Οι Κανονισμοί Καθαριότητας των Δήμων ως εργαλεία περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και πολιτικής για την προστασία και την αειφορική διαχείριση του αστικού περιβάλλοντος

Περίληψη

Η περιβαλλοντική πολιτική στοχεύει στην προστασία, τη βιώσιμη διαχείριση και τη βελτίωση του περιβάλλοντος, ενώ διέπεται από αρκετές περιβαλλοντικές αρχές. Τα τρία εργαλεία για άσκηση πολιτικής είναι τα ρυθμιστικά (π.χ. νομοθεσία), τα οικονομικά (π.χ. επιχορηγήσεις) και τα επικοινωνιακά (π.χ. σεμινάρια). Οι Κανονισμοί Καθαριότητας αποτελούν κανονιστικές αποφάσεις των Δήμων. Με την αξιοποίηση των Κανονισμών Καθαριότητας, οι αρμόδιες Υπηρεσίες μπορούν ασκήσουν την κατάλληλη δημόσια πολιτική για την προστασία και την ορθολογική διαχείριση του αστικού περιβάλλοντος, και παράλληλα να ευαισθητοποιήσουν, να ενημερώσουν και να εκπαιδεύσουν σχετικά τους δημότες, ώστε αυτοί να εμπλακούν πιο ενεργά και αποτελεσματικά στην όλη διαδικασία.

Λέξεις-Κλειδιά: Κανονισμοί Καθαριότητας, περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, πολιτική

Εισαγωγή                                                                                                 

Πολιτική είναι ο τρόπος και το σύστημα καθοδήγησης μιας δράσης (Παπασταύρου 2006). ∆ημόσια πολιτική είναι μια σειρά ενεργειών που αναπτύσσονται από επίσημους φορείς εξουσίας, για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος ή ενός ζητήματος που προκαλεί το ενδιαφέρον (Λαδή & Νταλάκου 2016). Η περιβαλλοντική πολιτική πραγματεύεται την προστασία, τη βιώσιμη διαχείριση και τη βελτίωση του περιβάλλοντος, ενώ διέπεται από διάφορες αρχές του περιβαλλοντικού δικαίου (Κουτρούμπας & Δαμαλάς 2015). Τα τρία βασικά εργαλεία για άσκηση πολιτικής είναι τα ρυθμιστικά τα οποία έχουν νομικό χαρακτήρα καθώς και κανονιστική και εγγυητική λειτουργία (π.χ. νόμοι και κανονισμοί), τα οικονομικά (επιδοτήσεις, φορολογικές απαλλαγές κ.λπ.) και τα επικοινωνιακά (π.χ. εκπαιδευτικά σεμινάρια) που βασίζονται στην πληροφόρηση και γενικά στη μετάδοση της πληροφορίας (Λαδή & Νταλάκου 2016).

Γενικά για τους Κανονισμούς Καθαριότητας

Χρήσιμα εργαλεία στα χέρια των αιρετών και των δημοτικών υπαλλήλων για την προστασία του αστικού περιβάλλοντος, δύναται να αποτελέσουν οι Κανονισμοί Καθαριότητας. Τέτοιου είδους κανονιστικές αποφάσεις (πράξεις), λαμβάνονται και αξιοποιούνται από τις Υπηρεσίες του δημοσίου ώστε να υλοποιηθούν οι κατάλληλες πολιτικές (Λαδή & Νταλάκου 2016). Οι κανονιστικές πράξεις της διοίκησης, εξειδικεύουν και εφαρμόζουν νόμους ή/και θεσπίζουν νέους κανόνες δικαίου (Κοϊμτζόγλου 2001). Αρκετοί ελληνικοί δήμοι είχαν εδώ και χρόνια Κανονισμούς Καθαριότητας. Όμως πλέον, με την Κ.Υ.Α. 119776/2429/2021 «Δομή και ελάχιστο περιεχόμενο του Κανονισμού Καθαριότητας των Ο.Τ.Α. Α΄ βαθμού», τα Υπουργεία (α) Περιβάλλοντος και Ενέργειας και (β) Εσωτερικών, δίνουν συγκεκριμένες κατευθύνσεις στους Δήμους ώστε να υπάρχει ένα ενιαίο πρότυπο Κανονισμού Καθαριότητας που θα είναι πλήρες όσον αφορά στις αμοιβαίες υποχρεώσεις των Δήμων και των πολιτών. Η εν λόγω Κ.Υ.Α., περιλαμβάνει μια γενική Εισαγωγή καθώς και επιπλέον 9 βασικά Κεφάλαια με 34 Άρθρα συνολικά. Κάθε Δήμος, βάσει της Κ.Υ.Α., υποχρεούται να:

α) Ρυθμίζει τις υποχρεώσεις και τα δικαιώµατα του Δήµου και των πολιτών που αφορούν στην τήρηση της καθαριότητας των κοινόχρηστων χώρων, την προστασία του περιβάλλοντος και τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας.

β) Συµβάλλει στην ορθολογική διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων/απορριμμάτων καθώς και στη διαχείριση αστικού πρασίνου και κοινοχρήστων χώρων.

γ) Εναρμονίζεται µε το Τοπικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων.

δ) Αποσκοπεί στην ενημέρωση και συμμόρφωση των πολιτών µε τις σχετικές διατάξεις του νόµου καθώς και τις αποφάσεις των δηµοτικών αρχών.

Οι Κανονισμοί Καθαριότητας φιλοδοξούν ουσιαστικά να εφαρμόσουν τις περιβαλλοντικές αρχές (α) της πρόληψης, (β) της προστασίας, (γ) ο ρυπαίνων πληρώνει, (δ) της πληροφόρησης, συνεργασίας και συμμετοχής των πολιτών, (ε) της αποκατάστασης της ρύπανσης στην πηγή, (στ) της διαβάθμισης της προστασίας και (ζ) της αειφορίας (βιώσιμης ανάπτυξης) (Μακρής, 2010∙ Βάσσιος, 2020). Οι αρχές της «πρόληψης», της «προστασίας», «ο ρυπαίνων πληρώνει», καθώς και της «πληροφόρησης, συνεργασίας και συμμετοχής των πολιτών», αποτυπώνονται αυτούσιες στο κείμενο της Κ.Υ.Α. Οι υπόλοιπες τρεις αρχές δεν αναφέρονται ξεκάθαρα αλλά προκύπτουν από τα συμφραζόμενα. Π.χ. η «αποκατάσταση της ρύπανσης στην πηγή», εμφανίζεται παραφρασμένη ως «διαλογή στην πηγή» των αποβλήτων. Η «διαβάθμιση της προστασίας», αφορά στη διαβάθμιση των προστίμων που θα ορίσει ο κάθε Δήμος ανάλογα με την παράβαση. Οι όροι «αειφορία» ή «βιώσιμη ανάπτυξη» δεν αναφέρονται καθόλου, αλλά παρατίθεται ορολογία που παραπέμπει σε αυτές και γενικά σε «βιωσιμότητα» όπως π.χ. «ανακύκλωση», «κυκλική οικονομία», «επαναχρησιμοποίηση», «κομποστοποίηση», «διατήρηση και βελτίωση της ποιότητας του φυσικού, ανθρωπογενούς και πολιτιστικού περιβάλλοντος», «ορθολογική διαχείριση των πόρων». Τέλος, το σύστημα «Πληρώνω Όσο Πετάω» στο οποίο γίνεται εκτενή αναφορά εντός του κειμένου του Κανονισμού, σχετίζεται άμεσα με τις αρχές της «πρόληψη» και «ο ρυπαίνων πληρώνει». 

Οι στοχευμένες δράσεις γνωστοποίησης των Κανονισμών Καθαριότητας από τις αρμόδιες Υπηρεσίες των Δήμων, δύναται να συμβάλλουν στην εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα σχετικά με την καθαριότητα, την προστασία και την αειφορική διαχείριση των κοινόχρηστων χώρων και γενικά του αστικού περιβάλλοντος, καθώς σύμφωνα με τον Σιάρδο (2018), επιδιώκεται να αξιοποιούνται, στην εκπαιδευτική και ενημερωτική διαδικασία που αφορά στο περιβάλλον, ποικίλα αλλά και άτυπα μέσα και τεχνικές προσέγγισης και πληροφόρησης, όπως δελτία, φυλλάδια, αφίσες, πίνακες ανακοινώσεων κ.λπ. Εξάλλου στο υπόδειγμα του Κανονισμού, προβλέπεται ότι είναι υποχρέωση των Δήμων η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση πολιτών και επιχειρήσεων. Γενικότερα, η συμμετοχή των ιδιωτών σε δραστηριότητες για την προστασία σημαντικών αγαθών όπως π.χ. το περιβάλλον, καθώς και στην ανάπτυξη συνείδησης για την αντιμετώπιση διαφόρων προβλημάτων, κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική (Φωτόπουλος 2013). Οι Κανονισμοί Καθαριότητας αποτελούν ρυθμιστικά εργαλεία άσκησης πολιτικής. Εναλλακτικά όμως και με την κατάλληλη προβολή, μπορεί να αξιοποιηθούν και ως πληροφοριακά εργαλεία στο πλαίσιο μιας πιο διακυβερνητικής προσέγγισης για την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση του κοινού, αλλά και την πιο ενεργή συμμετοχή του.

Επίλογος

Οι Κανονισμοί Καθαριότητας δύναται να αποτελέσουν χρήσιμα εργαλεία στα χέρια των αιρετών και των δημοτικών υπαλλήλων, ώστε να κατορθώσουν αυτοί να ασκήσουν την κατάλληλη πολιτική για την προστασία του αστικού περιβάλλοντος και τη βιώσιμη διαχείριση των αστικών απορριμμάτων, υπό το πρίσμα της αειφορίας. Η συμμετοχή και εκπαίδευση των πολιτών προς αυτήν την κατεύθυνση, κρίνεται άκρως σημαντική και απαραίτητη. Οι Κανονισμοί Καθαριότητας, εκτός από ρυθμιστικά εργαλεία άσκησης πολιτικής, μπορούν επιπρόσθετα να αξιοποιηθούν από τη Διοίκηση ως πληροφοριακά εργαλεία, ώστε οι πολίτες να ευαισθητοποιηθούν και να εκπαιδευτούν σχετικά με την προστασία και την καθαριότητα των αστικών περιοχών, καθώς και τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας. Σε αυτό το εγχείρημα, δύναται να συμβάλλουν συμπληρωματικά και τυχόν υφιστάμενοι Κανονισμοί Πρασίνου, οι οποίοι σαφώς και χρήζουν βελτίωσης ή/και προτυποποίησης βάσει κάποιας αντίστοιχης Κ.Υ.Α. Οι Δήμοι βέβαια θα πρέπει να στελεχωθούν με επαρκές και καταρτισμένο τεχνικό/επιστημονικό προσωπικό για τον έλεγχο των κοινόχρηστων χώρων, αλλά και για την περιβαλλοντική ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση του κοινού σε θέματα που αφορούν στο αστικό περιβάλλον, στη δημόσια υγεία, στη βιωσιμότητα, στις περιβαλλοντικές αρχές, καθώς και στην αειφορική διαχείριση των αποβλήτων μέσα από την κυκλική οικονομία.

Βιβλιογραφία

Βάσσιος, Δ. (2020). Υλοποίηση και αξιολόγηση διδακτικού σεναρίου για την ενότητα «Αρχές περιβαλλοντικού δικαίου».i-Teacher, 22, 403-410.

Κοϊμτζόγλου, Ι. (2001). Στοιχεία δημοσίου δικαίου (2^η έκδοση). Αθήνα, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Σάκκουλα.  

Κουτρούμπας, Σ., & Δαμαλάς, Χ. (2015). Περιβαλλοντική πολιτική και βιώσιμη ανάπτυξη: Προκλήσεις για την προώθηση αειφορικών μορφών γεωργίας. Στο Ε. Μανωλάς (Επιμ.), Περιβαλλοντική πολιτική: Θεωρία και πράξη (σελ. 131-138). Ορεστιάδα: Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων.

Λαδή, Σ., & Νταλάκου, Β. (2016). Ανάλυση δημόσιας πολιτικής (2^η αναθεωρημένη έκδοση). Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.

Μακρής, Ι. (2010). Δασικό δίκαιο. Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Σάκκουλα.

Παπασταύρου, Α. (2006). Δασική πολιτική. Τεύχος Α΄. Θεσσαλονίκη: Πήγασος 2000.

Σιάρδος, Γ. (2018). Γεωργικές εφαρμογές. Το συμβουλευτικό έργο των φορέων γεωργικής ανάπτυξης. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Ζυγός.

Φωτόπουλος, Ν. (2013). Εθελοντικές δράσεις στην τοπική κοινωνία. Αθήνα: Γενική Γραμματεία Διά Βίου Μάθησης. 

Ο Βάσσιος Δημήτριος είναι Ηλεκτρολόγος Μηχανικός ΤΕ, Δασολόγος MSc PhD, Υπάλληλος Δήμου Θεσσαλονίκης, κλάδου ΠΕ Δασολόγων