Εφόσον το μεγαλύτερο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού κατοικεί σε πόλεις, ποιές βασικές παράμετροι θα προσδιόριζαν μια πόλη, ως “βιώσιμη πόλη”;

Αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος Δήμου Θεσσαλονίκης

Τις τελευταίες δεκαετίες οι αστικές περιοχές έχουν καταγράψει ραγδαία αύξηση της έκτασης και του πληθυσμού τους με το 80% περίπου του ευρωπαϊκού πληθυσμού να συγκεντρώνεται πλέον στις πόλεις. Οι πόλεις έχουν εξελιχθεί σε βασικά κέντρα υποδομών, αγορών, πολιτισμού αλλά και αναψυχής και επομένως αποτελούν τον τόπο όπου οι περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές συνιστώσες της αειφόρου ανάπτυξης είναι πολύ περισσότερο έντονες. Οι πόλεις καλούνται να αντιμετωπίσουν τη συνεχή πρόκληση της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου στις αστικές περιοχές. Παρότι η κλίμακα και η ένταση των προβλημάτων ποικίλουν, είναι δυνατόν να προσδιοριστεί ένα κοινό σύνολο ζητημάτων όπως η κακή ποιότητα του αέρα, η κυκλοφοριακή συμφόρηση και ο όγκος της κυκλοφορίας, η εγκατάλειψη του δομημένου περιβάλλοντος, τα υψηλά επίπεδα θορύβου, η έλλειψη χώρων παιχνιδιού, αναψυχής και αθλητισμού, η άναρχη δόμηση και η μεγάλη παραγωγή αποβλήτων και λυμάτων. Αυτές είναι σοβαρές προκλήσεις με σημαντικό αντίκτυπο στην υγεία, το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής η οποία κάνει μια πόλη ανταγωνιστική, φιλική προς τους κατοίκους της και την καθιστά πόλο έλξης για επενδύσεις και επισκέπτες. Όλα αυτά τα προβλήματα οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στις αλλαγές στον τρόπο ζωής και στις δημογραφικές εξελίξεις όπως έχουν διαμορφωθεί από το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα .

Σύμφωνα με την έκθεση Brundtland, UN General Assembly, 1987,  η αειφόρος ή βιώσιμη ανάπτυξη ορίζεται ως «η ανάπτυξη η οποία καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες» και περιγράφεται από το τρίπτυχο «Περιβάλλον - Οικονομία - Κοινωνία». Αντίστοιχα, το Συμβούλιο Υπουργών, κατά τη Γερμανική Προεδρία της Ε.Ε. (2007), υιοθέτησε την “Εδαφική Ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ” και τη "Χάρτα της Λειψίας για τις Βιώσιμες Ευρωπαϊκές Πόλεις" η οποία προτείνει την διευρυμένη χρήση των ολοκληρωμένων πολιτικών προσεγγίσεων αστικής ανάπτυξης.  Η «Χάρτα» επικεντρώνεται σε 2 συστάσεις:

-    μεγαλύτερη χρήση των ολοκληρωμένων αστικών πολιτικών προσεγγίσεων ανάπτυξης

-    ιδιαίτερη προσοχή στις φτωχές περιοχές εντός των πόλεων,

και ορίζει 7 επιμέρους δράσεις:

-       δημιουργία και εξασφάλιση υψηλής ποιότητας δημόσιων χώρων

-       εκσυγχρονισμό των δικτύων υποδομής και βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας

-       καινοτομία και εκπαιδευτικές πολιτικές

-       εφαρμογή στρατηγικών για την αναβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος

-       ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και αγοράς εργασίας

-       δυναμικές πολιτικές εκπαίδευσης και κατάρτισης για παιδιά και νέους

-       προώθηση αποδοτικών και προσιτών αστικών μεταφορών.

Αν και δεν υφίσταται δεσμευτική Κοινοτική πολιτική για την αστική ανάπτυξη, τόσο η υιοθέτηση των Στρατηγικών Κατευθυντήριων Γραμμών όσο και η συνεχιζόμενη εξειδίκευση της «Εδαφικής Ατζέντας» και της «Χάρτας της Λειψίας» συνέβαλαν και συμβάλλουν σημαντικάστην υιοθέτηση της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης ως κεντρικό στοιχείο της αναπτυξιακής στρατηγικής όλων των Κρατών Μελών για την περίοδο 2007-2013 (σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο) και στη συγκρότηση ενός νέου πλαισίου για την  αστική ανάπτυξη στο προσεχές διάστημα.

Προκειμένου μία πόλη να είναι βιώσιμη, πρέπει να ικανοποιεί ένα φάσμα προϋποθέσεων που σχετίζονται με οικολογικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες.

Καθώς οι δημοτικές αρχές είναι αρμόδιες για την πλειοψηφία των δραστηριοτήτων σε μια πόλη, και δεδομένου ότι η διαχείριση αυτή πραγματοποιείται από πολλά τμήματα με εξαιρετικά περιορισμένους πόρους, είναι αναγκαία μια ολοκληρωμένη περιβαλλοντική διαχείριση. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα στις πόλεις είναι σύνθετα και αλληλένδετα και έτσι τοπικές πρωτοβουλίες επίλυσης ενός προβλήματος μπορεί να οδηγήσουν σε νέα προβλήματα αλλού. Γι' αυτό και η αειφόρος αστική ανάπτυξη απαιτεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση η οποία προϋποθέτει τη στήριξη των δήμων από τις εθνικές και τις περιφερειακές αρχές για την επίτευξη μιας πιο ολοκληρωμένης διαχείρισης σε τοπικό επίπεδο.

Ένα σύστημα ολοκληρωμένης προσέγγισης για τον προσδιορισμό της βιωσιμότητας μιας πόλης θα μπορούσε να αφορά ορισμένα ή όλα τα ακόλουθα θέματα:

• βελτίωση της ποιότητας του νερού
• βελτίωση της διαχείρισης των αποβλήτων
• αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και χρήση ανανεώσιμης ενέργειας
• μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου
• βελτίωση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα
• βελτίωση των αστικών μεταφορών
• πρόληψη και μείωση του θορύβου
• καλύτερη τοπική διακυβέρνηση
• καλύτερη χρήση γης και χωροταξία
• αύξηση της βιοποικιλότητας και των άλλων χώρων πρασίνου
• μείωση των περιβαλλοντικών κινδύνων

Ο κατάλογος αυτός δεν είναι εξαντλητικός, περιλαμβάνει όμως ζητήματα τα οποία έχουν συμπεριληφθεί από τις πόλεις που πρωτοστατούν στο τομέα της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης διεθνώς. Μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι για να προσδιοριστεί μια πόλη ως “βιώσιμη”, θα πρέπει να έχει προχωρήσει στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των παραπάνω ζητημάτων.

Οι ελληνικές πόλεις, δυστυχώς, απέχουν πολύ από το να χαρακτηριστούν “βιώσιμες”, παρατηρείται όμως τα τελευταία χρόνια μια σχετική κινητικότητα προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση από έναν αριθμό ελληνικών πόλεων. Η διοίκηση μας, από την πρώτη στιγμή, έβαλε στην ατζέντα το στόχο για ένα πιο βιώσιμο αστικό περιβάλλον και έτσι η Θεσσαλονίκη, μετά την πολύ θετική εμπειρία της υποψηφιότητας για Πράσινη Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2014 και την υπογραφή του Συμφώνου των Δημάρχων, επιχειρεί να συσπειρώσει Ελληνικές πόλεις που έχουν αναπτύξει και αναπτύσσουν σχετικές δράσεις, με τη δημιουργία του Δικτύου Ελληνικών Πράσινων Πόλεων. Το ΔΕΠΠ φιλοδοξεί να κινητοποιήσει περεταίρω φορείς και πολίτες, μέσω της ανταλλαγής εμπειριών και καλών πρακτικών, εφαρμόσιμων στην ελληνική πραγματικότητα και μέσω της ευαισθητοποίησης για τη σημασία της βιωσιμότητας στις αστικές περιοχές.

Επιπλέον, δουλεύοντας και στα πλαίσια των θεμάτων της βιωσιμότητας που προανέφερα, δίνουμε βάρος στο κομμάτι της ενημέρωσης και εκπαίδευσης των πολιτών, ιδιαίτερα των νέων, μέσω προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στα σχολεία σε συνεργασία με το ΚΠΕ-Κορδελιού και εκπαιδευτικούς και με τη συνεχή ενημέρωση και επικοινωνία των δράσεων μας. Θεωρούμε ότι εκτός από τις τεχνικές παρεμβάσεις στο αστικό τοπίο και το “μεταβολισμό” της πόλης και την θεσμική συνεργασία, για την ανάπτυξη ολοκληρωμένης και αποτελεσματικής στρατηγικής, είναι αναγκαία και η ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης και ανάλογης συμπεριφοράς από τους δημότες. Γι' αυτό και ο ρόλος του ΠΕΕΚΠΕ στην εκπαίδευση για το περιβάλλον είναι πάρα πολύ σημαντικός και θα πρέπει όχι μόνο να στηριχθεί αλλά και να ενισχυθεί.

Συνοψίζοντας και απαντώντας στο ερώτημα “ποιες βασικές παράμετροι θα προσδιόριζαν μια πόλη ως βιώσιμη” θα μπορούσα να προτείνω την ολοκληρωμένη περιβαλλοντική διαχείριση στη βάση της ορθής αστικής διαχείρισης, τον ολοκληρωμένο χωροταξικό σχεδιασμό, την οικονομική ευημερία και ανταγωνιστικότητα, την κοινωνική ενσωμάτωση και την περιβαλλοντική προστασία. Μια πόλη δεν μπορεί να χαρακτηρίζεται ως βιώσιμη αν δεν υιοθετεί μια ολιστική και συγκροτημένη προσέγγιση η οποία θα αντιμετωπίζει τα προβλήματα και θα υλοποιεί αποτελεσματικές πολιτικές.