Περιβάλλον & Λογοτεχνία

Στα λογοτεχνικά κείμενα η φύση συχνά εμφανίζεται ως σκηνικό ή σύμβολο, σπανιότερα όμως με τρόπο που να μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τις μορφές του ανθρωποκεντρισμού που αναδεικνύονται από ποικίλες ιδεολογικές χρήσεις που βοήθησαν στην κατάχρησή της.

Ιστορικά η πρόοδος συνδέθηκε με την “καθυπόταξη” της φύσης…

Η περιβαλλοντική κρίση που είναι πια εδώ, μας φέρνει αντιμέτωπους με την ανάγκη επαναπροσδιορισμού της σχέσης μας με τη φύση και εν τέλει της αναθεώρησης των κυρίαρχων διχαστικών και ιεραρχικών αντιλήψεων (άνθρωπος /φύση, πόλη/ύπαιθρος, άνθρωπος/ζώα), κάτι που απαιτεί τη συνέργεια κοινωνικών, ανθρωπιστικών και φυσικών επιστημών και πολιτικής πράξης.

Παρακάτω παρουσιάζουμε τέσσερα μικρά λογοτεχνικά κείμενα της τελευταίας πενταετίας (2019-2024), που επικεντρώνονται σε ιστορίες για τρόπους ζωής που χάνονται ή μας επιβλήθηκαν –“ανεπαισθήτως”??

1. Μαύρο Νερό/ Μακρόπουλος Μιχάλης/ Εκδόσεις Κίκχλη, 2019

Νουβέλα, με ωραία και δυνατή γραφή (Κρατικό Βραβείο Διηγήματος –Νουβέλας 2020), που μας μεταφέρει σε ένα  ερημωμένο χωριό της Ηπείρου. Παρακολουθούμε τη ζωή των λιγοστών κατοίκων, γιατί οι περισσότεροι έφυγαν λόγω του μολυσμένου νερού που προκάλεσε μία γεώτρηση. Πολλοί αρρώστησαν και πέθαναν, άλλοι έφυγαν για να σωθούν. Και σαν να μην ήταν αρκετό αυτό, η Εταιρεία και η Πολιτεία τους πιέζουν με όποιο τρόπο μπορούν, να φύγουν κι αυτοί.

Τρόποι ζωής με πίστη στην ανθρωπιά, την αγάπη και την κρυμμένη ομορφιά του κόσμου, που χάνονται!!!

Τι κάνει κάποιος όταν κάθε ελπίδα έχει χαθεί, αλλά διαλέγει να επιμένει σε μια επιλογή που πολλοί θα χαρακτήριζαν παράλογη;

Ο συγγραφέας δεν επιλέγει να μας οδηγήσει στη λογική του αγώνα και της αντίστασης, αλλά μέσα από τα δυνατά συναισθήματα που δημιουργούνται στον αναγνώστη, να γίνει αυτός ο αγωνιστής ενάντια στις “ζωές που μας επιβάλλονται!!! ”

2. Άρτιο κατά Παρέκκλιση/ Θωμάς Ψύρρας/ Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, Οκτώβρης 2023

Ο συγγραφέας του βιβλίου διαλέγει να  προσδιορίσει την ιστορία του ως “ηθογράφημα”, αφού μέσα από την ιστορία που μας αφηγείται – πολλές φορές με σατυρικό τρόπο – εκθέτει όλες τις βαθειά ριζωμένες παθογένειες της χώρας μας: τη δαιδαλώδη γραφειοκρατία, το πελατειακό κράτος, τη διαπλοκή και διαφθορά, τις καταπατήσεις γης, το δράμα των αυθαιρέτων και τους αποχαρακτηρισμούς των δασικών εκτάσεων.

Ο ήρωας του, ο Θανάσης Μαντέλας, αυθεντικός και λαϊκός άνθρωπος, αγρότης στον πολύπαθο θεσσαλικό κάμπο, θα βρεθεί στη δίνη ενός δικαστικού αγώνα όταν μαθαίνει ότι το εξοχικό που είχε αγοράσει, είναι χτισμένο σε δασική έκταση και αρχαιολογικό χώρο. Η κατάσταση περιπλέκεται όταν συνειδητοποιεί ότι η απόπειρα να ξεσκεπάσει την κομπίνα του κατασκευαστή, θα βγάλει “αυθαίρετο” και το δικό του σπίτι. Άνθρωπος της γης, με βαθειά σχέση με τη φύση, όταν άρχισαν να «ξεπατώνονται» εξήντα τέσσερις βελανιδιές για την ανοικοδόμηση, θα πει:

- Όποιος χαλνάει τη φύση γένεται άδικος και κακός. Το δίκιο της φύσης δε χωράει στο “δικό μου” και το “δικό σου”. Το δίκιο της είναι από μόνο του, γιατί αλλιώς αλίμονο μας...

Όμως τα πλοκάμια της διαπλοκής σε πολεοδομία και δικαστικό σύστημα –που δεν ξενίζουν τον αναγνώστη (εξ ου και ηθογράφημα) - δε διστάζουν να υποτιμήσουν την αυθεντικότητα  και το παραδοσιακό λαϊκό ήθος του Μαντέλα στην εμμονή του για το «δίκιο» - ακόμα και ενάντια στο δικό του συμφέρον- στο όνομα μιας δήθεν “ανάπτυξης”!!!

 3. Νώε/ Χατζημωυσιάδης Παναγιώτης/ Εκδόσεις Κίκχλη, Απρίλιος 2024

Ο τίτλος της νουβέλας “Νώε”, παραπέμπει στο θεολογικό αφήγημα της “Κιβωτού του Νώε”, ως ένα εγχείρημα σωτηρίας από επικείμενη μεγάλη καταστροφή.

O ήρωας της ιστορίας - συντροφιά με τον σκύλο Παρακευά που πήδηξε στη βάρκα του και τον συντροφεύει - κωπηλατεί αδιάκοπα μέσα σε μια απέραντη θάλασσα που όλο ανεβαίνει και έχει καταπιεί σχεδόν όλη τη στεριά. Μόνο γυμνές βουνοκορφές και κεραίες προεξέχουν, ενώ άνθρωποι και ζώα κολυμπούν για να σωθούν, μέσα σε σωρό από σκουπίδια που επιπλέουν.

Η αφόρητη μοναξιά, η κούραση και η επίγνωση ενός τέλους που έρχεται, φέρνουν σκόρπιες αναμνήσεις  στο μυαλό του ήρωα, ατακτοποίητες, πρόσωπα και γεγονότα χωρίς σειρά.

(ο μύθος της Γοργόνας, ο Οιδίποδας, ο Σοφοκλής, ο Ροβινσώνας Κρούσος, ο Καντ, Ροβεσπιέρος, Ευρυπίδης και άλλοι).

Αισθάνεται ίσως, ό,τι: η καταποντιζόμενη ανθρωπότητα  θα συμπαρασύρει ολόκληρο τον πολιτισμό, τα μνημεία, την τέχνη, τη γλώσσα, τους θεσμούς. Ανασφαλής μπροστά στη φύση και με υπαρξιακή αγωνία για τη ζωή όπως την ξέραμε, θα πει:

- Εγώ θα συνεχίσω να κωπηλατώ: «είμαι απεργός ελπίδας…»

Αυτή η δυστοπία - που ήδη είναι παρούσα (Θεσσαλία, Βαλένθια και αλλού) -  είναι που μας προκαλεί  και μας προσκαλεί να αναθεωρήσουμε τις επιλογές που έχουμε υιοθετήσει ως σήμερα απέναντι στη φύση και στη ζωή!!!

4. Η κραυγή της Φύσης/ Ελένη Λόππα/ Εκδόσεις Κουκκίδα, Ιούνιος 2024

Το γνωστό έργο του σπουδαίου Νορβηγού ζωγράφου Edvard Munch, που έγινε εμβληματικό για τον τρόπο που αποτυπώνει την υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου, στο εξώφυλλο του βιβλίου της  Ελένης  Λόππα και με τον  εύστοχο τίτλο “Η κραυγή της φύσης”, μας μεταφέρει αυτόματα στο άγχος του σύγχρονου ανθρώπου μπροστά στις αλλαγές που συντελούνται εξαιτίας της ανεξέλεγκτης καταστροφής της φύσης, εν ονόματι του “προτάγματος της ανάπτυξης”!!!

Η ιστορία του μυθιστορήματος ξετυλίγεται ανάμεσα στον έρωτα δύο παιδιών: του Καουέ της φυλής Γιανομάμι  από τον Αμαζόνιο, που εξαιτίας των δράσεων «εκπολιτισμού» της καθολικής εκκλησίας στη Νότια Αμερική και ύστερα από επώδυνες περιπέτειες, θα βρεθεί να σπουδάζει στη Νέα Υόρκη ως Κριστιάνο. Με ανεπούλωτα τα τραύματα ανοιχτά, θα συναντήσει τη Ρεβέκκα, Ελληνίδα μουσικό και ακτιβίστρια για τη σωτηρία του Δάσους του Αμαζονίου- του πνεύμονα της Γής!! H διάσωση του κρίνεται περισσότερο από αναγκαία, αφού η κλιματική αλλαγή είναι πια παρούσα!!

Θα ταξιδέψουν στην Ελλάδα και στον Αμαζόνιο…

…αφού εμείς {οι αυτόχθονες} είμαστε οι κοντινότεροι συγγενείς της γης

και είμαστε οι πρώτοι που ακούμε τις κραυγές της.

(Νεμόντε Νενκίμο -ιθαγενής)

Ο Κριστιάνο, αφού βρήκε τις ρίζες του, θα εμπλακεί  πια στους αγώνες για τη σωτηρία του Αμαζονίου και των γηγενών φυλών μέσα στα δάση του. Η Ρεβέκκα θα γυρίσει πίσω άρρωστη,  στον οικείο τόπο, στον “πολιτισμό”, που μας έχει αποξενώσει από τη φύση.…