Πώς επηρεάζει η πανδημία την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση;

Πρόκειται για έρευνα, η οποία πραγματοποιήθηκε στην αρχή του σχολικού έτους 2020-2021, σε εκπαιδευτικούς Α΄/θμιας και Β΄/θμιας Εκπαίδευσης που υπηρετούν σε σχολικές μονάδες της Δυτικής και Ανατολικής Θεσσαλονίκης, με στόχο τη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο επηρεάζει η πανδημία την υλοποίηση σχολικών προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Η έρευνα αυτή αποτελεί πρωτοβουλία και αποτέλεσμα της συνεργασίας της παιδαγωγικής ομάδας του Κ.Π.Ε. Ελευθερίου Κορδελιού και Βερτίσκου με τις Υπεύθυνες Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης των Διευθύνσεων Α΄/θμιας και Β΄/θμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής και Δυτικής Θεσσαλονίκης. Η διερεύνηση ανέδειξε τις προθέσεις των εκπαιδευτικών όσον αφορά στην υλοποίηση προγραμμάτων Π.Ε., εκπαιδευτικών επισκέψεων και προγραμμάτων του Κ.Π.Ε. την τρέχουσα σχολική χρονιά, τους παράγοντες που επηρεάζουν αυτές τις προθέσεις και το είδος της υποστήριξης που επιθυμούν από τις Υπεύθυνες Π.Ε. και το Κ.Π.Ε.

Εισαγωγή

Οι δύσκολες και πρωτόγνωρες συνθήκες, που επικρατούν τη φετινή χρονιά στα σχολεία λόγω του δεύτερου κύματος της πανδημίας COVID-19, φάνηκε πολύ γρήγορα ότι θα επηρεάσουν τόσο την υλοποίηση προγραμμάτων Π.Ε. στο σχολείο, όσο και τις επισκέψεις σε Κ.Π.Ε. για παρακολούθηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Με αυτό το σκεπτικό και στόχο τον καλύτερο δυνατό προγραμματισμό του έργου τόσο του Κ.Π.Ε., όσο και των Υπευθύνων Π.Ε. με τρόπο, που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των εκπαιδευτικών και στις συνθήκες της εποχής, αποφασίστηκε από τις Υπεύθυνες Π.Ε. Α΄/θμιας και Β’/θμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής και Δυτικής Θεσσαλονίκη και το Κ.Π.Ε. Ελευθερίου Κορδελιού & Βερτίσκου η διερεύνηση των απόψεων εκπαιδευτικών στη γεωγραφική περιοχή της Θεσσαλονίκης αναφορικά με την υλοποίηση προγραμμάτων Π.Ε. το τρέχον σχολικό έτος 2020-2021.

Μεθοδολογία

Η συλλογή των δεδομένων έγινε με τη χρήση ερωτηματολογίου. Το ερωτηματολόγιο προωθήθηκε στους εκπαιδευτικούς που υλοποιούν προγράμματα Π.Ε. και σε ομάδες του Facebook, οι οποίες είναι σχετικού ενδιαφέροντος. Ήταν ανώνυμο και περιλάμβανε, πέρα από τα εκπαιδευτικά στοιχεία (Διεύθυνση Εκπαίδευσης και τάξη που διδάσκουν), ερωτήσεις σχετικά με την πρόθεσή τους να υλοποιήσουν προγράμματα Π.Ε. την τρέχουσα σχολική χρονιά και τους παράγοντες που επηρεάζουν την απόφασή τους αυτή. Στην έρευνα ανταποκρίθηκε ένα αρκετά ικανοποιητικό δείγμα εκπαιδευτικών.Το ερωτηματολόγιο απαντήθηκε το χρονικό διάστημα από τις 20 Οκτωβρίου έως τις 3 Νοεμβρίου 2020, πριν δηλαδή την επιβολή καραντίνας στη Θεσσαλονίκη, από διακόσιους σαράντα τρεις εκπαιδευτικούς (Ν=243).

Αποτελέσματα και συζήτηση

Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι τα ερωτηματολόγια απαντήθηκαν κυρίως από εκπαιδευτικούς Α΄/θμιας Εκπαίδευσης σε ποσοστό 79% και σε μικρότερο ποσοστό από εκπαιδευτικούς Β΄/θμιας (21%). Από τους 192 στο σύνολό τους εκπαιδευτικούς Α΄/θμιας Εκπαίδευσης οι 82 ήταν νηπιαγωγοί και οι υπόλοιποι δάσκαλοι, από τους οποίους οι 39 διδάσκουν σε μικρές τάξεις (Α΄-Γ΄) τη φετινή σχολική χρονιά και οι 68 σε μεγαλύτερες (Δ΄-ΣΤ΄). Υπήρξαν και 3 εκπαιδευτικοί Α΄/θμιας, που δεν απάντησαν σε ποια τάξη διδάσκουν. Οι εκπαιδευτικοί της Β΄/θμιας, που συμμετείχαν στην έρευνα, ήταν 51 στο σύνολό τους, από τους οποίους οι 31 διδάσκουν σε Γυμνάσιο και οι  20 σε Λύκειο (Γράφημα 1).

Γράφημα 1

Στην ερώτηση, που αφορούσε την πρόθεσή τους να υλοποιήσουν πρόγραμμα Π.Ε. την τρέχουσα σχολική χρονιά, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων/συμμετεχουσών εκπαιδευτικών δήλωσε ότι σκοπεύει να υλοποιήσει πρόγραμμα (58%), ωστόσο μεγάλο ήταν και το ποσοστό των εκπαιδευτικών που απάντησαν αρνητικά (42%) (Γράφημα 2). Οι εκπαιδευτικοί φαίνεται να είναι διχασμένοι ως προς την απόφασή τους να υλοποιήσουν Προγράμματα Π.Ε., εύρημα που συμφωνεί με τις τελικές καταθέσεις προγραμμάτων Π.Ε. στις Διευθύνσεις Εκπαίδευσης, οι οποίες παρουσιάζουν σημαντική αριθμητική μείωση συγκριτικά με το σχολικό έτος 2019-2020.

Από την ανάγνωση των δεδομένων διαφάνηκε ότι γενικά ο φόβος, η κούραση και η πίεση λόγω συνθηκών (τα μέτρα, η μάσκα, οι αποστάσεις), η απροθυμία των γονέων, η έλλειψη χρόνου, ο περιορισμός ή η αδυναμία υλοποίησης επισκέψεων σε χώρους εκτός σχολείου, συνεργασιών και επαφής με φορείς και οι δυσκολίες για βιωματικές δράσεις, αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες που αποθαρρύνουν τους εκπαιδευτικούς από την υλοποίηση προγραμμάτων Π.Ε. την τρέχουσα σχολική χρονιά. Δεν ήταν λίγοι, βέβαια, οι εκπαιδευτικοί, που δήλωσαν ότι τη φετινή χρονιά θα υλοποιήσουν Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας ή Πολιτιστικών Θεμάτων. Στη Β΄/θμια Εκπαίδευση η έλλειψη δυνατότητας δημιουργίας μικτής περιβαλλοντικής ομάδας (από μαθητές/τριες διαφόρων τμημάτων) σύμφωνα με τη φετινή εγκύκλιο, φαίνεται να επηρεάζει τη διάθεσή να υλοποιήσουν πρόγραμμα σε ποσοστό 48% (Γράφημα 3). Αυτό θα μπορούσε να αποδοθεί στο γεγονός ότι επιθυμούν να υλοποιούν Προγράμματα με τους/τις πρόθυμους/ες να συμμετέχουν μαθητές/τριες και στη δυσκολία συγκέντρωσης ικανού αριθμού μαθητών/τριών από ένα μόνο τμήμα. Στην Α’/θμια Εκπαίδευση αυτό που φαίνεται να προβληματίζει κυρίως τους εκπαιδευτικούς είναι η δυσκολία ή η έλλειψη δυνατότητας εργασίας σε ομάδες.

Όσον αφορά στην πρόθεση υλοποίησης εκπαιδευτικών επισκέψεων την τρέχουσα σχολική χρονιά στο πλαίσιο των σχολικών προγραμμάτων Π.Ε., η πλειοψηφία των εκπαιδευτικών σε ποσοστό 61,3% απάντησε αρνητικά (Γράφημα 4). Οι κύριοι λόγοι που αναφέρθηκαν από τους εκπαιδευτικούς, ήταν η διασφάλιση της υγείας των μαθητών/τριών (αποφυγή συγχρωτισμού και επιπλέον έκθεσης), το απαγορευτικό κόστος της μετακίνησης λόγω περιορισμένου αριθμού μαθητών/τριών και η επιφυλακτικότητα των γονέων.

Στην ερώτηση για το ποια προοπτική φαίνεται στους εκπαιδευτικούς ως η πιο πιθανή στην περίπτωση που επιθυμούν να υλοποιήσουν πρόγραμμα του Κ.Π.Ε., η ανάγνωση των δεδομένων ανέδειξε τη σαφή προτίμησή τους σε προγράμματα που υλοποιούνται σε εξωτερικούς χώρους (όπως το πρόγραμμα “Θεσσαλονίκη - Βιώσιμη πόλη” στο κέντρο της πόλης και το πρόγραμμα “Ενεργός πολίτης στη γειτονιά μου” στο Ντεπώ και στο Ελευθέριο) και κυρίως ένα νέο προτεινόμενο πρόγραμμα στην περιοχή γύρω από το σχολείο. Στο σημείο αυτό πρέπει να πούμε ότι οι απαντήσεις των εκπαιδευτικών φαίνεται να συμπίπτουν με την εκφρασμένη -κατά την προσωπική επικοινωνία μαζί τους- ανάγκη και πρόθεσή τους να υλοποιήσουν δραστηριότητες με τους/τις μαθητές/τριες σε ανοιχτούς χώρους εκτός του σχολείου. Αρκετοί εκπαιδευτικοί ενδιαφέρθηκαν, επίσης, στην υλοποίηση προγράμματος εξ αποστάσεως. Τις λιγότερες θετικές απαντήσεις συγκέντρωσε η επίσκεψη και υλοποίηση προγράμματος στο χώρο του Κ.Π.Ε (Γράφημα 5).

Στην ερώτηση ποιο/ποια από τα προγράμματα του Κ.Π.Ε. θα τους ενδιέφερε να υλοποιηθεί/υλοποιηθούν εξ αποστάσεως το τρέχον σχολικό έτος, οι απαντήσεις των εκπαιδευτικών μοιράστηκαν σε δυο κυρίως προγράμματα: “Κλιματική αλλαγή” και “Σκουπίδια για πέταμα; Όχι, ευχαριστώ!”, τα οποία συγκέντρωσαν τις περισσότερες προτιμήσεις των εκπαιδευτικών (Γράφημα 6). Το πρόγραμμα  “Σκουπίδια για πέταμα; Όχι, ευχαριστώ!” συγκέντρωσε τις προτιμήσεις εκπαιδευτικών Νηπιαγωγείων και μικρών τάξεων του Δημοτικού, ενώ το πρόγραμμα “Κλιματική αλλαγή” εκπαιδευτικών μεγάλων τάξεων του Δημοτικού και της Β/θμιας. Οι εκπαιδευτικοί πρότειναν αρκετά ακόμα θέματα για προγράμματα εξ αποστάσεως, όπως για το νερό, τη θάλασσα, την ανακύκλωση, τη βιώσιμη πόλη, τη γειτονιά κ.ά.

Στην τελευταία ερώτηση, που αφορούσε τις απόψεις των εκπαιδευτικών για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν Υπεύθυνες Π.Ε. και Κ.Π.Ε. να τους υποστηρίξουν σε αυτές τις ιδιαίτερες συνθήκες, οι απαντήσεις συμπεριέλαβαν κυρίως τα εξ αποστάσεως σεμινάρια και βιωματικά εργαστήρια, τη συνεχή επικοινωνία, ανατροφοδότηση και ηθική υποστήριξη και την παροχή εκπαιδευτικού υλικού. Μεμονωμένες απαντήσεις ανέφεραν την επαφή με τις μαθητικές ομάδες με εξ αποστάσεως ενημερωτικές συναντήσεις, όπως επίσης και την εκπαίδευση σε θέματα ψηφιακής τεχνολογίας.

Συμπεράσματα

Η αποδελτίωση των ευρημάτων της διερεύνησης ανέδειξε τις προθέσεις των εκπαιδευτικών αναφορικά με την υλοποίηση προγραμμάτων Π.Ε., την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών επισκέψεων, την παρακολούθηση προγραμμάτων του Κ.Π.Ε., καθώς και το είδος της υποστήριξης που επιθυμούν για την τρέχουσα σχολική χρονιά. Σε αυτό το πλαίσιο, ως πρώτο βήμα, αποφασίστηκε από τους σχεδιαστές της έρευνας η δημιουργία μιας δημόσιας ομάδας σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, προκειμένου να υπάρχει ένας κοινός χώρος επικοινωνίας και ανταλλαγής για όλους τους εκπαιδευτικούς, υποστηριζόμενος από τις Υπεύθυνες Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής και Δυτικής Θεσσαλονίκης και το Κ.Π.Ε. Ελευθερίου Κορδελιού και Βερτίσκου. Η ομάδα δημιουργήθηκε στο facebook με το όνομα “εξ αποστάσεως… περιβαλλοντική” και η ανταπόκριση των εκπαιδευτικών μέχρι σήμερα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντική.

Με την πεποίθηση ότι οι συνεργασίες αποτελούν παράγοντα ενδυνάμωσης οι Υπεύθυνες Π.Ε. και το Κ.Π.Ε. που συνεργάστηκαν για την διεξαγωγή της παραπάνω διερεύνησης, σχεδιάζουν από κοινού εξ αποστάσεως επιμορφωτικές δράσεις, ενώ το Κ.Π.Ε. σχεδιάζει ένα νέο πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης για μαθητές/τριες. Τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας, σε συνδυασμό με τα οφέλη και τις προκλήσεις των πρωτοβουλιών που αναπτύσσονται από κοινού, στο πλαίσιο που επέβαλαν οι παρούσες εξ… αποστάσεως συνθήκες, αποτελούν ένα νέο πεδίο ενδιαφέροντος που φαίνεται πως θα μας απασχολήσει μελλοντικά.

Υφαντής Γιώργος, Αθανασίου Χρυσούλα, Στυλιάδης Κωνσταντίνος, Ριφάκη Νικολέτα, Σλαυκίδης Γιώργος: ΚΠΕ Ελευθερίου Κορδελιού & Βερτίσκου,

Δαρδιώτη Αντωνία, Υπεύθυνη Περ/κής Εκπ/σης ΔΔΕ Ανατολικής Θεσσαλονίκης,

Ιππέκη Βίκυ, Υπεύθυνη Περ/κής Εκπ/σης ΔΠΕ Δυτικής Θεσσαλονίκης,

Τσαλίκη Χριστίνα, Υπεύθυνη Περ/κής Εκπ/σης ΔΠΕ Ανατολικής Θεσσαλονίκης,

Μιχελάκη Δέσποινα, Υπεύθυνη Περ/κής Εκπ/σης ΔΔΕ Δυτικής Θεσσαλονίκης