Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: 33 χρόνια αναμνήσεις…

Η ιστορία της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Π.Ε) στον τόπο μας, ξετυλίγεται μέσα από την προσωπική μαρτυρία του Διευθυντή του 3^ου Γυμνασίου Νάουσας, που από το 1985 και μέχρι σήμερα πραγματοποιεί προγράμματα Π.Ε στο σχολείο του, προσπαθώντας να “μετασχηματίσει” τη σχολική πραγματικότητα. Η ελπίδα που γεννήθηκε στην αρχή,  ότι η Π.Ε θα μπορούσε να  γίνει “ο πολιορκητικός κριός” για αλλαγές στο σχολείο, κατά πόσο σήμερα μπορούμε να πούμε ότι το έχει καταφέρει? Το ερώτημα παραμένει…

Όταν ένας εκπαιδευτικός πλησιάζει τα 35 χρόνια υπηρεσίας, είναι πολύ φυσικό να κάνει μια αναδρομή στα παλιά, έναν απολογισμό όλων αυτών των χρόνων στο σχολείο, δίπλα στα παιδιά και τους συναδέλφους, τους γονείς, την υπηρεσία κ.λ.π. Ασφαλώς αυτή τη στιγμή σου  έρχονται στο μυαλό  οι όμορφες στιγμές, αλλά και κάποιες δύσκολες καταστάσεις που χρειάστηκε να αντιμετωπίσεις. Εγώ σήμερα θα σταθώ στις ευχάριστες στιγμές που έζησα στο σχολείο, κυρίως μαζί με τα παιδιά. Και αυτές οι ευχάριστες αναμνήσεις συνδέονται άρρηκτα με τις σχολικές δραστηριότητες, με τις οποίες ασχολήθηκα 33 ολόκληρα χρόνια.

Ήταν θυμάμαι ένα όμορφο χειμωνιάτικο βράδυ του 1983, τότε που υπηρετούσα στην πανέμορφη Ζάκυνθο, όταν μια ομάδα συναδέλφων ήρθε από την Αθήνα για να μας ενημερώσει για ένα νέο πρόγραμμα, που εφαρμόζονταν ήδη σε πολλά Ευρωπαϊκά σχολεία και πειραματικά σε γυμνάσιο της Βούλας. Βρήκαμε πολύ ελκυστική την ιδέα και έτσι μαζί με τον συνάδελφο Γιάννη Κοπανά ξεκινήσαμε δειλά να εφαρμόζουμε το πρώτο πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο Γυμνάσιο Κατασταρίου με θέμα «το νερό», σε ένα τμήμα της Β΄ τάξης. Όσο προχωρούσε το πρόγραμμα, προέκυπταν διάφορα γραφειοκρατικά προβλήματα, τα οποία όμως δεν μας αποθάρρυναν να συνεχίσουμε την προσπάθειά μας, διότι βλέπαμε συγχρόνως τον ενθουσιασμό των παιδιών, τα οποία συμμετείχαν εθελοντικά και μαζί ανακαλύπταμε ένα νέο τρόπο διδασκαλίας, το περίφημο project, το οποίο έκανε πιο ενδιαφέρον και πιο ελκυστικό το μάθημα μαζί με τη συμμετοχή των μαθητών. Έτσι και την επόμενη χρονιά εφάρμοσα ένα νέο πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο Γυμνάσιο Βανάτου με τη συμμετοχή όλων των μαθητών του σχολείου (δεν ήταν και πολλοί) και με την συμπαράσταση του διευθυντή μου, του Παναγιώτη Μακρυπόδη. Το θέμα ήταν γενικό για την προστασία του περιβάλλοντος.

Όταν το 1985 ήρθα με μετάθεση στο 3^ο Γυμνάσιο Νάουσας ανακάλυψα ότι κάπου εκεί ψηλά στα βουνά, στο Γυμνάσιο Ριζωμάτων ο συνάδελφος Ζήσης Αγγελίδης εφάρμοζε ένα πρόγραμμα Περιβαλλοντικής σχετικό με το δάσος. Μάλιστα η Διεύθυνση ΔΕ Ημαθίας οργάνωσε και μια επίσκεψη καθηγητών και μαθητών στο σχολείο των Ριζωμάτων, όπου μάθαμε από κοντά περισσότερα για την καινούργια σχολική δραστηριότητα. Αυτό λοιπόν ήταν μια ακόμη αφορμή για να ξεκινήσω στο 3^ο Γυμνάσιο Νάουσας τα προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και από τότε να μην τα σταματήσω μέχρι σήμερα. Στην αρχή στο πρόγραμμα συμμετείχαν μαθητές από ένα ή δύο τμήματα. Όμως επειδή κάθε χρόνο όλο και περισσότερα παιδιά ήθελαν να μπουν στα προγράμματα, τελικά οι συναντήσεις της ομάδας άρχισαν να γίνονται εκτός ωραρίου, ώστε να συμμετέχουν όσοι μαθητές ήθελαν από όλα τα τμήματα του σχολείου. Τα θέματα που μας απασχόλησαν όλα αυτά τα χρόνια ήταν τοπικού ενδιαφέροντος, όπως π.χ. Το ποτάμι μας η Αράπιτσα, το βουνό μας το Βέρμιο, τα παραδοσιακά σπίτια της Νάουσας, το αμπέλι και το κρασί, το μήλο, γενικά οι καλλιέργειες, το πάρκο μας, το άλσος του Αγίου Νικολάου, οι εκκλησιές της περιοχής, τα βότανα του Βερμίου, οι δρόμοι της πόλης, το σχολείο μας κ.λ.π.. Επίσης με αφορμή τη Νάουσα ασχοληθήκαμε και με γενικότερα περιβαλλοντικά θέματα, όπως την Ανακύκλωση, τα Γεωμυθολογικά μονοπάτια, τους Υγρότοπους της Ελλάδας κ.λ.π.

Η οργάνωση ενός προγράμματος ξεκινάει με τις τυπικές διαδικασίες (πρακτικά κ.λ.π.) το Σεπτέμβριο. Ακολουθεί η εκδήλωση ενδιαφέροντος από τους μαθητές. Αφού ενημερωθούν πρώτα αυτοί προφορικά και οι γονείς τους με σημείωμα, φέρνουν στο σχολείο υπογεγραμμένη υπεύθυνη δήλωση από τον κηδεμόνα. Κατόπιν γίνεται η πρώτη συνάντηση. Επειδή συνήθως τα παιδιά που συμμετέχουν είναι πολλά (περισσότερα και από 100) και επειδή κάθε χρόνο όλο και περισσότεροι συνάδελφοι επιθυμούν να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα, χωριζόμαστε σε 2 ή 3 ομάδες με το ίδιο ή διαφορετικά θέματα, τα οποία επιλέγουν οι ίδιοι οι μαθητές στην πρώτη συνάντηση. Μάλιστα σ’ αυτή τη συνάντηση γίνονται και οι εκλογές για την ανάδειξη του προεδρείου που θα αντιπροσωπεύει την ομάδα σε συναντήσεις με το δήμαρχο και άλλους φορείς. Ακολουθεί ο χωρισμός σε ομάδες δουλειάς ανάλογα με τα ενδιαφέρονται και τις δεξιότητες κάθε μαθητή και κατόπιν η συγκέντρωση του υλικού. Μέσα στις δραστηριότητες της ομάδας ασφαλώς είναι το παιχνίδι ρόλων, οι δραματοποιήσεις και οι πολλές επισκέψεις εκδρομές κ.λ.π. Κάθε χρόνο επισκεπτόμαστε με ημερήσιες εκδρομές ΚΠΕ γειτονικών νομών όπου συμμετέχουμε σε σχετικά προγράμματα και διοργανώνουμε μια 3ήμερη εκδρομή σε περιοχές της Ελλάδας μα ιδιαίτερο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον, όπως πχ. τους υγρότοπους και τα δάση της Αν. Μακεδιονίας και Θράκης (Δέλτα Έβρου, Λίμνη Κερκίνη, Βιστωνίδα, σπήλαιο Δράμας, Δάσος Δαδιάς κ.λ.π.), την Ήπειρο (Σπήλαιο Περάματος, Λίμνη Παμβώτιδα, φαράγγι του Βίκου, ποτάμια κ.λ.π.). Φθάσαμε ακόμη και στη Ζάκυνθο και στην Αθήνα για να συμμετέχουμε σε προγράμματα των ΚΠΕ, να επισκεφθούμε Μουσεία και να δούμε τις περιβαλλοντικές ομορφιές. Κάθε χρονιά στο τέλος του προγράμματος οργανώνεται εκδήλωση παρουσίασης που περιλαμβάνει θεατρικά, προβολές κ.λ.π. που ετοιμάστηκαν από μαθητές με τη βοήθεια των υπεύθυνων καθηγητών. Επίσης πολλές εργασίες εκδόθηκαν σε φυλλάδια και βιβλία. Κάθε χρόνο η Ομάδα εκδίδει και ημερολόγιο τοίχου με εργασίες των μαθητών (φωτογραφίες, ζωγραφιές κείμενα κ.λ.π.)

Μέσα από τα προγράμματα Περιβαλλοντικής ανακαλύψαμε και την Αγωγή Υγείας, την Αγωγή Καταναλωτή, την Αγωγή Σταδιοδρομίας, τα ευρωπαϊκά προγράμματα Comenius, το Θέατρο, έκδοση σχολικής εφημερίδας κ.λ.π.  Έτσι εφαρμόσαμε στο σχολείο περισσότερα από 10 προγράμματα Αγωγής Υγείας σε ξεχωριστές ομάδες, 18 θεατρικές παραστάσεις, 12 χρόνια συμμετοχής σε προγράμματα Comenius με συνεργασία και ανταλλαγές με περισσότερες από 10 χώρες κ.λ.π.  Επίσης συμμετείχαμε σε προγράμματα του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στο πρόγραμμα του ΥΠΠΕΘ «ΚΑΛΛΙΣΤΩ», στο πρόγραμμα Ισότητας των δύο φύλων, το Ecomobility κ.λ.π..

Συμμετείχαμε και σε πολλούς ελληνικούς και ευρωπαϊκούς διαγωνισμούς με μεγάλη επιτυχία. Έτσι το 1990 τιμηθήκαμε από την UNESCO με το βραβείο Earth day, πήραμε το 1^ο Βραβείο στην Ελλάδα συμμετέχοντας στον Ευρωπαϊκό  διαγωνισμό του Νεαρού Καταναλωτή, το 1^ο  Βραβείο Μπότση για την εφημερίδα μας και πολλούς επαίνους από ΤΑ ΝΕΑ, πολλά βραβεία για τη Θεατρική Ομάδα από συμμετοχές μας σε διαγωνισμούς του Υπουργείου, της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, της ΔΔΕ Ημαθίας, του ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας κ.λ.π., Προσκληθήκαμε 4 φορές στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για να συμμετάσχουμε σε εκδηλώσεις ή συνέδρια και πολλά ακόμη. Βραβευτήκαμε επίσης από το Δήμο Νάουσας, τη Μητρόπολη Βεροίας και άλλους φορείς. Ασφαλώς τα βραβεία αποτελούν μια ηθική ικανοποίηση, όμως το μεγαλύτερο κέρδος από όλες τις δραστηριότητες είναι η χαρά που νοιώθουν τα παιδιά με τη συμμετοχή τους στα παραπάνω προγράμματα. Παρόλο που συμμετέχουν εθελοντικά, χωρίς βαθμούς και απουσίες κάθε χρόνο έρχονται όλο και περισσότερα, διότι μέσα από τα προγράμματα νοιώθουν τη χαρά της δημιουργίας μπορούν να παίξουν δημιουργικά, να κάνουν εκπαιδευτικές εκδρομές, να αναπτύξουν τα ταλέντα τους, να γνωρίζουν καλύτερα την τοπική τους κοινωνία, να αγαπήσουν το σχολείο και τους καθηγητές τους να αποκτήσουν καινούργιους φίλους και τελικά να έχουν να θυμούνται όμορφα πράγματα.

Αυτά τα 33 χρόνια έζησα από κοντά την εξέλιξη της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Νομίζω ότι ξεχωριστή θέση έχει η πρώτη μεγάλη συνάντηση εκπαιδευτικών και εκπροσώπων του Υπουργείου Παιδείας που πραγματοποιήθηκε το Μάιο του 1989 στις Σπέτσες. Εκεί γνώρισα τους πρωτοπόρους, όπως τον Χ. Σαμαντά, την Β. Τσαλίκη, την Ν. Αντωνιάδου, την Ν. Σχίζα, την Μ. Αλεξοπούλου κ.λ.π. και νομίζω ότι εκεί τέθηκαν τα θεμέλια της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα και επίσημα εντάχθηκε στο σχολικό πρόγραμμα. Σημαντική επίσης θεωρώ, σε τοπικό επίπεδο, συνάντηση που έγινε το 1990 στο Λουτράκι Πέλλας με πρωτοβουλία του Ζ. Αγγελίδη, όπου έγιναν προτάσεις για την τοποθέτηση σε κάθε Διεύθυνση υπεύθυνων. Ασφαλώς και η Συνάντηση που έγινε στο Δημαρχείο της Τριανδρίας το 1991 είναι ιστορική γιατί εκεί υπογράψαμε την ίδρυση της ΠΕΕΚΠΕ. Η επόμενη συνάντηση που έγινε στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας ήταν επίσης σημαντική, διότι εκεί έγιναν οι προτάσεις για την ίδρυση  των ΚΠΕ. Έτσι μαζί με τη Φανή Βλάχου και άλλους Ναουσαίους και με τη συνδρομή του Δήμου Νάουσας τελικά καταφέραμε να ιδρυθεί και ΚΠΕ στη Νάουσα, το οποίο λειτουργεί με επιτυχία μέχρι σήμερα. Πιστεύω  ότι τα ΚΠΕ προσέφεραν στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Παρόλο που δεν συμμετείχα σε παιδαγωγική ομάδα ΚΠΕ, διότι δεν μπορώ να αποχωριστώ το σχολείο και τους μαθητές μου, εντούτοις συνεργάστηκα με πολλά Κέντρα Περιβαλλοντικής είτε συμμετέχοντας σε σεμινάρια σαν εισηγητής ή ακροατής είτε σε επισκέψεις με την περιβαλλοντική ομάδα μου. Έτσι γνώρισα από κοντά και απέκτησα πολλούς φίλους στα ΚΠΕ Κορδελιού, Σιάτιστας, Βελβεντού, Ζιάκκα, Γρεβενών, Στυλίδας, Αργυρούπολης, Λαυρίου, Ακράτας, Μουζακίου, Κόνιτσας, Νάουσας, Έδεσσας, Βερτίσκου, Ζακύνθου, Κερατσινίου κ.λ.π.    

Αναπολώντας λοιπόν τα 35 χρόνια δουλειάς στο σχολείο, θεωρώ ότι η ενασχόληση με την Περιβαλλοντική εκπαίδευση και γενικά με τις σχολικές δραστηριότητες κατέχει την πρώτη θέση στις όμορφες αναμνήσεις μου, γιατί οι δραστηριότητες σε φέρνουν πιο κοντά με τους μαθητές και τους συναδέλφους σου. Βλέπεις τα παιδιά να χαίρονται τη ζωή τους στο σχολείο και να σε αντιμετωπίζουν όχι μόνο σαν δάσκαλο αλλά και σαν φίλο. Επίσης παίρνεις ιδέες και μπορείς να κάνεις; καλύτερα το μάθημά σου. Οι Βιωματικές δράσεις και η Θεματική εβδομάδα στηρίζονται στη μεθοδολογία της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Έτσι όσοι συνάδελφοι ασχολήθηκαν με προγράμματα δεν είχαν κανένα πρόβλημα να ασχοληθούν και με τις νέες καινοτομίες – μαθήματα που προστέθηκαν τα τελευταία χρόνια στο ωρολόγιο πρόγραμμα. Τελικά πιστεύω ότι η συμμετοχή σε σχολικές δραστηριότητες μας κάνει τη ζωή στο σχολείο πιο ευχάριστη και δημιουργική, αποφεύγουμε τη ρουτίνα και κυρίως μετά από χρόνια οι μαθητές σου θα σε λένε και μια καλημέρα και θα θυμούνται τα όμορφα χρόνια που πέρασαν μαζί σου…     

Αφιερώνω το κείμενο αυτό στον αγαπημένο μου φίλο, πρώην υπεύθυνο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στη ΔΔΕ Ημαθίας, Χρήστο Γούλα, ο οποίος έφυγε τόσο νωρίς το περασμένο καλοκαίρι.

Ν.Κ.

 Ο συγγραφέας

Ο Νίκος Κύρου είναι Γεωλόγος και Διευθυντής του 3^ου Γυμνασίου Νάουσας