Αειφόρο Ελληνικό Σχολείο: Όλοι νοιαζόμαστε, όλοι συμμετέχουμε

Το Αειφόρο Σχολείο                                  

Το ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ αποτελεί ένα οραματικό σχολείο που λειτουργεί ως κοινότητα. Βασίζεται στην επικοινωνία και τη συνεργασία όλων των μελών της σχολικής κοινότητας και στην καθημερινή σχολική ζωή δίνει ευκαιρίες να ασχοληθούν όλοι (μαθητές, εκπαιδευτικοί, διοίκηση, γονείς, τοπική κοινότητα) με τα κοινά και την αειφορική διαχείρισή τους μέσα σε πνεύμα ομαδικό και συμμετοχικό. Ένα αειφόρο σχολείο υπηρετεί τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, προάγει τον πολιτισμό και το περιβάλλον και διαμορφώνει ενεργούς και δημιουργικούς πολίτες.

Το αειφόρο σχολείο προέκυψε στις αρχές του 21^ου αιώνα, όταν η σύγχρονη παιδαγωγική σκέψη προσπάθησε να απαντήσει στο ερώτημα «Πως πρέπει να είναι το σχολείο για να μπορέσει να προωθήσει την αειφορία;». Οι απαντήσεις στο ερώτημα αυτό κατέληγαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ότι κατάλληλο είναι «το σχολείο εκείνο που ζει το ίδιο την αειφορία στην καθημερινότητά του, στις σχέσεις, στις διαδικασίες , στις υποδομές του και στις πρακτικές του». Προκύπτει έτσι η έννοια «Αειφόρο Σχολείο – Sustainable School (SS)» ή «Σχολείο για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ESD – School)».

Όλο και περισσότερο όμως  παρατηρείται ότι και πολλές άλλες προσπάθειες για την υγιή σχολική ζωή και την ψυχική ανθεκτικότητα των μαθητών και των εκπαιδευτικών στο δύσκολο κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο που διαμορφώνεται καταλήγουν σε ανάλογες προτάσεις: να λειτουργεί  το σχολείο ως κοινότητα. (Χ. Χατζηχρήστου, 2012).

Η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού διέδωσε την ιδέα του Αειφόρου Σχολείου μέσα από το Βραβείο του Αειφόρου σχολείου (ΒΑΣ), σε μία πρώτη τριετή φάση. Αποδείχθηκε όμως στην πράξη ότι η υπόθεση ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ είναι μια σύνθετη υπόθεση και είναι δύσκολο να υπηρετηθεί μόνο μέσα από ένα βραβείο. Η διαδικασία αλλαγής της κουλτούρας του σχολείου απαιτεί μελέτη και παρακολούθηση, αφορά όλο το σχολείο και περνάει προπάντων μέσα από την αλλαγή των σχέσεων μεταξύ των μελών του, οπότε η παιδαγωγική ομάδα της ΕΛΛΕΤ ανέλαβε την πρωτοβουλία για τη μετεξέλιξη του Βραβείου Αειφόρου Σχολείου σε πρόγραμμα με τίτλο: ΑΕΙΦΟΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: Όλοι νοιαζόμαστε, όλοι συμμετέχουμε.

Οι καινοτόμες περιοχές του ωρολογίου προγράμματος και ο κίνδυνος εκφυλισμού τους

Στη χώρα μας η ιδέα της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο ανάπτυξη και του Αειφόρου Σχολείου εισάγεται και προωθείται επίσημα στα Νέα Προγράμματα Σπουδών (ΠΣ) (βλ. Νέα ΠΣ για Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο 2010-2012). Συγκεκριμένα στα Νέα ΠΣ εισάγεται μεταξύ άλλων το διδακτικό –μαθησιακό πεδίο «Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΠΕΑΑ)» και προτάσσεται ως ένα βασικό θέμα του πεδίου αυτού,  η έννοια του «Αειφόρου Σχολείου» για τις περισσότερες τάξεις Δημοτικού και Γυμνασίου (Β´, Δ´, Στ´, Δημοτικού και Α΄, Β’  Γυμνασίου) (Δ. Σπυροπούλου, 2012). Συνολικά στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση (Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο), στο πλαίσιο της τελευταίας εκπαιδευτικής αλλαγής έχουν συνταχτεί έξι (6) νέα ενδιαφέροντα Προγράμματα Σπουδών που διαφοροποιούνται από τα παραδοσιακά γνωστικά αντικείμενα. Τα νέα αυτά γνωστικά αντικείμενα έχουν εισαχθεί στο  σχολικό ωρολόγιο πρόγραμμα με τη μορφή των  Βιωματικών Δράσεων, βασίζονται σε μία νέα Φιλοσοφία και προτάσσουν νέες παιδαγωγικές προσεγγίσεις και μεθοδολογίες. Τα προγράμματα αυτά προάγουν τη ψυχοκοινωνική προσαρμογή των μελών της σχολικής κοινότητας και κυρίως των μαθητών (Σχολική και Κοινωνική Ζωή), τον πολιτισμό (Πολιτισμός και Δραστηριότητες Τέχνης), τη φυσική κατάσταση των μαθητών (Φύση και Άσκηση), τη σύνδεση των μαθητών με τον τόπο και την ιστορία του (Τοπική Ιστορία), τον Επαγγελματικό Προσανατολισμό, καθώς και την ενασχόληση των μαθητών με θέματα που σχετίζονται με το περιβάλλον και την αειφορία στο σχολείο και στον τόπο τους (Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΠΕΑΑ). Η εισαγωγή αυτών των εκπαιδευτικών καινοτομιών στο ελληνικό σχολείο κρίνεται ως πολύ θετική. Η εισαγωγή των Βιωματικών Δράσεων στην υποχρεωτική εκπαίδευση θα μπορούσε να συμβάλει κατά πολύ στη βελτίωση του χαρακτήρα του ελληνικού  σχολείου (Δημοτικό και Γυμνάσιο) και στην αλλαγή του ρόλου του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες.

Από την εισαγωγή όμως και την αρχική εφαρμογή των ΒΔ στο ελληνικό σχολείο, διαπιστώνεται ή ύπαρξη πολλών προβλημάτων και περιορισμών. Ενδεικτικά αναφερόμαστε στα πλέον βασικά θέματα που συνιστούν δυσλειτουργίες, με κίνδυνο οι ΒΔ να χάσουν το δυναμικό και καινοτόμο χαρακτήρα τους και σταδιακά να απαξιωθούν. Ο τεμαχισμός των βιωματικών δράσεων σε έξι (6) διδακτικά αντικείμενα ή επιστημονικά πεδία, διασκορπίζονται και μελετώνται ξεχωριστά σε άλλες τάξεις και χρόνους και ειδικότερα:- Δεν εντάσσονται σε μία γενική στρατηγική, σ’ ένα σαφές σχέδιο και όραμα για το σχολείο, σ’ ένα συνολικό σχέδιο δράσης για το σχολείο-σχολική κοινότητα με συνέπεια να μην εξασφαλίζεται η συνέχεια των δράσεων που αναλαμβάνονται. Δεν δίνεται η δυνατότητα σύνδεσης και συνδυασμού θεμάτων από διαφορετικά πεδία (βλ. έξι διαφορετικά πεδία) με συνέπεια να μην υπηρετείται η διεπιστημονικότητα και η λειτουργική διασύνδεση των γνώσεων που αποτελεί την πεμπτουσία των Βιωματικών Δράσεων και το κλειδί για την κατανόηση και την αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας της πραγματικότητας.  Η ομάδα η οποία επεξεργάζεται τη διαδικασία του μετασχηματισμού του σχολείου σε αειφόρο  υποστηρίζει ότι απαιτείται αναπλαισίωση των ΒΔ ώστε να εξυπηρετήσουν τους βασικούς στόχους εισαγωγής τους. Θεωρούμε ότι το Αειφόρο Σχολείο θα μπορούσε να λειτουργήσει ως το πλαίσιο, η ομπρέλα και το κλειδί για τη διασύνδεση αυτών των καινοτομιών (Βιωματικών δράσεων, Ερευνητικών Εργασιών,  Σχολικών Δραστηριοτήτων) καθώς το Αειφόρο Σχολείο θέτει ένα όραμα και προϋποθέτει μια συνολική πολιτική δράσεων.

Το αειφόρο Σχολείο ως πλαίσιο/ομπρέλα για την ανάπτυξη των καινοτόμων περιοχών στο σύγχρονο σχολείο

Οι συνολικές αλλαγές/καινοτομίες στο Εκπαιδευτικό Σύστημα δημιουργούν τις προϋποθέσεις για να αποκτήσει το ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ μία κεντρική θέση στο σχολείο και να αποτελέσει το πλαίσιο/ομπρέλα για τη διασύνδεση και ενσωμάτωση πολλών καινοτομιών (Αγγελίδου, 2014).

Από τις αρχές του 21^ου αιώνα το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα έχει εισαγάγει στις σχολικές μονάδες μικρές περιοχές εντός του ωρολογίου προγράμματος τους οι  οποίες δεν είναι απόλυτα κεντρικά σχεδιασμένες, αλλά απαιτείται η συμβολή της κάθε σχολικής μονάδας. Τέτοιες περιοχές είναι:

• η Ευέλικτη ζώνη για το Δημοτικό Σχολείο,
• οι Ερευνητικές εργασίες για το Γενικό και Επαγγελματικό Λύκειο και
• οι Βιωματικές Δράσεις για το Γυμνάσιο.

Ταυτόχρονα υπάρχουν οι σχολικές δραστηριότητες εκτός ωρολογίου προγράμματος.

Η  πρόκληση και το στοίχημα που τίθεται στο ελληνικό σχολείο να διαχειριστεί αυτές της περιοχές σχετικής αυτονομίας μπορεί να κερδηθεί μέσα από την πρόταση οργάνωσης του Αειφόρου Σχολείου. Μέσα από τις στρατηγικές που καλείται να αναπτύξει ένα σχολείο το οποίο βλέπει τον εαυτό του ως κοινότητα θα ενσωματώσει ομαλά και θα διαχειριστεί ουσιαστικά αυτές τις περιοχές αυτονομίας του. Αντί να γίνονται εγκυκλοπαιδικού τύπου εργασίες στο πλαίσιο των καινοτομιών/προγραμμάτων είναι σημαντικό το ίδιο το σχολείο να αποτελεί αντικείμενο έρευνας, πεδίο μάθησης, σχεδιασμού  και δράσης, τόσο ως προς τις υποδομές του, όσο και ως προς τις σχέσεις και τις διαδικασίες που ακολουθούνται  σε αυτό. Κάτω από τη συνολική πολιτική δράσεων το σχολείο θα έχει τη δυνατότητα να καταστρώνει συντονισμένα και να εκτελεί μικρά, ευέλικτα και εφαρμόσιμα σχέδια δράσης στο σχολείο ή την ευρύτερη κοινότητα, τα οποία θα έχουν άμεσο αντίκτυπο στην πραγματικότητα και την εικόνα του σχολείου. Τότε αυτές θα αποκτήσουν ένα ουσιαστικό νόημα, και οι μαθητές με τους εκπαιδευτικούς θα εισπράττουν τη χαρά και την ικανοποίηση της δημιουργίας. Αυτό που παρατηρείται χρόνια τώρα είναι ότι ενώ γίνονται αρκετά προγράμματα π.χ. για δημιουργία σχολικού κήπου, ή για την ανακύκλωση, αλλά δεν υπάρχει συμμετοχή όλου του σχολείου. Έτσι μόλις τελειώσει το πρόγραμμα παύει και το ενδιαφέρον για το αντικείμενο του προγράμματος. Μέσα από τη λογική του αειφόρου σχολείου, συμμετέχει ολόκληρο το σχολείο σε κάποιο βαθμό και δημιουργούνται ομάδες παρακολούθησης και συντήρησης των έργων που δημιουργήθηκαν. Μια τέτοια φιλοσοφία συμβάλει κατά πολύ στη βελτίωση του ελληνικού σχολείου και στην αλλαγή του ρόλου του, ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες του ίδιου του σχολείου και της ελληνικής κοινωνίας ευρύτερα.

Η ενοποίηση η οποία προτείνεται δεν είναι μία εύκολη υπόθεση καθώς απαιτείται η απόκτηση μιας κουλτούρας συνεργασίας και συμμετοχής στο σχολείο για την οποία οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται επιμόρφωση και υποστήριξη. Το Συμβούλιο που είναι υπεύθυνο για τα εκπαιδευτικά προγράμματα της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού επεξεργάστηκε ένα σχέδιο για το Αειφόρο Σχολείο και το καταθέτει στην εκπαιδευτική κοινότητα και στην ελληνική κοινωνία για την υποστήριξη της ενοποίησης των δράσεων στο σχολείο κάτω από το όραμα του Αειφόρου Σχολείου. Για το σκοπό αυτό έχει συγγράψει έναν οδηγό για το Αειφόρο Ελληνικό Σχολείο, στον οποίο προτείνει να αναπτύσσονται οι δράσεις για το χτίσιμο του ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΎ ΣΧΟΛΕΙΟΥ, να εκτείνονται σε οκτώ πυλώνες αειφορίας. Ουσιαστικά οι  πυλώνες αυτοί αγκαλιάζουν όλους τους τομείς που ενεργοποιείται ένα σχολείο (http://www.aeiforosxoleio.gr).

Οι οκτώ πυλώνες της αειφορίας στο Σχολείο

1^ος Πυλώνας της Αειφορίας στο Σχολείο: Δημοκρατία και συμμετοχή στο σχολείο.  Προσπαθώντας να ορίσουμε την έννοια της δημοκρατίας στο ελληνικό αειφόρο σχολείο ως πρώτο πυλώνας αειφορίας στο σχολείο, θεωρούμε ότι η δημοκρατία θα πρέπει να διαπερνά τις σχέσεις των υποκειμένων της σχολικής κοινότητας (μαθητές, γονείς, εκπαιδευτικοί, βοηθητικό προσωπικό), τον τρόπο λήψης αποφάσεων και τις μεθόδους διδασκαλίας. Τα παραπάνω θα πρέπει να προάγουν τις αξίες του σεβασμού, της ελευθερίας στη σκέψη και έκφραση, της αλληλεγγύης και της συνεργατικότητας.

Μια τέτοια πρακτική μπορεί να εμπεδωθεί μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες σχεδιασμού και εφαρμογής εσωτερικού κανονισμού λειτουργίας που θα βοηθά την αυτορρύθμιση της σχολικής κοινότητα. Οι μαθητές θα πρέπει να ασκούνται μέσα από την καθημερινή ζωή στη δημοκρατία δια μέσου της αυτοπειθαρχίας και αυτορρύθμισης, του σεβασμού στα ανθρώπινα δικαιώματα , της προώθησης της ιδέας του ενεργού πολίτη και της ενεργού συμμετοχής των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία. (Α. Φραντζή, Μ. Δημοπούλου, 2014).

Το Αειφόρο Σχολείο μπορεί να αποτελέσει πρότυπο κοινωνικής αποδοχής που θα επιτρέπει σε όλα τα παιδιά να συμμετέχουν στη σχολική ζωή. Μπορεί να είναι ένας χώρος όπου θα υπάρχει σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα και στις διαφορετικές πολιτισμικές μορφές. Είναι ένα σχολείο στο οποίο δίνονται ευκαιρίες για δημιουργική έκφραση, δίνεται χρόνος για αναστοχασμό, κατανόηση και αγάπη για όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από την επίδοσή τους στα μαθήματα. Μία σημαντική και άκρως θετική δράση σε ένα σχολείο είναι η εγκατάσταση μηχανισμού ελέγχου και συντήρησης όλων των δράσεων που έχουν γίνει και πρόκειται να γίνουν ώστε να επιτευχθεί η συνέχεια, ο σεβασμός και η συντήρηση όσων έχουν υλοποιηθεί. Έτσι δημιουργείται μια κουλτούρα υπεράσπισης και συνεχούς οικοδόμησης και όχι αποσπασματικών ενεργειών ή αποδόμησης του αλλότριου, που κυριαρχεί σήμερα σχεδόν παντού στην κοινωνία μας. Όλες οι παραπάνω διαδικασίες επιφέρουν πολύ σημαντικές αλλαγές στο κλίμα του σχολείου και μπορούν να συμβάλλουν αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση της σχολικής διαρροής και της σχολικής βίας, η οποία παρουσιάζει  όλο και μεγαλύτερη ένταση.

2^ος Πυλώνας της Αειφορίας στο Σχολείο: Η βελτίωση του πλαισίου μάθησης. Σε ένα Αειφόρο Σχολείο δεν έχουν θέση η παθητικότητα και η πλήξη. Χρειάζεται οι εκπαιδευτικοί να αλλάξουν ρόλο και από μεταβιβαστές της γνώσης να γίνουν εμψυχωτές- συντονιστές, ώστε οι μαθητές/τριες αλληλεπιδρώντας μεταξύ τους να κατακτήσουν τη νέα γνώση. Οι μαθητές δεν μπορεί να είναι παθητικοί ακροατές, αλλά κατά τη διάρκεια του μαθήματος εργάζονται διερευνητικά και παράγουν μαθησιακά έργα: κείμενα, πειράματα, παρασκευές (χημεία, οικιακή οικονομία), κατασκευές, προσομοιώματα (φυσική, γεωγραφία, τεχνολογία, ιστορία), επίλυση ανοικτών προβλημάτων, επιχειρήματα-αντεπιχειρήματα, δρώμενα. Τα μαθήματα αποκτούν έτσι ενδιαφέρον και οι τάξεις ζωντάνια και δημιουργική δραστηριότητα, ιδιαίτερα αν συνδεθούν:

• με τη μελέτη αυθεντικών προβλημάτων του πραγματικού κόσμου
• με την τοπική κοινότητα
• με την εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη (όπου δίνεται η δυνατότητα) Για παράδειγμα ένα γειτονικό άλσος, ένα μνημείο κ.ά. μπορεί να συνδεθούν όχι μόνο με τη διδασκαλία και τη μάθηση, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για συμμετοχή και δημοκρατική λήψη απόφασης π.χ. για τη συντήρησή τους;
• Με μελλοντικά σενάρια, δηλαδή με σενάρια που αναζητούν εναλλακτικούς τρόπους ανάπτυξης και αλλαγών στο μέλλον και αναπτύσσουν κριτήρια επιλογών.
• Με το σχεδιασμό και την εκτέλεση σχεδίων δράσης στο σχολείο και την κοινότητα.

3^ος Πυλώνας της Αειφορίας στο Σχολείο:.  Η προαγωγή του πολιτισμού και των τεχνών  στο σχολείο. Μία βασική πλευρά της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη αποτελεί ο πολιτισμός (Σκούλλος, 2007[1]). Η έννοια της αειφορίας προσφέρει ένα καινούργιο πλαίσιο για τον επανασχεδιασμό των πολιτιστικών πολιτικών και των μεθόδων πολιτιστικής διαχείρισης. Προτείνεται η συνολική προσέγγιση, που ενσωματώνει τη φροντίδα για το περιβάλλον και την τοπική κοινότητα. Ένα αειφόρο σχολείο φροντίζει να συμπεριλάβει στα προγράμματά του (ερευνητικές εργασίες, σχολικές δραστηριότητες) τη διερεύνηση και τη σύνδεσή του με την το πολιτισμικό κεφάλαιο της περιοχής του. Φροντίζει ακόμα για τη διατήρηση προφορικών πηγών της τοπικής ιστορίας. (Γιακουμάτου, 2014). H προφορική ιστορία συνιστά αυθεντική ιστορική πηγή που δημιουργείται από την ηχογράφηση του προφορικού λόγου- συνήθως μέσω προσχεδιασμένων, καταγεγραμμένων συνεντεύξεων  – από πρόσωπα τα οποία διαθέτουν στοιχεία και πληροφορίες που αξίζει να διασωθούν. Οι προφορικές μαρτυρίες προσφέρουν πολύτιμο υλικό που σε συνδυασμό με άλλες συμβατικές ιστορικές πηγές και καταγραφές δίνουν μια πολυπρισματική οπτική του παρελθόντος (Σακκά, 2008).

Η καλλιέργεια αγάπης και σεβασμού απέναντι στην καλλιτεχνική έκφραση, τις τέχνες και τα έργα πολιτισμού μπορεί να ευδοκιμήσει στο κλίμα που δημιουργείται σε ένα αειφόρο σχολείο. Η δυνατότητα έκφρασης, η δημιουργικότητα, η συνεργατικότητα που απαιτούνται για την οργάνωση και παρουσίαση μιας θεατρικής,  μουσικής, χορευτικής παράστασης, η δημιουργία μια ταινίας, ενός εικαστικού ή λογοτεχνικού, ή ποιητικού έργου, η  αναζήτηση για ό,τι ομορφαίνει τη ζωή και της δίνει νόημα είναι απαραίτητα και θεμελιώδη συστατικά για το χτίσιμο ενός σχολείου που θα ανθίζει. Ακόμα η μελέτη και η  συνειδητοποίηση του πολιτισμού σε διάφορα επίπεδα  της ζωής συμβάλλουν σημαντικά στη δόμηση ταυτότητας των μαθητών/τριών της χώρας μας. Όλα τα παραπάνω καθιστούν τον πυλώνα του πολιτισμού αναγκαίο στο Αειφόρο Ελληνικό Σχολείο.

4^ος Πυλώνας της Αειφορίας στο Σχολείο: Το αειφορικό κτίριο και η αύξηση της βιοποικιλότητας στο σχολείο. Γενικά ένα κτίριο είναι αειφόρο όταν καλύπτει τις ανάγκες όλων των χρηστών, συμβάλλει στην καλή υγεία και άνεση των χρηστών και ελαχιστοποιεί τις ενεργειακές του ανάγκες. Ειδικότερα, ένα αειφόρο σχολικό κτίριο διαθέτει τα χαρακτηριστικά ενός αειφόρου κτιρίου με ιδιαίτερη έμφαση στη λειτουργική υποστήριξη μιας παιδαγωγικής διαδικασίας συμμετοχικής, ενεργητικής και συνδεδεμένης με την κοινότητα. Έχει επίσης ενσωματώσει πράσινες τεχνολογίες για τον εξοπλισμό, την επίπλωση κλπ. Η αυλή του σχολείου είναι σχεδιασμένη με τέτοιο τρόπο που να διευκολύνεται η επικοινωνία των μαθητών/τριών και διαθέτει πράσινο και γωνιές που επιτρέπουν στους μαθητές/τριες να γνωρίζουν το φυσικό κόσμο και τη βιοποικιλότητα. Μέσα από αυτόν τον πυλώνα αειφορίας προωθείται η βελτίωση της λειτουργικότητας των σχολικών κτηρίων μέσω αλληλεπίδρασης με την τοπική κοινωνία και υιοθέτησης φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών. Κατ΄αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται και η βελτίωση της εικόνας των ελληνικών σχολείων. Σε ένα υπάρχον κτίριο μπορεί να γίνουν :

Α. Παρεμβάσεις για τη μετατροπή του σχολικού κτιρίου σε αειφόρο ως προς την παιδαγωγική και  μαθησιακή διάσταση

• Αλλαγή χρήσης αιθουσών διαμόρφωση (δια) θεματικών αιθουσών με αξιοποίηση υλικού που παράγεται από τους μαθητές. Διερεύνηση προσθήκης εναλλακτικών λειτουργιών στις υπάρχουσες αίθουσες με σχεδιασμό ευέλικτων προσθηκών και αισθητικών αναβαθμίσεων,
• Σχεδιασμός θέσεων συνάντησης και συνεργασίας μαθητών ή και μαθητών καθηγητών εκτός μαθήματος σε γωνίες αναξιοποίητες των κοινόχρηστων χώρων του κτιρίου και της αυλής
• Σχεδιασμός χώρου υπαίθριου μαθήματος

Β. Παρεμβάσεις για το μετασχηματισμό του σχολικού κτιρίου σε αειφόρο ως προς την περιβαλλοντική και ενεργειακή διάσταση

• Μελέτη σκιαδίων με χρήση φυσικών μέσων (πχ φυτά ) ή τεχνητών σταθερών εξωτερικά ή κινητών εσωτερικά,
• Βελτίωση θερμομόνωσης-του κτιρίου υγρομόνωσης με τη βοήθεια ειδικών μηχανικών, Εφαρμογή μικρών παθητικών συστημάτων (τοίχοι tromp, ηλιακοί συλλέκτες, θερμοκήπιο, γεωθερμία κλπ.),
• Διερεύνηση αξιοποίησης ομβρίων υδάτων για πότισμα του κήπου. (Χ. Λαλαζήση, 2014).  

Γ. Παρεμβάσεις για την αύξηση της βιοποικιλότητας στο σχολείο μέσα από τη:

• Δημιουργία σχολικού κήπου, σχολικού λαχανόκηπου
• Δημιουργία φυτοφρακτών
• Δημιουργία πράσινου δώματος (ταρατσόκηπου)

Για την αειφορική διαχείριση του κήπου απαιτούνται και άλλες αειφορικές παρεμβάσεις όπως είναι σύστημα αυτόματου ποτίσματος στη ρίζα των φυτών, η δημιουργία κομπόστ, η συλλογή όμβριων υδάτων κ.ά. (Δ. Σωτηροπούλου, 2014).

5^ος Πυλώνας της Αειφορίας στο Σχολείο: Η  πολιτική για την εξοικονόμσης ενέργειας και τις μετακινήσεις από και προς το σχολείο. Εκτός όμως από την εξοικονόμηση ενέργειας μέσα από τις βιοκλιματικές παρεμβάσεις στο κτίριο (μόνωση του κτηρίου, κ.ά) που περιγράφονται στον. 4o πυλώνα αειφορίας, μεγάλη συμμετοχή στην μείωση του οικολογικού αποτυπώματος στον πλανήτη αποτελεί η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας  στην καθημερινή ζωή του σχολείου. Σημαντική επίσης μείωση στην κατανάλωσης ενέργειας επέρχεται και μέσα από την αλλαγή των συνηθειών μετακίνησης με μετατόπιση από τα ΙΧ αυτοκίνητα στα μέσα μαζικής μετακίνησης. Το Αειφόρο Σχολείο μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για την αειφόρο μετακίνηση τόσο με τη μεγαλύτερη χρήση ποδηλάτου και μέσων μαζικής μετακίνησης από και προς αυτό όσο και με την ανάδειξη της πρακτικής του συνεπιβατισμού (όσο το δυνατό περισσότεροι επιβάτες να μοιράζονται εκ περιτροπής τα αυτοκίνητά τους) .Τα ιδιωτικής χρήσεως αυτοκίνητα θα χρησιμοποιούνται μόνο όταν υπάρχει ανάγκη ή όταν δεν υπάρχει άλλη επιλογή (Γ. Παυλικάκης, Δ. Σπυροπούλου, 2014).

6^ος Πυλώνας της Αειφορίας στο Σχολείο: Η ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων (νερό, υλικά και απορρίμματα).  Το αειφόρο σχολείο καθίσταται πρότυπο για τη διαχείριση φυσικών πόρων όπως είναι το νερό και τα υλικά (χαρτί, μελάνια) και τη μείωση της κατανάλωσής τους. Οι εμπλεκόμενοι φροντίζουν για τη μείωση της κατανάλωσης νερού, την επαναχρησιμοποίηση του νερού και την υποστήριξη του αστικού κύκλου του νερού (μέσα από κατασκευές που ευνοούν την απορρόφηση του νερού και μειώνουν την επιφανειακή απορροή) (Σκούλλος 2013, Σκούλλος 2013). Το ενδιαφέρον  εστιάζεται επίσης στην προμήθεια των  υλικών (χαρτί,  μελάνι), στη μείωση των απορριμμάτων, στην ανακύκλωση των υλικών, στην κομποστοποίηση των οργανικών υπολειμμάτων  κ.ά. (Γ. Φέρμελη, Ε. Φουσέκη, 2014). Συνέπεια όλων των παραπάνω είναι η μείωση του οικολογικού αποτυπώματος των σχολείων. 

7^ος Πυλώνας της Αειφορίας στο Σχολείο: Η προαγωγή της υγείας  στο σχολείο. Στο Αειφόρο Σχολείο η σχολική κοινότητα δεν μπορεί παρά να ασχολείται σοβαρά με την προαγωγή της ψυχικής και σωματικής  υγείας των  μαθητών και των εκπαιδευτικών. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ένα  Σχολείο που προάγει την υγεία είναι αυτό που ενισχύει συνεχώς ένα υγιές περιβάλλον για τη ζωή, τη μάθηση και την εργασία με όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή του. Ενδιαφέρεται για την εκπαίδευση των στελεχών του, των εκπαιδευτικών, των μαθητών, των γονέων, των φορέων παροχής υγείας και των ηγετών της κοινότητας στο πλαίσιο των προσπαθειών να γίνει το σχολείο ένας υγιής χώρος (WHO). Προσπαθεί να παρέχει προγράμματα στα οποία η έμφαση να δίνεται:

• στην προαγωγή της ψυχικής υγείας, μέσα από την  ενδυνάμωση των μαθητών, αλλά και των εκπαιδευτικών με δομές υποστήριξης, με προγράμματα ψυχικής υγείας, με προγράμματα συμβουλευτικής, με προγράμματα ενεργοποίησης των μαθητών (συμβουλευτική συνομηλίκων, διαμεσολάβηση συνομηλίκων) 
• στη  σωματική άσκηση και ψυχαγωγία στο σχολείο και στη φύση. Εδώ μπορεί να αξιοποιηθεί το πρόγραμμα σπουδών Φύση και άσκηση
• στην  υγιεινή διατροφή των μαθητών (πρωινό, διαλλείματα, ολοήμερο). Μέσω του κυλικείου του, το σχολείο μπορεί να αποτελέσει πρότυπο στην ανάδειξη της μεσογειακής διατροφής(Μ. Scoullos, 2007), στην προμήθεια και διάθεση υγιεινών, τοπικών τροφίμων τα οποία, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό, παράγονται ή παρασκευάζονται με φιλικές και υπεύθυνες προς το περιβάλλον και την κοινωνία πρακτικές. (π.χ. Δίκαιο εμπόριο, Γ. Παυλικάκης, 2014).

8^ος Πυλώνας της Αειφορίας στο Σχολείο. Από την τοπική στην πλανητική κλίμακα. Το αειφόρο σχολείο είναι ένα ανοικτό σχολείο. Μέσα από τη συνεργασία του σχολείου με την τοπική κοινότητα και τους φορείς της μπορεί να εμπλουτίζεται η εκπαιδευτική διαδικασία με δραστηριότητες που βελτιώνουν τόσο την κοινωνικοποίηση των μαθητών/τριών, όσο και την ποιότητα ζωής της τοπικής κοινωνίας.  Στις μέρες μας παρατηρείται μία αφύπνιση, ένα διαρκώς  αυξανόμενο ενδιαφέρον για τα κοινά πράγματα της κοινότητας, για τα πολιτιστικά στοιχεία του τόπου και πολλές νεανικές ομάδες αναλαμβάνουν δράση για την βελτίωση των κοινόχρηστων  χώρων. Η συγκυρία αυτή μπορεί να αποτελέσει μία καλή ευκαιρία να συνδεθεί το σχολείο με την κοινότητα και οι μαθητές να αναλάβουν δράσεις για την προαγωγή της ποιότητας των δημόσιων και κοινόχρηστων χώρων (π.χ. ιστορικά κτίρια γειτονιάς, αλλά και εθελοντικός καθαρισμός από γκράφιτι, συστήματα ανακύκλωσης, διαχείριση απορριμμάτων,  εξοικονόμηση ενέργειας κλπ.). Κάθε πυλώνας αειφορίας που περιγράφεται στις προηγούμενες ενότητες μπορεί να καταλήξει σε μια δράση που να συνδέει το σχολείο με την κοινότητα. .Με τη σύνδεση αυτή το σχολείο μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη του εθνικού στόχου της Αειφόρου Ανάπτυξης. Είναι όμως σημαντικό το ενδιαφέρον για τα κοινά,  το οποίο αποκτούν οι μαθητές με την εμπλοκή τους σε δράσεις τοπικού ενδιαφέροντος,  να εκτείνεται και σε προβλήματα πλανητικής κλίμακας,  όπως είναι η κατανομή των πόρων, η φτώχεια, η ειρήνη,  η δημοκρατία, η διαφάνεια, η υπερθέρμανση του πλανήτη κ.ά. Η  Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διατυπώσει μια αναθεωρημένη μακροπρόθεσμη στρατηγική για την αειφόρο ανάπτυξη και ένας βασικός άξονας αυτής της πολιτικής προβλέπει την ενίσχυση του αγώνα κατά της παγκόσμιας φτώχειας. Στοιχεία αυτού του αγώνα αποτελούν ηπαρακολούθηση της παγκόσμιας πορείας της αειφόρου ανάπτυξης,  η νομική συμμόρφωση όλων με τις διεθνείς δεσμεύσεις, η αύξηση του ποσού της βοήθειας που παρέχεται σε λιγότερο ευνοημένες χώρες και η βελτίωση της συνοχής και της ποιότητας των αναπτυξιακών πολιτικών.(Τρικαλίτη Α., Παυλικάκης Γ., 2014).

Επίλογος

Είναι γνωστό ότι χιλιάδες εκπαιδευτικοί πασχίζουν μοναχικά σε ένα άγονο πεδίο και οι κόποι αυτοί αποφέρουν καρπούς, ικανοποίηση και αισιοδοξία. Σπάνια όμως αυτές αγκαλιάζονται από όλη τη σχολική κοινότητα, ώστε όλοι οι μαθητές να γεύονται τη χαρά της συμμετοχής της δημιουργίας και της παιδευτικής αλλαγής. Μέλημά μας  θα είναι  όσο το δυνατό αυτές οι προσπάθειες να μην είναι μεμονωμένες,  αλλά να διατρέχουν όλη τη σχολική ζωή και να εμπλέκουν όλα τα μέλη της σχολικής και της ευρύτερης κοινότητας. Το πρόγραμμα έχει εγκριθεί από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων (Αρ. Πρωτ. 118/Γ7/ 2/1/2014). Πληροφορίες για την ένταξη στο πρόγραμμα και περισσότερες ιδέες για δράσεις σε κάθε πυλώνα αειφορίας τα σχολεία μπορούν να βρουν στην ιστοσελίδα http://www.aeiforosxoleio.gr/.

Βιβλιογραφία

Αγγελίδου Ε, ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΩΣ ΠΛΑΙΣΙΟ/ΟΜΠΡΕΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΒΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Αθήνα 2014, http://www.aeiforosxoleio.gr/.

Γιακουμάτου Τ., Αειφορία και Πολιτισμός.  Οδηγός Αειφόρου Ελληνικού Σχολείου. Αθήνα 2014,  http://www.aeiforosxoleio.gr/.

Λαλαζήση Χρυσούλα, Στοιχεία για ένα αειφόρο σχολικό κτίριο. Οδηγός Αειφόρου Ελληνικού Σχολείου. Αθήνα 2014, http://www.aeiforosxoleio.gr/

Παυλικάκης Γ. Σπυροπούλου Δ. Εξοικονόμηση ενέργειας στο σχολείο. Οδηγός Αειφόρου Ελληνικού Σχολείου. Αθήνα 2014,  http://www.aeiforosxoleio.gr/..

Παυλικάκης Γ.,  Δίκαιο εμπόριο. Οδηγός Αειφόρου Ελληνικού Σχολείου. Αθήνα 2014, http://www.aeiforosxoleio.gr/

Σακκά Β.  Προφορική Ιστορία και Σχολείο: Η ιστορία ως βιωμένη εμπειρία και η διδακτική της αξιοποίηση(Ανακοίνωση στο συνέδριο ΣΕΦΚ-ΠΕΦ, Λεμεσός 3-4 Οκτωβρίου 2008, (υπό δημοσίευση στα Πρακτικά του Συνεδρίου).

Σκούλλος, Μ., Εννοιολογικές διευκρινίσεις για την εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη (ΕΕΑ) όπως αντικατοπτρίζεται σε δείκτες της στρατηγικής της UNECE. Πρακτικά 5ουΠανελληνίουΣυνεδρίου ΔιδακτικήΦυσικώνΕπιστημώνκαιΝέεςΤεχνολογίεςστηνΕκπαίδευση, 2007, Τεύχος Α σ.131-138

Scoullos M., Malotidi V., Medeteranian Food, MIO, 2007. http://www.medies.net/_uploaded_files/publications/MED_FOOD_TOTAL_eng.pdf

Σκούλλος Μ., Αλάμπεη Η, Μαλωτίδη Β., Alter Aqua:  Εκπαιδευτικό Υλικό για μη Συμβατικούς Υδατικούς Πόρους, C) MIO-ECSDE και GWP-Med, 2012. http://www.medies.net/staticpages.asp?aID=645&overRideCategory=1

Σκούλλος Μ., Μαλωτίδη Β., Αλάμπεη Η, Ψαλλιδάς Β. Το δώρο της βροχής. Εκπαιδευτικό υλικό για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη ΜEDIES. (C) MIO-ECSDE 2013 http://www.medies.net/_uploaded_files/publications/total_rainwater_book.pdf

Σπυροπούλου Δ. Πρόγραμμα Σπουδών για το Περιβάλλον και την Αειφόρο Ανάπτυξη. Αθήνα 2012.  http://ebooks.edu.gr/2013/newps.php

Σωτηροπούλου Δήμητρα, Ο Σχολικός κήπος και η αύξηση της βιοποικιλότητας στο σχολείο. Οδηγός Αειφόρου Ελληνικού Σχολείου. Αθήνα 2014,  http://www.aeiforosxoleio.gr.

Τρικαλίτη Α., Παυλικάκης Γ., Από την τοπική στην πλανητική κλίμακα. Οδηγός Αειφόρου Ελληνικού Σχολείου. Αθήνα 2014,  http://www.aeiforosxoleio.gr.

Φέρμελη Γ., Φουσέκη Ε. Απορρίμματα-«ένας φυσικός πόρος στο σχολείο μας». Οδηγός Αειφόρου Ελληνικού Σχολείου. Αθήνα 2014,  http://www.aeiforosxoleio.gr/.

Φραντζή Α., Δημοπούλου Μ., Αειφόρο σχολείο: Μια σχολική κοινότητα μη Βίας.Οδηγός Αειφόρου Ελληνικού Σχολείου. Αθήνα 2014,  http://www.aeiforosxoleio.gr/..

Χατζηχρήστου Χρυσή, Νέο Σχολείο, Πρόγραμμα Σπουδών, Σχολική και Κοινωνική Ζωή http://digitalschool.minedu.gov.gr/info/newps/

WHO Health Promoting Schools  http://www.who.int/school_youth_health/gshi/en/

Δρ Αγγελική Τρικαλίτη, Επ. Σύμβουλος Φυσικών Επιστημών, Συντονίστρια του προγράμματος

atrikal@otenet.gr  aeiforosxoleio@gmail.com