Ένα μονοπάτι που το λέγαν «Δρόμο του νερού» και το εκπαιδευτικό του υλικό

Το μονοπάτι

Στις παρυφές της οροσειράς της Λεκάνης, το μονοπάτι που ενώνει τον οικισμό της Παλαιάς Καβάλας με την πόλη της Καβάλας, καταλήγοντας στη συνοικία Αγίου Κωνσταντίνου, οργανώθηκε πρόσφατα στο πλαίσιο του έργου «Οργάνωση και ανάδειξη του μονοπατιού “Ο δρόμος του νερού” (Παλαιά Καβάλα - Καβάλα)» από το Δήμο Καβάλας. Σκοπός του είναι να συμβάλλει στη διατήρηση και προβολή μιας διαδρομής ιδιαίτερου ενδιαφέροντος και αξίας, να ανασυνθέσει την εικόνα ενός μεγάλου δημόσιου έργου του παρελθόντος, να προβάλλει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής του, να προσφέρει στον επισκέπτη του ενδιαφέρουσες ευκαιρίες ενημέρωσης και αναψυχής. 

Με συνολικό μήκος 10,5 χιλιόμετρα περίπου και γνωστό ήδη από την περίοδο της τουρκοκρατίας ως «δρόμος του νερού», το μονοπάτι αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα της περιοχής, κυρίως λόγω της ιστορικής και αρχαιολογικής αξίας του, της σχέσης του με τις περίφημες Καμάρες και της ταύτισής του με ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της Καβάλας: το μεσαιωνικό υδραγωγείο της πόλης, ένα έργο ενδεικτικό της μακραίωνης καθημερινής ανάγκης για πόσιμο νερό.

Το πρώτο τμήμα του μονοπατιού, μήκους 5,5 περίπου χιλιομέτρων, ξεκινά από τον οικισμό της Παλαιάς Καβάλας και καταλήγει στη «Μάνα του νερού», όπως είναι γνωστή η θέση της πηγής που χρησιμοποιήθηκε για την υδροδότηση της Καβάλας. Η διαδρομή παρέχει στον επισκέπτη την ευκαιρία να περιηγηθεί στο ορεινό τμήμα του Δήμου Καβάλας, να γνωρίσει τον οικισμό της Παλαιάς Καβάλας και την ιστορία του, να απολαύσει την πανοραμική θέα προς την πεδιάδα των Φιλίππων, αλλά και τη Θάσο, να επισκεφθεί παραδοσιακούς νερόμυλους και αρχαία μεταλλεία.

Το δεύτερο τμήμα του μονοπατιού, μήκους περίπου 5 χιλιομέτρων, ξεκινά από τη «Μάνα του νερού» και καταλήγει στον Άγιο Κωνσταντίνο Καβάλας (στο τέρμα της οδού 13ης Σεπτεμβρίου). Η θέση «Μάνα του νερού» χρωστά το όνομά της στην πηγή που υδροδότησε επί αιώνες τον άνυδρο βράχο της Παναγίας, πάνω στον οποίο αναπτύχθηκε, από την αρχαιότητα έως τους νεότερους χρόνους, η πόλη της Καβάλας. Στο τμήμα αυτό, το μονοπάτι ακολουθεί την πορεία του υδραγωγείου που μετέφερε το νερό από την πηγή στο εσωτερικό της πόλης, περνώντας το πάνω από τις Καμάρες. Η διαδρομή, όμορφη και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, κινείται πάνω στον κτιστό αγωγό του υδραγωγείου, περνά τις λίθινες υδατογέφυρες που χρησιμοποιήθηκαν για τη διέλευσή του από ρεματιές, συναντά τα ερείπια από τις κρήνες που ξεδιψούσαν τους οδοιπόρους και τις δεξαμενές που αναλάμβαναν τον καθαρισμό του νερού. Έως τον τερματισμό του στον Άγιο Κωνσταντίνο, ανασυνθέτει μία διαδρομή αιώνων, ένα μνημείο πολύπλευρης σπουδαιότητας.

Το μεσαιωνικό υδραγωγείο Καβάλας

Κηρυγμένο σήμερα σε όλο το μήκος του ως Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο, το μεσαιωνικό υδραγωγείο Καβάλας αντιμετώπισε το πρόβλημα υδροδότησης της άνυδρης χερσονήσου της Παναγίας, πάνω στην οποία αναπτύχθηκαν διαδοχικά η αρχαία Νεάπολις, η βυζαντινή Χριστούπολις, η νεότερη Καβάλα. Το υδραγωγείο ξεκινά νότια του οικισμού της Παλαιάς Καβάλας, σε υψόμετρο 400 και καταλήγει στις Καμάρες, όπως είναι γνωστό το τελευταίο και πιο εντυπωσιακό τμήμα του, στην καρδιά της σύγχρονης πόλης. Στη σημερινή μορφή του, το υδραγωγείο αποδίδεται στον Ιμπραήμ Πασά, βεζύρη του σουλτάνου Σουλεϊμάν Β’ του Μεγαλοπρεπούς του Νομοθέτη και εντάσσεται στο πρόγραμμα εργασιών ανασυγκρότησης της πόλης κατά την περίοδο 1520 - 1530. Οι διαπιστώσεις, ωστόσο, της αρχαιολογικής έρευνας, αλλά και οι αναφορές του Γάλλου περιηγητή PierreBelon που επισκέφθηκε την πόλη την εποχή εκείνη, υποδεικνύουν έργο παλαιότερης εποχής που αποκαταστάθηκε ριζικά τον 16ο αιώνα. Το υδραγωγείο ύδρευσε την Καβάλα έως τις αρχές του 20ου αιώνα.

Την πολιτιστική σπουδαιότητα του μονοπατιού επιτείνουν, η ιστορία και οι ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντος της Παλαιάς Καβάλας, όπου βρίσκεται η αφετηρία του, η γειτνίασή του με σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της περιοχής, όπως των Φιλίππων και του προϊστορικού Ντικιλί Τας, η ιστορία και τα μνημεία της Καβάλας όπου καταλήγει, μεταξύ των οποίων οι Καμάρες, η χερσόνησος της Παναγίας και το φρούριο της πόλης.

Όσον αφορά στη φύση του, εντάσσεται σε ένα τυπικό μεσογειακό τοπίο, καθώς στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής κυριαρχεί το πουρνάρι, σε αραιούς ή πυκνούς θαμνώνες. Σε πολλά σημεία εμφανίζεται σε μίξη με την άρκευθο (κέδρο). Άλλα δασικά είδη της περιοχής είναι η χνοώδης δρυς, ο γαύρος, το φιλύκι, ο κράταιγος, η φτελιά, ο φράξος και το σφενδάμι. Η ύπαρξη των ρεμάτων σφραγίζει το τοπίο στην αρχή και κυρίως στο δεύτερο τμήμα της διαδρομής, όπου κυριαρχούν στοές με ανατολικό πλάτανο, φτελιά και αναρριχόμενα φυτά, όπως ο κισσός, η αγράμπελη, η κλιματσίδα. Στις εγκαταλειμμένες γεωργικές εκτάσεις αναπτύσσεται λιβαδική βλάστηση και φύονται ευεργετικά βότανα. Στους σχηματισμούς με αγκαθωτούς χαμηλούς θάμνους (φρύγανα) κυριαρχεί η λαδανιά και το αλογοθύμαρο, ενώ στο τελευταίο μέρος της διαδρομής, υπάρχει ένα μικτό δασύλλιο με τραχεία πεύκη που προέρχεται από αναδασώσεις. Συνολικά, στο μονοπάτι έχουν καταγραφεί περισσότερα από 150 είδη φυτών.

Ο Οδηγός Περιήγησης και το Εκπαιδευτικό Υλικό

Επιλεγμένες εκδόσεις σχεδιάσθηκαν και παράχθηκαν από το Δήμο Καβάλας με τη συμβολή του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας/Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων – Υγροτόπων (ΕΚΒΥ).

Ο 32σέλιδος οδηγός περιήγησης στο μονοπάτι, εύχρηστος σε μέγεθος και δομή, κατάλληλος για χρήση στο πεδίο, με τεκμηριωμένο περιεχόμενο, εύληπτα κείμενα, πλούσιο φωτογραφικό υλικό και χάρτη της διαδρομής, συγκεντρώνει και ενσωματώνει όλη την πληροφορία που απαιτείται ώστε ο επισκέπτης να κινηθεί άνετα και ικανοποιητικά στο «δρόμο του νερού», αλλά και να επισκεφθεί προορισμούς ιδιαίτερου ενδιαφέροντος στην ευρύτερη περιοχή της Παλαιάς Καβάλας, να περιηγηθεί στα αξιοθέατα της Καβάλας και να ενημερωθεί για υποδομές ενημέρωσης, πολιτιστικά δρώμενα, και ενδιαφέρουσες δράσεις που πραγματοποιούνται στην περιοχή.

Το εκπαιδευτικό υλικό «Το μονοπάτι Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ», που παράχθηκε πρόσφατα, αναλαμβάνει να αναδείξει, μέσα από σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους και τεχνικές, τη σημασία του μονοπατιού. Απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 7 - 12 ετών και αποτελείται από σύντομο κείμενο παρουσίασης του μονοπατιού, παιδαγωγικές δραστηριότητες, δομημένες σε 14 φύλλα εργασίας, καθώς και ένα φύλλο για την αξιολόγησή του.

Τα αντικείμενα μελέτης αρθρώνονται με τρόπο ώστε να συνθέσουν συνολικά τις διαφορετικές όψεις και διαστάσεις του μονοπατιού (π.χ. θέση - γεωγραφία, βλάστηση, χλωρίδα, πανίδα, πολιτισμός, ανθρώπινες δραστηριότητες). Τα παιδιά εργάζονται, ατομικά και ομαδικά, σύμφωνα με συγκεκριμένες οδηγίες που παρέχονται σε κάθε φύλλο εργασίας και σύμφωνα με τις υποδείξεις και οδηγίες του εκπαιδευτή. Καθώς το υλικό απευθύνεται σε παιδιά διαφορετικής ηλικίας, με μεγάλο εύρος γνωστικού επιπέδου και δεξιοτήτων, επιχειρήθηκε κάθε Φύλλο Εργασίας να περιλαμβάνει δραστηριότητες που να καλύπτουν τις απαιτήσεις τους.

Στα Φύλλα Εργασίας προτείνονται διδακτικές τεχνικές όπως αναζήτηση πληροφοριών, θεατρικό παιχνίδι, καταιγισμός ιδεών, μελέτη πεδίου, παιχνίδι, παιχνίδι ρόλων, συζήτηση, σχέδιο εργασίας - project, σχολιασμός φωτογραφιών. Με τις προτεινόμενες τεχνικές επιδιώκεται η διέγερση του ενδιαφέροντος του παιδιού και η ενθάρρυνση της ενεργού συμμετοχής του στη διαδικασία μάθησης. Οι συγκεκριμένες διδακτικές τεχνικές προάγουν την αλληλεπίδραση τόσο μεταξύ εκπαιδευτή - εμψυχωτή και παιδιού, όσο και μεταξύ των παιδιών και δίδουν στα παιδιά ευκαιρίες, ώστε να αναζητούν πληροφορίες, να αναπτύσσουν την κριτική ικανότητά τους, να επεξεργάζονται λύσεις, να μαθαίνουν πράττοντας. Ενθαρρύνουν τα παιδιά να εργασθούν σε ομάδες, αλλά και ατομικά, τόσο στην τάξη όσο και στο πεδίο και να χρησιμοποιούν ποικίλες πηγές πληροφόρησης (ανθρώπους, έντυπο και οπτικοακουστικό υλικό, Διαδίκτυο κ.ά.).

Το εκπαιδευτικό υλικό παράχθηκε σε 1.500 ανάτυπα, στην ελληνική γλώσσα και διανέμεται ήδη από τον Δήμο Καβάλας στα σχολεία της Περιφερειακής Ενότητας Καβάλας, του Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και τους Υπευθύνους Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της χώρας, ενώ έχει αποσταλεί για ανάρτηση και σε επιλεγμένες διαδικτυακές πύλες. Για την παρουσίασή του στην εκπαιδευτική κοινότητα διοργανώθηκε ειδική ημερίδα (24/9/2014) στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Φιλίππων από τον Δήμο Καβάλας, το ΚΠΕ Φιλίππων και το ΕΚΒΥ που είχε και την ευθύνη δημιουργίας του.

Το έργο οργάνωσης και ανάδειξης του μονοπατιού

Το έργο «Οργάνωση και ανάδειξη του μονοπατιού «Ο δρόμος του νερού» (Παλαιά Καβάλα – Αγ. Κωνσταντίνος, Καβάλα)», υλοποιείται από το Δήμο Καβάλας, σε συνεργασία με τη 12η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, με στόχο να συμβάλει στην ανάδειξη μιας διαδρομής ιδιαίτερης αξίας, να προβάλλει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής, να προσφέρει ενδιαφέρουσες ευκαιρίες ενημέρωσης και αναψυχής.

Το έργο, ύψους 561.150,00 € και διάρκειας 36 μηνών, εντάσσεται στο Ε.Π. Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα και συγχρηματοδοτείται από εθνικούς πόρους και από την Ευρωπαϊκή Ένωση - Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.

Οι κύριες δράσεις του αφορούν σε τεχνικές εργασίες βελτίωσης και οργάνωσης της διαδρομής, στην τεκμηρίωση και ερμηνεία των στοιχείων του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος του μονοπατιού, σε ενέργειες ενημέρωσης και προβολής, σε αρχαιολογικές εργασίες στο τμήμα που ταυτίζεται με το μεσαιωνικό υδραγωγείο Καβάλας, καθώς και στη σύνταξη σχεδίου προβολής του έργου για τη διασφάλιση της βιωσιμότητάς του.

Δείτε τον "Οδηγό περιήγησης στο μονοπάτι" (αρχείο pdf)

Δείτε το "Εκπαιδευτικό υλικό για το μονοπάτι" (αρχείο pdf)