Ένα Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα με δύο διαφορετικές ομάδες μαθητών

Εισαγωγή

Εργάζομαι ως εκπαιδευτικός στην δημόσια δευτεροβάθμια εκπαίδευση και συμμετέχω ως εθελοντής εκπαιδευτικός στα προγράμματα των φίλων της Εταιρείας Προστασίας Ανηλίκων Θεσσαλονίκης (Ε.Π.Α.Θ.)  (http://www.sfe-epath.com )

Η Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων Θεσσαλονίκης (Ε.Π.Α.Θ.) έχει ιστορία πάνω από 70 χρόνια και αποτελεί μια κοινωνικού χαρακτήρα υπηρεσία του υπουργείου δικαιοσύνης, διαφάνειας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κύριος σκοπός της Ε.Π.Α.Θ. - όπως ο νόμος ορίζει - είναι η ενεργή συμβολή της στην πρόληψη της παραβατικότητας των ανηλίκων, που ενδέχεται να οδηγηθούν σε παραπτωματική συμπεριφορά. Η παροχή υλικής και κοινωνικής στήριξης στους ανήλικους και στις οικογένειες τους, η  εκπαίδευση και η επαγγελματική κατάρτιση, η πολιτιστική καλλιέργεια και ψυχαγωγία και  για κάποια παιδιά στέγη, εφόσον αυτό είναι αναγκαίο και δυνατόν.

Την χρονική περίοδο που ήμουν υπεύθυνος του εργαστηρίου φωτογραφίας, που λειτουργούσε υπό την αιγίδα και την ευθύνη του συλλόγου των φίλων της Ε.Π.Α.Θ,  εργαζόμουν ως καθηγητής φυσικός στο 32ο ΓΕ.Λ. Θεσσαλονίκης. Το σχολείο βρίσκεται στην περιοχή του Χαριλάου, μια περιοχή της ανατολικής Θεσσαλονίκης, στην οποία οι κάτοικοι είναι μέσης οικονομικής κατάστασης, εργάζονται ως δημόσιοι ή ιδιωτικοί υπάλληλοι ή είναι μικροεπαγγελματίες και επιδεικνύουν ιδιαίτερη φροντίδα για την μορφωτική εξέλιξη των παιδιών τους. Στο σχολείο παράλληλα με τη διδασκαλία της φυσικής, εκπονούσα και περιβαλλοντικό πρόγραμμα, που εκείνο το σχολικό έτος το θέμα του ήταν η μελέτη της Άνω Πόλης της Θεσσαλονίκης με εργαλείο την φωτογράφηση.

Η Διαδικασία

Κατά τη διαδικασία εφαρμογής περιβαλλοντικού προγράμματος - που έχω πραγματοποιήσει  σε πολλά δημόσια σχολεία – η χρήση της φωτογραφίας έχει σκοπό να βοηθήσει τους  μαθητές να μελετήσουν το περιβάλλον τους (το θέμα τους), με διαδικασίες συνεργατικές - αισθησιοσυναισθηματικές – κριτικές – δημιουργικές - φιλόστοργες, μέσα από τη διαδικασία της φωτογράφησης.

Η χρήση της φωτογράφησης στην εκπαίδευση για την αειφορία και το περιβάλλον (όπως άλλωστε συνολικά η περιβαλλοντική εκπαίδευση, ανεξάρτητα πως προσεγγίζεις τον στόχο σου), είναι ένα χρήσιμο εργαλείο, γιατί: i) προάγει την συνεργατικότητα,  ii) καλλιεργεί την ανάπτυξη των διαφόρων ειδών σκέψης, iii) συμβάλλει στην καταπολέμηση στερεότυπων,  iv) προάγει την παιδαγωγική εξέλιξη των νέων, εισάγοντας έννοιες, όπως o μη εργαλειακός ορθολογισμός (Rational Instrumental) και  η εσωτερική πηγή ελέγχου (Internal Locus of Control), v) προάγει και καλλιεργεί συναισθηματικές-αυτοθεραπευτικές διεργασίες  (θεραπευτική φωτογραφία).

Η Chapman (1993) γράφει: «Η τέχνη γίνεται μορφή επικοινωνίας όταν οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα οπτικά μέσα για να υμνήσουν τις εμπειρίες τους και να τις συμμεριστούν με τους άλλους.».

Το σχολικό έτος που ήμουν υπεύθυνος εργαστήριου φωτογραφίας στην Ε.Π.Α.Θ, πραγματοποιήσαμε τις ίδιες δραστηριότητες με το περιβαλλοντικό πρόγραμμα που εκπονούσαμε με τους μαθητές μου στο  στο 32ο ΓΕ.Λ. Θεσσαλονίκης.

Οι μαθητές  στο εργαστήριο φωτογραφίας της Ε.Π.Α.Θ τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, ήταν ανήλικοι, όχι ελληνικής καταγωγής, που γεννήθηκαν ή μεγάλωσαν στη Θεσσαλονίκη, οι οικογένειες τους βρίσκονταν σε άσχημη οικονομική κατάσταση, αρκετοί από αυτούς δε φοιτούσαν σε σχολείο, έχοντας προβλήματα με την δικαιοσύνη. Το συγκεκριμένο τμήμα αποτελούνταν από εφήβους 15-18 ετών , που βρίσκονται υπό την εποπτεία της Υπηρεσίας  Επιμελητών του Δικαστηρίου Ανηλίκων Θεσσαλονίκης.

Στον Πίνακα Ι περιέχονται μερικές φωτογραφίες της περιβαλλοντικής φωτογραφικής ομάδας της Ε.Π.Α.Θ. του εργαστηρίου φωτογραφίας:

Πίνακας Ι

“Παλιά και νέα πόλη. Εγώ ο κάτοικος της, πάνω και από τις δύο”

Οι μαθητές του προγράμματος  στην Ε.Π.Α.Θ, επεξεργάστηκαν τις φωτογραφίες με απλό πρόγραμμα επεξεργασίας εικόνας. Μια τέτοια φωτογραφία είναι  και η επόμενη, με το σχόλιο του μαθητή που τράβηξε και επεξεργάστηκε την φωτογραφία:

«Πω πω πω όνειρο ζω μη με ξυπνάτε !»

Παρότι το θέμα της φωτογραφίας δεν είναι σχετικό με την Άνω Πόλη, την αναφέρω μαζί με το σχόλιο του μαθητή, για να υποστηριχτεί η άποψη, ότι η φωτογραφηση προάγει συναισθηματικές-αυτοθεραπευτικές διεργασίες  (θεραπευτική φωτογραφία).

Στον Πίνακας ΙΙ περιέχονται  μερικές φωτογραφίες από την φωτογραφική περιβαλλοντική ομάδα του 32^ου ΓΕ.Λ.

Πίνακας ΙΙ

“Άραγε τα τείχη και τα συρματοπλέγματα θα σταματήσουν την επέλαση της φύσης;”

Οι φωτογραφίες και από τα δύο τμήματα των δύο θεσμών, εκτέθηκαν ταυτόχρονα σε δημόσιο χώρο της  Άνω Πόλης, κοντά σε γνωστό μεζεδοπωλείο της περιοχής, ώστε να διαχυθούν τα αποτελέσματα της κοινής προσπάθειας και να γίνουν έτσι αντικείμενο προβληματισμού, σε όσο το δυνατόν περισσότερους πολίτες αυτής της πόλης.

Σχολιάζοντας τη φωτογράφηση ως εκπαιδευτική διαδικασία

Μέσα  από την διαδικασία της φωτογράφησης της Άνω Πόλης – όπως ως εκπαιδευτικός τη βίωσα με τις δύο διαφορετικές ομάδες μαθητών - αλλά και από τα αποτελέσματα της διαδικασίας, όπως τις φωτογραφίες,  που μπορείτε να δείτε στους παραπάνω Πίνακες, Ι & ΙΙ, κατέληξα κατά αρχήν σε κάποια συμπεράσματα, όπως: i) Η περιβαλλοντική εκπαίδευση στους εφήβους μειονοτικών πληθυσμών, είναι σημαντικό εργαλείο  ενσωματωτικής προσέγγισης (integration) ii) Η ψυχή και το αίσθημα, είναι ανεξάρτητα απο την φυλετική καταγωγή, την οικονομική κατάσταση, τα προβλήματα με την δικαιοσύνη λόγω μικροπαραβάσεων, τη μη συμμετοχή στο επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα. iii) Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της πόλης γίνονται φανερά σε όλους τους κατοίκους της πόλης, αφού η θέαση γίνεται με τον ίδιο τρόπο από όλους τους πολίτες της ίδιας πόλης. iv) Αποστομώνονται αυτοί που αναφέρονται στην «καθαρότητα» της φυλής και δεν καταλαβαίνουν την διαχρονική πολυπολιτισμικότητα της πόλης της Θεσσαλονίκης.

Ίσως μια περαιτέρω συγκριτική μελέτη και έρευνα θα ενίσχυε την αξία ανάλογων ανοιχτών εκπαιδευτικών διαδικασιών, ως περισσότερο αποτελεσματικές εκπαιδευτικές διαδικασίες.

Βιβλιογραφία

Αρτέμης Μ. Αθανασάκης (2000), Οικοπεριβαλλοντική Ψυχολογία και Εκπαίδευση, Αθήνα: Χρήστος Ε. Δάρδανος    

Α.Δ. Γεωργόπουλος  επιμέλεια (2005), Περιβαλλοντική εκπαίδευση, Αθήνα: Gutenberg         

Κωνσταντίνα Σχίζα (2008), Συστημική Σκέψη και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Αθήνα: Χρήστος Ε. Δάρδανος

Τζον Μπέργκερ (2011), Η ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ, Αθήνα: Μεταίχμιο

Ευγενία Φλογαΐτη, (2006), Εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία, Αθήνα: Ελληνικά  γράμματα.

Χρήστος Κάτσικας, Εύα Πολίτου, (1999), Εκτός «Τάξης» το «Διαφορετικό»;,Αθήνα: Gudenberg

Bernan, (1993), Beyond the smile: The Therapeutic Use of the Photograph, London: Routledge

Cyril Mango, (1988), ΒΥΖΑΝΤΙΟ, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

Matthew Lipman, (2006), Η ΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη

Roger Marples, (2003), ΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ, Αθήνα: ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

Rene Passet (1987), ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, Θεσσαλονίκη: επίκεντρο