Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση σε δύσκολους καιρούς

Στις 15 Νοεμβρίου 2021 η Πανελλήνια Ένωση Εκπαιδευτικών για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Κ. Μακεδονίας (ΠΕΕΚΠΕ) οργάνωσε διαδικτυακή ημερίδα με θέμα:

«Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση σε δύσκολους καιρούς»

Στόχος της συνάντησης ήταν να δοθεί το βήμα στους εκπαιδευτικούς που, παρ’ όλες τις  επιπλέον δυσκολίες που βίωσαν τα σχολεία στην εποχή της πανδημίας, κατάφεραν, με περίσσιο κουράγιο και εθελοντισμό, να υλοποιήσουν προγράμματα και δραστηριότητες περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (ΠΕ) και άλλων σχολικών δραστηριοτήτων με τους μαθητές και τις μαθήτριές τους. Σε εποχές που οι εκπαιδευτικοί έπρεπε να οργανώσουν χωρίς προηγούμενη γνώση διαδικτυακά μαθήματα, τα προγράμματα των σχολικών δραστηριοτήτων φάνταζαν πολυτέλεια. Ωστόσο, μετά το πρώτο σοκ, ξεκίνησαν να υλοποιούν μικρές ή μεγάλες δράσεις και προγράμματα.

Η ΠΕΕΚΠΕ θέλησε να αναδείξει και να εκτιμήσει αυτή την πολύτιμη εμπειρία και για το λόγο αυτό προσκάλεσε εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης οι οποίοι με τις σύντομες εισηγήσεις τους μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους με το κοινό που συμμετείχε, ενημέρωσαν για τις θεματικές που επέλεξαν, παρουσίασαν τις δράσεις που υλοποιήθηκαν και τον τρόπο με τον οποίο τις υποστήριξαν, σχολίασαν το πώς ανταποκρίθηκαν τα παιδιά, μίλησαν για τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν και τόνισαν τα θετικά που μπορούμε να κρατήσουμε για το μέλλον.

Προγράμματα και δράσεις

Ας δούμε εν συντομία τα προγράμματα και τις δράσεις που παρουσιάστηκαν:

α) Η πρώτη εισήγηση με θέμα «Περιβαλλοντικά Προγράμματα και Σεμινάρια του ΚΠΕ Ελευθερίου Κορδελιού & Βερτίσκου στον καιρό του Covid 19» έγινε από την κ. Νικολέτα Ριφάκη, Δασολόγο και Δασκάλα και τον κ. Κώστα Στυλιάδη, Βιολόγο, εκπαιδευτικούς στο ΚΠΕ Ελευθερίου Κορδελιού & Βερτίσκου. Οι συνάδελφοι μας έδειξαν πόσο γρήγορα και αποτελεσματικά η παιδαγωγική ομάδα του ΚΠΕ ανταποκρίθηκε στις νέες συνθήκες, αξιοποιώντας νέα διαδικτυακά εργαλεία στο σχεδιασμό νέων προγραμμάτων και δραστηριοτήτων και στην προσαρμογή των ήδη υπαρχόντων. Οι δράσεις αφορούσαν α) προγράμματα με ποικίλες θεματικές για μαθητές και μαθήτριες και β) επιμορφωτικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο που μοιράστηκαν μαζί μας, μεταξύ άλλων, ήταν ότι η νέα διαδικτυακή συνθήκη έδωσε τη δυνατότητα για συνεργασίες μεταξύ των ΚΠΕ και των υπευθύνων σχολικών δραστηριοτήτων από διάφορες περιοχές στη διοργάνωση επιμορφωτικών σεμιναρίων. Η μεγάλη συμμετοχή και το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών από όλη τη χώρα κατέδειξε την επιτυχία αυτών των δράσεων. Λεπτομέρειες για τα προγράμματα και τις δράσεις του ΚΠΕ θα βρείτε στην ιστοσελίδα τους: http://www.kpe-thess.gr

β) Η δεύτερη παρουσίαση έγινε από την κ. Όλγα Χερίδου, Δασκάλα στο 2ο Δημοτικό Σχολείο Πυλαίας, με θέμα «Ξεναγοί εξ αποστάσεως - Γνωρίζω τον τόπο μου».   Στο πλαίσιο του προγράμματος οι μαθητές και οι μαθήτριες αναζήτησαν τα περιβαλλοντικά, πολιτιστικά και ιστορικά στοιχεία του τόπου τους, φωτογράφισαν γειτονιές, πήραν συνεντεύξεις από παλιότερες γενιές και έμαθαν για τα επαγγέλματα, τα έθιμα και τις ασχολίες των ανθρώπων της Πυλαίας. Τα παιδιά προσέγγισαν τη δική τους γειτονιά και τους δρόμους τους με τη ματιά του ερευνητή. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία ενός εκπληκτικού e-book στις σελίδες του οποίου αναδεικνύουν τον τόπο τους τουριστικά ως έμπειροι ξεναγοί. Το βιβλίο αυτό μπορείτε να το βρείτε στο σύνδεσμο: https://blogs.sch.gr/2dimpylaias/2021/06/17/neoi-xenagoi/

γ) Στην τρίτη εισήγηση η κ. Παρασκευή Δημητριάδου, Πληροφορικός στο 2ο Δημοτικό Σχολείο Πυλαίας, παρουσίασε το πρόγραμμα με θέμα «Ο κόσμος στο πιάτο μας». Η συνάδελφος μας έδειξε ότι οι μαθητές και οι μαθήτριές της μέσα από ποικίλες δραστηριότητες κατανόησαν την αξία της διατροφής και των επιλογών που κάνουμε, όχι μόνο για τη δική μας υγεία αλλά και για την προστασία άλλων οργανισμών. Τα παιδιά δημιούργησαν ένα  παιχνίδι για να δείξουν και να ευαισθητοποιήσουν τον κόσμο για τη σημασία που έχει η αλλαγή του τρόπου διατροφής για τη σωτηρία των μελισσών. Μας έδειξαν με απλό και εύληπτο τρόπο ότι κάθε ζώο, μικρό ή μεγάλο, παίζει ανεκτίμητο ρόλο στο οικοσύστημα και δεν παρέλειψαν να μας δώσουν ιδέες και προτάσεις για πιο υγιεινή και οικολογική διατροφή. Ένα δείγμα του παιχνιδιού που δημιούργησαν τα παιδιά στο Scratch μπορείτε να δείτε εδώ: https://blogs.sch.gr/2dimpylaias/2021/06/29/o-kosmos-sto-piato-mas-change-your-diet-save-the-animals/

δ) Στην τέταρτη εισήγηση η κ. Πολεμία Κωσταρέλα, Πολιτικός Μηχανικός στο Γυμνάσιο Πλατέως παρουσίασε το πρόγραμμα με θέμα «Τα σχολεία προστατεύουν το κλίμα»[1], ένα πρόγραμμα που συντόνισαν η ΜΚΟ ΑΝΤΙΓΟΝΗ (Κέντρο Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης για το Ρατσισμό, την Οικολογία, την Ειρήνη και τη μη Βία) σε συνεργασία με το ΚΠΕ Ελευθερίου Κορδελιού & Βερτίσκου. Τα παιδιά μέσα από ποικίλες δραστηριότητες (ψηφιακά παιχνίδια, καταγραφή της ενεργειακής κατανάλωσης, παρακολούθηση της σπατάλης των τροφίμων και της ποσότητας των απορριμμάτων και συνεντεύξεις) διερεύνησαν και κατανόησαν το θέμα της κλιματικής αλλαγής και ανέπτυξαν καλές πρακτικές για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, της σπατάλης τροφίμων και της διαχείρισης των απορριμμάτων.  Σημαντικό είναι το γεγονός ότι προχώρησαν και σε δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της σχολικής κοινότητας και της τοπικής κοινωνίας δημιουργώντας οικο-κώδικα, αφίσα με θέμα «ΤΕΡΜΑ ΣΤΗ ΣΠΑΤΑΛΗ», σχολική εφημερίδα και παρουσίαση για την κλιματική αλλαγή. Τέλος, ιδιαίτερα ενθαρρυντική εντύπωση έκανε η δήλωση της κ. Κωσταρέλα, ότι τα παιδιά ζητούσαν να συμμετέχουν στα προγράμματα σχολικών δραστηριοτήτων, αποδεικνύοντας για μια ακόμη φορά ότι αυτά αποτελούν, ακόμη και σε καιρό πανδημίας και σε συνθήκες εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, μια δημιουργική διέξοδο στο σχολείο. Περισσότερα για το πρόγραμμα θα βρείτε στο σύνδεσμο: https://thess.climateschools.gr/

ε) Με την πέμπτη εισήγηση η κ. Βιβή Κούκκου, Γεωλόγος στο 1^ο Γυμνάσιο Πεύκων, παρουσίασε το πρόγραμμα «Zero Waste: Τα σχολεία μπορούν»[2], το οποίο έγινε σε συνεργασία με τη ΜΚΟ ΑΝΤΙΓΟΝΗ. Στο πλαίσιο του προγράμματος οι μαθητές και οι μαθήτριες διερεύνησαν και κατανόησαν το θέμα της μείωσης των απορριμμάτων, ανέπτυξαν καλές πρακτικές για τη μείωσή τους και ευαισθητοποίησαν τη σχολική κοινότητα και την τοπική κοινωνία. Με ενδιαφέρον είδαμε ότι τα παιδιά, μεταξύ άλλων, παρακολούθησαν σχετικά ντοκιμαντέρ, έγραψαν ιστορίες, πήραν συνεντεύξεις, συμμετείχαν σε παίξιμο ρόλων, δημιούργησαν κατασκευές από ανακυκλώσιμα υλικά, δημιούργησαν διαδικτυακή εφημερίδα και padlets, συνέλεξαν πλαστικά καπάκια και ανακυκλώσιμο χαρτί. Περισσότερα για το πρόγραμμα και το εκπαιδευτικό υλικό για εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές θα βρείτε στους συνδέσμους:  α) https://bit.ly/3E4xIeI   β) https://bit.ly/32e2Mvu  γ) https://bit.ly/3stXeYX

στ) Στη συνέχεια ο κ. Γιάννης Κιλιντάρης, Μαθηματικός στο Γυμνάσιο Ασβεστοχωρίου, μας παρουσίασε το πρόγραμμα με τίτλο «Αμπελοφιλοσοφίες και σποροκαλλιέργειες», ένα πρόγραμμα που υλοποιείται εδώ και αρκετά χρόνια, σχεδόν από τότε που το σχολείο απέκτησε καινούργιο κτίριο και συνεχίστηκε στην εποχή της πανδημίας. Μία από τις σημαντικές δράσεις του προγράμματος ήταν ότι οι μαθητές και οι μαθήτριες τα τελευταία χρόνια δημιούργησαν ένα αμπελώνα. Με τη βοήθεια των εκπαιδευτικών τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να ασχοληθούν με τη γη, να φυτέψουν το αμπέλι, να μάθουν να το κλαδεύουν, να το περιποιούνται και να γεύονται τους καρπούς του. Έμαθαν πώς να μπολιάζουν τις άγριες γκορτσιές και να τις κάνουν αχλαδιές. Δημιούργησαν φυτώρια και κήπο με αρωματικά φυτά. Μέσα από τις φωτογραφίες της παρουσίασης είδαμε τη χαρά και τον ενθουσιασμό των παιδιών για την επαφή τους με τη φύση και τη γη. Μία γεύση από το πρόγραμμα μπορείτε να πάρετε στην συνέντευξη που έδωσαν εκπαιδευτικοί και παιδιά σε τοπικό ραδιοφωνικό σταθμό: https://youtube.com/watch?v=9S5eqJCT584&feature=share

ζ) Στη συνέχεια η κ. Δέσποινα Αυγερινού, Φιλόλογος Αγγλικής Γλώσσας και η κ. Όλγα Ζέρβα, Μουσικός, εκπαιδευτικοί στο 1ο Πρότυπο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης, παρουσίασαν το πρόγραμμα «ThessPhoto-Η πόλη μέσα από τον φακό στην εποχή της πανδημίας». Με ενδιαφέρον είδαμε ότι οι μαθητές και οι μαθήτριες συμμετείχαν στις δράσεις του δικτύου «ΚΛΙΚ προστάτευσέ το!», που υποστηρίζει η υπεύθυνη ΠΕ της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης. Στο πλαίσιο του δικτύου αυτού τα παιδιά πήραν μέρος στην ψηφιακή έκθεση που οργανώθηκε με θέμα τις όψεις της παρακμής στην πόλη, με ένα θέμα που προέκυψε από τις δικές τους αναζητήσεις και προτάσεις. Είναι πράγματι αξιέπαινες οι προσπάθειες όλων, γιατί κατάφεραν σε συνθήκες τηλεκπαίδευσης, να ολοκληρώσουν τη δράση ξεναγοί εξ αποστάσεως, με σημαντική συνεισφορά ιστορικών σημείων στον ψηφιακό χάρτη της πόλης. Αξιοποίησαν τις γνώσεις τους στην αγγλική γλώσσα και μετέφρασαν στοιχεία του προγράμματος. Με ενδιαφέρον είδαμε ότι πήραν συνεντεύξεις και έκαναν ηχογραφήσεις από απόσταση.

η) Στην τελευταία εισήγηση με θέμα «Διατροφικό αποτύπωμα: πώς άλλαξε η πανδημία την υλοποίηση του περιβαλλοντικού προγράμματος» ο κ. Νίκος Γαλάνης, Οικιακής Οικονομίας και η κ. Μαρία Τσαχουρίδου, Εικαστικός, εκπαιδευτικοί στο 2ο Γυμνάσιο Περαίας,  μας επιφύλαξαν μία συγκινητική έκπληξη. Έδωσαν το βήμα σε μαθητές και μαθήτριες που μέσα από το ζωντανό τους λόγο και τις φωτογραφίες που μας έδειξαν, αποτύπωσαν τις δυσκολίες που έφεραν στα προγράμματα οι νέες συνθήκες. Το σχολείο έχει παράδοση στην υλοποίηση προγραμμάτων οπότε οι συγκρίσεις των εμπειριών πριν και μετά την πανδημία ήταν αναπόφευκτες. Όπως μας είπαν τα παιδιά, οι συναντήσεις της ομάδας, όταν γινόταν δια ζώσης, ήταν με προστατευτικές μάσκες, τηρώντας τις αποστάσεις, συμμετείχε μικρότερος αριθμός παιδιών και το κλίμα ήταν ψυχρότερο. Με ανάμεικτα συναισθήματα μας μίλησαν με νοσταλγία και θλίψη για ότι έχασαν από τις βιωματικές δραστηριότητες του παρελθόντος, αλλά και εκφράσανε συγκρατημένη ικανοποίηση για το γεγονός ότι κατάφεραν τουλάχιστον να συνεχίσουν. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ήταν η έρευνα που έκαναν οι μαθητές σε συνεργασία με τους καθηγητές τους για τις επιπτώσεις του εγκλεισμού στις δραστηριότητές τους και στην ψυχολογική τους κατάσταση. Η έρευνα απευθυνόταν  τόσο σε παιδιά γενικά του σχολείου όσο και σε παιδιά της ομάδας ΠΕ. Στα ευρήματα, μεταξύ άλλων, τα παιδιά αναφέρουν ότι τους λείπει η τάξη και οι καθηγητές τους, τα αστεία και η ανεμελιά με τους συμμαθητές τους, οι εκδρομές και οι εξωσχολικές δραστηριότητες. Κατέγραψαν αισθήματα μοναξιάς, άγχους και φόβου, μεγαλύτερη ενασχόληση με το διαδίκτυο, τον υπολογιστή και την εξάρτηση από το κινητό. Ανάμεσα στα θετικά ανέφεραν την ευελιξία στον προσωπικό τους χρόνο, περισσότερο χρόνο για τον εαυτό τους και την οικογένεια, διάβασμα λογοτεχνίας, στοχασμό για τις σχέσεις με τους φίλους και βέβαια τόνισαν τη δημιουργική διέξοδο που βρήκαν στα προγράμματα ΠΕ, έστω και με τους αναπόφευκτους περιορισμούς. Οι συνάδελφοι, αφήνοντας τα παιδιά να βγουν στο προσκήνιο, μας θύμισαν τον εμψυχωτικό ρόλο που πρέπει να έχει ο εκπαιδευτικός στα προγράμματα.

Συμπεράσματα

Μετά τις εισηγήσεις και τη συζήτηση τα συμπεράσματα της ημερίδας συνόψισε η γράφουσα (Βέτα Τσαλίκη) ως εξής:

«Η ημερίδα πέτυχε το στόχο της που ήταν να δώσουμε βήμα σε σας τους και τις  εκπαιδευτικούς για να μιλήσετε για τις εμπειρίες σας, τις επιτυχίες και τις δυσκολίες σας, τις ελπίδες και τους φόβους σας. Η μεγάλη συμμετοχή των εκπαιδευτικών και τα σχόλια στο chat έδειξε το ενδιαφέρον τους για να ακούσουν και να ανταλλάξουν εμπειρίες μαζί σας ιδιαίτερα στις νέες συνθήκες. Δεν είναι η πρώτη φορά που η ΠΕ βρίσκεται σε δύσκολους καιρούς. Από τότε που τη γνωρίσαμε όλο δυσκολίες αντιμετωπίζει. Άλλωστε, δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού η ίδια η φύση της είναι ανατρεπτική για το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο εδώ και χρόνια δυσκολεύεται να την ενσωματώσει (φοβάται ότι θα το ανατρέψει, θα το υπονομεύσει). Αυτή τη φορά όμως με την πανδημία και το ανοιγοκλείσιμο των σχολείων, φοβηθήκαμε ότι η ΠΕ και οι άλλες σχολικές δραστηριότητες θα σβήσουν. Εσείς όμως, συνάδελφοι, τις κρατήσατε ζωντανές, όπως μας δείξατε και σας ευχαριστούμε γι αυτό. Με εξαιρετικές, μεγάλες ή μικρές δραστηριότητες και δράσεις καταφέρατε αυτό που φάνταζε, αν όχι αδύνατο, πολύ δύσκολο. Οργανώσατε ολοκληρωμένα προγράμματα και βρήκατε ευκαιρίες κατά τη διάρκεια της χρονιάς και για άλλες μικρότερες δράσεις. Από τις εξαιρετικές εισηγήσεις και τη γόνιμη συζήτηση ας ξεχωρίσουμε τα θετικά, τις δυσκολίες τις γνωρίζουμε:

- Οι εκπαιδευτικοί ανταποκριθήκατε δημιουργικά σ’ αυτή τη μεγάλη πρόκληση.

Επινοήσατε νέους τρόπους, βουτήξατε στα βαθιά χωρίς προηγούμενη εμπειρία στην εξαποστάσεως εκπαίδευση, χρησιμοποιήσατε ψηφιακά εργαλεία και βοηθήσατε τους μαθητές σας να εξοικειωθούν με αυτά.

- Αξιοποιήσατε συνεργασίες και υλικό το οποίο κάνατε δικό σας.

- Δώσατε ευκαιρίες στα παιδιά να οργανωθούν σε ομάδες, να βγούν στη γειτονιά με στόχους, να μιλήσουν με ανθρώπους, να παρατηρήσουν, να αυτοοργανωθούν, να συνεργαστούν και να αναλάβουν πρωτοβουλίες.

- Φροντίσατε, στο μέτρο του δυνατού, να διατηρήσετε το βιωματικό χαρακτήρα της ΠΕ ακόμη και διαδικτυακά.

- Δώσατε διέξοδο στη διάθεση που είχαν τα παιδιά να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, να δουλέψουν δημιουργικά σε ένα πρόγραμμα, να στοχαστούν και να διερευνήσουν τις αξίες τους, να προτείνουν και να αναλάβουν δράση.

- Βρήκατε νέους τρόπους επικοινωνίας αξιοποιώντας διαδικτυακές πλατφόρμες (webex) αλλά και παλιούς ηλεκτρονικούς τρόπους πχ email, viber, messenger.

Αυτό που φαίνεται να κατανοούν πλέον οι περισσότεροι είναι ότι «η καρδιά της ΠΕ χτυπά στο σχολείο» και ότι αυτό είναι που πάνω από όλα πρέπει να στηρίξουμε και ταυτόχρονα να διεκδικήσουμε χρόνο και χώρο για τα προγράμματα της ΠΕ και των υπόλοιπων σχολικών δραστηριοτήτων. Εμείς ως ΠΕΕΚΠΕ θέλουμε να αναδείξουμε αυτά τα μικρά ή μεγάλα θαύματα που συμβαίνουν στο σχολείο.»

Κλείνοντας ο κ. Στυλιάδης πρόεδρος του παραρτήματος της ΠΕΕΚΠΕ Κ. Μακεδονίας ευχαρίστησε τους εισηγητές και τους συμμετέχοντες με την ευχή να βρήκαν ιδέες και έμπνευση να δοκιμάσουν να υλοποιήσουν προγράμματα που ελπίζουμε να παρουσιάσουμε στο μέλλον σε αντίστοιχες ημερίδες ή στις σελίδες του περιοδικού μας.

Στην ημερίδα συμμετείχαν και χαιρέτισαν η κ. Σταυρούλα - Μόνικα Καραμαλάκου - Λάππα από τη Διεύθυνση Υποστήριξης Προγραμμάτων Εκπαίδευσης για την  Αειφορία του ΥΠΕΠΘ και ο κ. Θωμάς Μπαχαράκης, Περιφερειακός Διευθυντής Εκπαίδευσης Κ. Μακεδονίας.

Την ημερίδα συντόνισαν τα μέλη της Διοικούσας Επιτροπής του παραρτήματος Ηλίας Βρυώνης, Σοφία Νίκα και Νικολέτα Ριφάκη.