλικία (Διάγραμμα 7 και 8).

Διάγραμμα 7: Ποσοστιαία απεικόνιση αρνητικών επιπτώσεων της ανάπτυξης.

Διάγραμμα 8: Ποσοστιαία απεικόνιση ηλικίας-επιπτώσεων ανάπτυξης.

Το συντριπτικό ποσοστό 81% των ερωτηθέντων είναι αρκετά έως πολύ ικανοποιημένο με τις υπηρεσίες που του προσφέρθηκαν κατά την αναψυχή του, ενώ μόνο το 19% είναι απλά, λίγο ή καθόλου ικανοποιημένο (Διάγραμμα 9). Σε σχέση με τη βαθμίδα εκπαίδευσης και εισόδημα, δεν παρατηρήθηκαν ιδιαίτερες διακυμάνσεις.

Διάγραμμα 9: Ποσοστιαία απεικόνιση του βαθμού ικανοποίησης κατά την αναψυχή.

Παρατηρήθηκε ότι το γυναικείο φύλο έχει μείνει λίγο πιο ικανοποιημένο σε σχέση με το ανδρικό. Πολύ ικανοποιημένες έμειναν από τη διάρκεια της αναψυχής τους οι ηλικίες 46-60 και άνω των 60 ετών, όπως και η πλειοψηφία των υψηλόμισθων, αφού το ποσοστό δήλωσης δυσαρέσκειας ήταν μηδαμινό (Διάγραμμα 10). 

Διάγραμμα 10α: Ποσοστιαία απεικόνιση φύλου - βαθμού ικανοποίησης αναψυχής

Διάγραμμα 10β: Ποσοστιαία απεικόνιση  ηλικίας - βαθμού ικανοποίησης αναψυχής

 Διάγραμμα 10γ: Ποσοστιαία απεικόνιση εισοδήματος  - βαθμού ικανοποίησης αναψυχής

Απογοητευτική όμως είναι η ύπαρξη άγνοιας των επισκεπτών για τη θεσμοθέτηση της περιοχής ως προστατευόμενης, όπως επίσης και για το καθεστώς προστασίας υπό το οποίο τελούν  διάφορα  είδη, 75% και 81% των ερωτηθέντων αντίστοιχα (Διάγραμμα 11 και 12). 

Διάγραμμα 11: Ποσοστιαία απεικόνιση της γνώσης των επισκεπτών ότι βρίσκονται σε προστατευόμενη περιοχή.

Διάγραμμα 12: Ποσοστιαία απεικόνιση της γνώσης των επισκεπτών για τα προστατευόμενα είδη.

Παρόλα αυτά σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό που φτάνει το 95%, οι επισκέπτες φαίνεται ότι έχουν μεγάλη διάθεση ενημέρωσης επί αυτών των θεμάτων (Διάγραμμα 13) και μάλιστα παρατηρήθηκε ότι σε σχέση με την υπηκοότητα, οι Έλληνες έδωσαν πιο θετική απάντηση σε σχέση με αυτή των αλλοδαπών (Διάγραμμα 14). Διαφοροποίηση ανάμεσα στο φύλο δεν παρατηρήθηκε.  Οι ηλικίες κάτω των 30 και 46-60 ετών δεν δείχνουν μεγάλη πρόθεση για ενημέρωση, όσο αυτές των 31-45 ετών και άνω των 60 ετών. Ενδιαφέρον παρουσίασε το συντριπτικό ποσοστό των ερωτηθέντων της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, οι οποίοι όλοι δήλωσαν ότι επιθυμούν την ενημέρωση αν και το δείγμα αυτής της βαθμίδας ήταν πολύ μικρό σε σχέση με τις άλλες κατηγορίες (n=9). Πολύ θετική ήταν και η στάση των ερωτηθέντων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (55%) και ακολούθησε αυτή των ατόμων της πρωτοβάθμιας σε ποσοστό 35%. Τέλος όσον αφορά τη συσχέτιση διάθεσης ενημέρωσης και εισοδήματος προέκυψε σχεδόν παρόμοια διάθεση ενημέρωσης (70%) για εισοδήματα <10.000 € και >30.000 €, ενώ διάθεση ενημέρωσης (34%) για εισοδήματα 10.000-30.000 €.

Διάγραμμα 13: Ποσοστιαία απεικόνιση της θέλησης των επισκεπτών για ενημέρωση.

Διάγραμμα 14: Ποσοστιαία απεικόνιση της κλίμακας θέλησης για ενημέρωση-εθνικότητας.

Η πιθανή ύπαρξη περιορισμών για την προστασία της προστατευόμενης περιοχής είναι αποδεκτή από τους επισκέπτες. Σε ποσοστό 85% του δείγματος, η στάση των επισκεπτών ήταν θετική ως προς την επιβολή περιορισμών, ενώ μόνο ένα 4% διαφωνούσε μ’ αυτό (Διάγραμμα 15). Παρατηρήθηκε ότι οι Έλληνες επισκέπτες ήταν πιο θετικοί από τους αλλοδαπούς, πιο θετική στάση έδειξε το ανδρικό φύλο και οι ερωτηθέντες της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Η μείωση κατανάλωσης ψαρικών και οστρακοειδών ειδών ήταν το δημοφιλέστερο διαχειριστικό μέτρο για την προστασία της περιοχής που πρότειναν οι ερωτηθέντες (41% του δείγματος), όπως και η μείωση παραγωγής στερεών απορριμμάτων (σχεδόν 30%). Η προστασία των θαλάσσιων σπηλιών για τη διατήρηση του απειλούμενου είδους Monachus monachus μέσω της οριοθέτησης της εισόδου των σπηλιών δεν φαίνεται να επιλέγεται σχεδόν από το σύνολο των επισκεπτών (μόνο το 10% των ερωτηθέντων το επέλεξαν ως διαχειριστικό μέτρο) (Διάγραμμα 16).

Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον προκαλεί η διαφοροποίηση των ατόμων της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης που αν και σε μικρό ποσοστό, η οριοθέτηση των σπηλιών ήταν ένας από τους λόγους επιλογής τους. Ενθαρρυντική είναι η πρόταση για ενημέρωση-ανακύκλωση κυρίως από νέες ηλικίες (<45 ετών), ενώ σε σχέση με  τους παράγοντες φύλο και εισόδημα, δεν υπήρξε έντονη διαφοροποίηση. Το πιο δημοφιλές διαχειριστικό μέτρο για τους Έλληνες ήταν η μείωση της κατανάλωσης ψαρικών/θαλασσινών ειδών και η μείωση των απορριμμάτων, ενώ τελευταίο στην επιλογή τους ήταν η μείωση κατανάλωσης νερού. Απεναντίας, οι αλλοδαποί επισκέπτες είχαν την εντελώς αντίθετη αντίληψη, δηλαδή πρώτη την υποστήριξη της μείωσης κατανάλωσης νερού και τελευταία τη μείωση κατανάλωσης ψαρικών/θαλασσινών ειδών.

Διάγραμμα 15: Ποσοστιαία απεικόνιση της θέλησης των επισκεπτών για ύπαρξη περιορισμών.

Διάγραμμα 16: Ποσοστιαία απεικόνιση του είδους της πρότασης για προστασία του περιβάλλοντος των επισκεπτών.

Όσον αφορά την διάθεση καταβολής ενός ποσοστού ως περιβαλλοντικό τέλος την αποδέχεται 70% των επισκεπτών (Διάγραμμα 17). Από το ποσοστό των θετικών απαντήσεων, η αγορά τοπικών προϊόντων είναι η κυριότερη κατηγορία προϊόντων/υπηρεσιών όπου οι επισκέπτες θα ήταν διατεθειμένοι να καταβάλουν ένα ποσοστό (42%), ενώ οι άλλες δύο προτιμώμενες κατηγορίες ήταν το κόστος του ταξιδιού και δωματίου, σε αντίθεση με το κόστος φαγητού που ένας ελάχιστος αριθμός ερωτώμενων απάντησε θετικά (Διάγραμμα 18).

Υπήρξε διαφοροποίηση της προτίμησης ανάμεσα στα φύλα όπου οι γυναίκες προτίμησαν να ενσωματωθεί κυρίως το τέλος στην αγορά τοπικών προϊόντων, ενώ οι άνδρες κυρίως στο φαγητό. Οι ηλικίες άνω των εξήντα ετών παρατηρήθηκε ότι δεν συμφωνούν στην επιβολή του τέλους στο φαγητό.

Παρατηρήθηκε μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ Ελλήνων και αλλοδαπών επισκεπτών όσον αφορά την επιλογή του είδους πάνω στο οποίο επιθυμούν να ενσωματωθεί το περιβαλλοντικό τέλος. Οι πρώτοι υποστηρίξαν την ενσωμάτωσή του επί της αγοράς τοπικών προιόντων, ενώ τελευταία είναι στην προτίμησή τους επί του φαγητού. Αντίθετα, οι αλλοδαποί βρίσκουν προτιμότερο να γίνεται η πληρωμή στο φαγητό, αφήνοντας την επιλογή των τοπικών προιόντων τελευταία. Σε σχέση με τους άλλους δημογραφικούς παράγοντες (εκπαίδευση και εισόδημα) δεν παρατηρήθηκε άλλη ιδιαίτερη διαφοροποίηση.

Διάγραμμα 17: Ποσοστιαία απεικόνιση θέλησης για πληρωμή περιβαλλοντικού τέλους.

Διάγραμμα 18: Ποσοστιαία απεικόνιση θετικών απαντήσεων των κατηγοριών προτίμησης για καταβολή τέλους σε προϊόντα/υπηρεσίες.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν από αυτή την εργασία συνοψίζονται ως εξής:

Παρ’ όλη την αίσθηση που προκύπτει από απλή συναναστροφή – συζήτηση με τον ντόπιο πληθυσμό - μιας και η παρούσα έρευνα επικεντρώνεται στους επισκέπτες -  όσον αφορά την περιβαλλοντική στάση των τουριστών, προκύπτει πως οι επισκέπτες είναι συνειδητοποιημένοι και θετικοί σε σχέση με την προστασία.

Η στάση των ερωτηθέντων επισκεπτών, της βασικότερης πηγής εισοδήματος των ντόπιων, απεδείχθη πολύ θετική απέναντι στο θεσμό της προστασίας της περιοχής και σε ότι αυτό συνεπάγεται και μάλιστα το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών χωρίς να έχει λάβει καμία ενημέρωση για την σπουδαιότητα της περιοχής και των ειδών της. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που το μεγαλύτερο μέρος αυτών επιθυμεί και πρέπει να ενημερωθεί.

Οι Παξοί γνωρίζουν μεγάλη επισκεψιμότητα λόγω του ιδιαίτερου φυσικού κάλλους της περιοχής. Φαίνεται πως οι επισκέπτες είναι πολύ ικανοποιημένοι με την αναψυχή που τους προσφέρθηκε και μάλιστα, ότι δεν θα σταματήσουν να είναι και μετά από μια πιθανή ύπαρξη περιορισμών. Αντιθέτως, λόγω του ότι έχουν αξιολογήσει σε πολύ υψηλό επίπεδο τη φυσική ομορφιά των νησιών, ζητούν την ύπαρξη κάποιας οριοθέτησης στις δραστηριότητες τους, εάν και εφόσον μπορέσει και καταστεί κινητήρια δύναμη για την προστασία και διατήρηση της περιοχής ως έχει. Έτσι, οι περισσότεροι επιθυμούν να συμμορφωθούν με κάποια περιοριστικά μέτρα κατά τη διάρκεια των διακοπών τους.

Η μεγάλη επιθυμία των τουριστών για την προστασία-διατήρηση της περιοχής δηλώνεται ακόμα και μέσω οικειοθελούς χρηματικής συνεισφοράς ως καταβολή περιβαλλοντικού τέλους, πράγμα που δείχνει το αίσθημα της ανάγκης να βοηθήσουν  σε πιο ατομικό επίπεδο.    

Τελικά φαίνεται ότι η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος σε καλή κατάσταση και η ύπαρξη της προστατευόμενης περιοχής προσφέρουν περισσότερα οφέλη από μια άναρχη τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Η τοπική κοινωνία και οι τοπικές αρχές  ενός μικρού νησιωτικού συμπλέγματος όπως η περίπτωση Παξών-Αντίπαξων δεν έχει κανένα λόγο να διατηρεί ανησυχίες για την συνύπαρξη της προσταστευόμενης περιοχής και τουριστικής διαχείρισης, οφείλει όμως να ενημερώνει τους επισκέπτες για τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής έτσι ώστε να υπάρχει και για τις επόμενες γενιές.   

 ΕΝΤΑΞΗ ΣΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ - ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ

Η παρούσα έρευνα πέρα των προγραμματισμένων στόχων της, για αξιολόγηση της τουριστικής αντίληψης, σε σχέση με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος στην προστατευόμενη περιοχή του νησιωτικού συμπλέγματος των Παξών-Αντίπαξων, μπορεί να αποτελέσει οδηγό εκπαιδευτικής δράσης στα πλαίσια περιβαλλοντικού προγράμματος. Οι μαθητές στα πλαίσια αυτής της δράσης μπορούν να δομήσουν το δικό τους ερωτηματολόγιο και να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα για τη δική τους περιοχή διαβίωσης.

Οι μαθητές στα πλαίσια αυτής της δράσης μπορούν να:

• διεξαγάγουν έρευνα (π.χ. διαδικτυακή ή πεδίου μέσω ερωτηματολογίου) στοιχείων που συντελούν στην διερεύνηση του θέματος,
• εξαγάγουν τα δικά τους αποτελέσματα και να τεκμηριώσουν τα δικά τους συμπεράσματα.

Με αυτό τον τρόπο:

• θα δημιουργήσουν εκπαιδευτικό υλικό,
• θα αναπτύξουν δεξιότητες σε σχέση με συνεργατική έρευνα-αξιολόγηση ενσωματώνοντας τις ιδέες και προσδοκίες όλων των μαθητών σε συγκεκριμένο περιβαλλοντικό θέμα,
• θα μπορούν να συμμετέχουν (με ενίσχυση της κριτικής τους σκέψης) μελλοντικά σε δημοκρατικό έλεγχο πολιτικών επιλογών για το περιβάλλον,
• θα διαμορφωθούν ως ικανοί πολίτες για δράση-συμμετοχή σε θέματα περιβάλλοντος και
• θα ενισχύσουν την κριτική σκέψη και στάση τους όσον αφορά τη ορθολογική διαχείριση φυσικών πόρων.

Ανατρέχοντας σε σχετική έρευνα προσδιορισμού προτεραιοτήτων της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη στους Παξούς-Αντίπαξους βρίσκουμε πως η σύγκριση των αποτελεσμάτων της SWOT ανάλυσης για το φυσικό κεφάλαιο των Παξών-Αντίπαξων και της έρευνας μέσω ερωτηματολογίων για την έμμεση ανίχνευση της  άποψης της τοπικής κοινωνίας αναφορικά με τους στόχους που θα πρέπει εξαρχής να θέσει η Π.Ε. για το νησιωτικό σύμπλεγμα, κατέληξε κατά προτεραιότητα στις εξής προτάσεις ΠΕ:

1. Ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας των Παξών και των κατοίκων των κοντινών νησιών (αλλά και των απέναντι ηπειρωτικών ακτών) σχετικά με τις επιπτώσεις της λαθροαλιείας.
2. Ενημέρωση για τις επιπτώσεις της λαθροθηρίας με στόχο να μεταβληθεί η άποψη των κατοίκων και να αρθεί η ανεκτικότητά τους προς αυτήν, καθώς προβάλλεται μέχρι σήμερα ως «τοπική παράδοση».
3. Ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας σχετικά με τις απειλές της άναρχης οικονομικής ανάπτυξης.
4. Ενημέρωση σχετικά με τη σημασία της προστασίας του θαλάσσιου οικοσυστήματος των Παξών, καθώς και των προστατευόμενων ειδών που ζουν σε αυτό.
5. Εξοικείωση με τη σημασία, τις μορφές και τα πλεονεκτήματα των ήπιων μορφών τουρισμού, αλλά και τα οικονομικά οφέλη που μπορούν να επιφέρουν.

Η ιεράρχηση των στόχων της ΠΕ στους Παξούς προτείνεται λαμβάνοντας υπόψη την άποψη της τοπικής κοινωνίας, καθώς αυτή αντικατοπτρίζει τα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν σε καθημερινή βάση οι κάτοικοι. Η εκπαίδευση ενισχύει τη διάθεση για προσωπική συμμετοχή και ενεργοποιεί το αίσθημα ευθύνης του κοινωνικού συνόλου απέναντι σε κοινά αγαθά όπως το περιβάλλον. Η παρούσα εργασία τονίζει τη σημασία της συμμετοχικής λήψης αποφάσεων σε ζητήματα περιβάλλοντος και ιδιαίτερα όσον αφορά τον προσδιορισμό των στρατηγικών στόχων της Π.Ε. σε προστατευόμενες περιοχές μακριά από μεγάλα αστικά κέντρα (Καρρής κ.ά. 2010).

Η υλοποίηση της εκπαιδευτικής δράσης στα πλαίσια ενός περιβαλλοντικού προγράμματος μπορεί να γίνει με επίσκεψη μιας προστατευόμενης περιοχής και εφαρμογή της τεχνικής επίλυσης προβλημάτων (problem solving).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Allendorf T., Swe K., Thida O., Htut Y., Aung M., Allendorf K., Hayek L., Leimgruber P. and Wemmer C., (2006). ‘Community attitudes toward three protected areas in Upper Myanmar (Burma)’, Environmental Conservation3, pp. 344-352.

Ανδρεά Β., Ταμπάκης Σ., Τσαντόπουλος Γ. (2011). Κριτήρια επισκεπτών για επιλογή ενός Εθνικού πάρκου. Πολιτικές Προστασίας του Περιβάλλοντος, Θέματα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών πόρων, 3^ος Τόμος, σελ. 170-182.

Ανδρεά Β., Ταμπάκης Σ., Τσαντόπουλος Γ., Σκαναβή Κ., (2012). «Αλληλεπίδραση και προοπτικές ανάπτυξης προστατευόμενων περιοχών: Συγκριτική μελέτη των απόψεων των επισκεπτών της Δαδιάς και του δέλτα του Έβρου». Πρακτικά 5^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Περιβαλλοντικής Πολιτικής & Διαχείρισης, Τμήμα Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 25-27 Μαΐου 2012.

BadalamentiF., RamosA.A., VoultsiadouE., SanchezLizasoJ.L., D’AnnaG., PipitoneC., MasJ., FernandezR.J.A., WhitmarshD. andRiggioS., (2000). ‘Cultural and socio-economic impacts of Mediterranean marine protected areas’, Environmental Conservation 27 (2), pp. 110-125.

Bell, J., (2001). Μεθοδολογικός Σχεδιασμός Παιδαγωγικής και Κοινωνικής Έρευνας: Οδηγός για φοιτητές και υποψήφιους διδάκτορες, Αθήνα: Gutenberg.

Brown, K., Adger W.N., Tompkins E., Bacon P., Shim D. and Young K., (2001). ‘Trade-off analysis for marine protected area management’, Ecological Economics 37, pp. 417-434.

Cohen, L., Manion, L., (1997). Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας, Μετάφραση: Χ., Μητσοπούλου, Μ., Φιλοπούλου, Αθήνα: Έκφραση.

Hearne, R., Santos, A., (2005). ‘Tourists’ and locals’ preferences toward ecotourism development in the Maya biosphere reserve, Guatemala’, Environment, Development and Sustainability 7, pp. 303-318.

Howard, K. & Sharp, I., (1996). Η επιστημονική μελέτη. Οδηγός σχεδιασμού και διαχείρισης πανεπιστημιακών ερευνητικών εργασιών. Αθήνα. Gutenberg.

Καρρής Γ., Μάζη Σ., Μαρτίνης Α., Αλεξόπουλος Α., Κόκκαλη Α. (2010). «Προσδιορισμός των Προτεραιοτήτων της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη στους Παξούς-Αντίπαξους». Πρακτικά 5^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε., Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Το Σταυροδρόμι της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη. Ιωάννινα 26-28/11/10.

Κυριαζή, Ν., (1999). Η Κοινωνιολογική Έρευνα: Κριτική Επισκόπηση των Μεθόδων και των Τεχνικών, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.

Κοκκώσης Χ., Τσάρτας Π. (2001). «Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη και περιβάλλον»,Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.

Λαγός Δ. (1996). «Τουριστική Ανάπτυξη και Δομημένο Περιβάλλον», Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου: Περιφερειακή Ανάπτυξη, Χωροταξία και Περιβάλλον στο πλαίσιο της Ενωμένης Ευρώπης,ΣΕΠ-ΤΟΠΟΣ, τ. ΙΙΙ, Αθήνα, σ.σ. 214-227.

Λαγός Δ., Σταματίου Ε, (2005). «Πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αειφόρο τουριστική ανάπτυξη: Κριτική αποτίμηση των επιπτώσεων στην ελληνική οικονομία». Πρακτικά Διεθνούς έκθεσης και Συνεδρίου HELECO ’05, TEE, για την Τεχνολογία Περιβάλλοντος.

Μπογδάνος, Σ. (2009). «Παξοί, από το χθες στο σήμερα».

Οικονόμου Σ. (2003). «Έκτο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον. Το περιβάλλον κατά το έτος 2010: Το δικό μας μέλλον, η δική μας επιλογή». Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου HELECO ’03, TEE, , τ. Γ΄, σ.σ. 344-351.

Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια (1989). Λεξικό τόμ. 4, σελ. 2135-2136. Αθήνα. Ελληνικά Γράμματα.

Παρασκευόπουλος, Ι. (1993). Μεθοδολογία επιστημονικής έρευνας τευχ.1. Αθήνα

Παρασκευόπουλος, Ι. (1993). Μεθοδολογία επιστημονικής έρευνας τευχ. 2. Αθήνα Εκδ. ιδίου.  

Petrosillo I., Zurlini G., Corliano M.E., Zaccarelli N., Dadamo M., (2007). ‘Tourist perception of recreational environment and management in a marine protected area’, Landscape and Urban Planning 79, p.p. 29-37.

Redclift, M.(1987).«Sustainable Development: Exploring the Contradictions, London: Routledge.

Σκουλαρίκος Ν. (2006). «Περιφερειακή Βιώσιμη Ανάπτυξη και Προστατευόμενες Περιοχές. Η περίπτωση των νήσων Παξών και Αντιπαξών της περιφέρειας Ιονίων νήσων», Πανεπιστήμιο Αγρινίου.

Stamatiou H. (2003). «Land Tenure and Land Relations in Greece», An International Encyclopaedia Of Land Tenure, Relations For The Nations Of The World, Edwin Mellen Press, USA, v. ΙΙ, p.p. 88-199.

Turner, P.K. (1988). SustainableEnvironmentalManagement, London: Belhaven.

Walmsley S.F., White A.T., (2003). Influence of social, management and enforcement factors on the long-term ecological effects of marine sanctuaries, Environmental Conservation 30 (4),pp. 388-407.

Οι συγγραφείς

O Γεράσιμος Αντύπας (antyger {at} gmail.com) είναι Δ/ντής Σ.Δ.Ε. Πατρών (Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Πατρών)  - Καθηγητής Β΄/θμιας Εκπαίδευσης στην Αχαΐα και τέως συνεργάτης Τ.Ε.Ι. Πατρών. Είναι Διπλωματούχος Χημικός Μηχανικός, του Πανεπιστημίου Πατρών, Πτυχιούχος του τμήματος Τεχνολογίας Περιβάλλοντος και Οικολογίας, Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων, Πτυχιούχος Παιδαγωγικής Σχολής ΠΑ.ΤΕ.Σ. / Σ.Ε.Λ.Ε.Τ.Ε. και έχει Ειδίκευση Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού. ΣΥ.Π. / Σ.Ε.Λ.Ε.Τ.Ε. Πάτρας. Επίσης έχει Μεταπτυχιακό στο αντικείμενο Σπουδές στην Εκπαίδευση του Ε.Α.Π. Πατρών.  

Η Ανδριανή Κάφυρη (paxiniar {α} yahoo.gr) είναι Πτυχιούχος τμήματος Τεχνολογίας Περιβάλλοντος και Οικολογίας, Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων και έχει Μεταπτυχιακές σπουδές στη Διαχείριση Παράκτιων Περιοχών του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Επίσης έχει απασχοληθεί στο τμήμα ΔΟΠΑΠ του Δήμου Κερκυραίων με την ειδικότητα του περιβαλλοντολόγου και στο Τμήμα Περιβάλλοντος και Πρασίνου του Δήμου Πατρέων.