Η εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία στο νέο Πρόγραμμα Σπουδών Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης

Κατά το σχολικό έτος 2011-12, εφαρμόστηκε πιλοτικά το νέο Πρόγραμμα Σπουδών υποχρεωτικής εκπαίδευσης σε 188 σχολικές μονάδες: 21 Νηπιαγωγεία, 99 Δημοτικά Σχολεία και 68 Γυμνάσια όλης της χώρας. Σύμφωνα με το νέο πρόγραμμα Σπουδών εισάγεται το μάθημα Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την  Αειφόρο Ανάπτυξη (ΠΕΑΑ) στο υποχρεωτικό Πρόγραμμα Σπουδών του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού και του Γυμνασίου, έτσι ώστε να δίνεται σε όλους τους μαθητές και τις μαθήτριες η δυνατότητα να αποκτήσουν σχετικές με το περιβάλλον γνώσεις, στάσεις και ικανότητες. Μέχρι τώρα μόνο το 30% των μαθητών συμμετείχε σε πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα φυσικά την ελλιπή περιβαλλοντική παιδεία των μαθητών και αυριανών πολιτών.

Τα νέα πιλοτικά προγράμματα Σπουδών καθώς και τους οδηγούς για τον Εκπαιδευτικό μπορεί κανείς να τα βρει στο σύνδεσμο «Νέα Πιλοτικά Προγράμματα Σπουδών» της  ιστοσελίδας: http://digitalschool.minedu.gov.gr/

 Σύμφωνα με το νέο πιλοτικό Πρόγραμμα Σπουδών, το μάθημα Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την  Αειφόρο Ανάπτυξη (ΠΕΑΑ) θα διδάσκεται σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού Σχολείου, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

 *Στις τάξεις Ε' και ΣΤ' , θα διατίθεται 1 ώρα στο γνωστικό αντικείμενο Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφόρο Ανάπτυξη, εναλλακτικά με την Σχολική και Κοινωνική Ζωή. (Απόφαση Αριθ. Πρωτ. Βαθμός Προτερ. Φ. 12 / 819 / 104706 /Γ1/13 - 9 – 2011 για το Ωρολόγιο Πρόγραμμα Ολοήμερων Πιλοτικών Δημοτικών Σχολείων).

 Στο Γυμνάσιο δημιουργείται Ζώνη Βιωματικών Δράσεων στην οποία συμπεριλαμβάνεται η  Π.Ε.Α.Α. μαζί με την Τεχνολογία και την Οικιακή Οικονομία για την Α΄ τάξη και μαζί με την Τοπική Ιστορία για την Γ΄ τάξη.

Συγκεκριμένα καθαρά για την Π.Ε.Α.Α. αφιερώνεται μόνο 1 ώρα στο γ΄ τρίμηνο της Α΄ Γυμνασίου. Στη Β΄ τάξη δεν αφιερώνεται καμιά ώρα ,ενώ στο α΄ και β΄ τρίμηνο της Γ΄  Γυμνασίου η Π.Ε.Α.Α  γίνεται μαζί με την Τοπική Ιστορία,. Το μάθημα της Π.Ε.Α.Α. Α΄ Γυμνασίου ανατίθεται σε καθηγητές/τριες όλων των ειδικοτήτων, ενώ η Π.Ε.Α.Α. Γ΄ Γυμνασίου ανατίθεται σε φιλολόγους οι οποίοι είναι πολύ πιθανόν να αφιερώσουν τη μια ώρα σε θέματα Τοπικής Ιστορίας, χωρίς να αναδείξουν τα θέματα περιβάλλοντος και αειφόρου ανάπτυξης.

Από την άλλη μεριά, το Πρόγραμμα Σπουδών της Π.Ε.Α.Α. περιλαμβάνει 6 συγκεκριμένα θέματα για κάθε τάξη Δημοτικού και Γυμνασίου. Γεννάται λοιπόν το ερώτημα και ιδιαίτερα για το Γυμνάσιο σε ποιόν χρόνο θα υλοποιηθούν σχέδια εργασίας για 6 διαφορετικά θέματα; Τι νόημα έχει η θεματολογία της Β΄ Γυμνασίου όταν δεν προβλέπεται ούτε μια ώρα στο ωρολόγιο πρόγραμμα;

 Η θεματολογία του νέου Π.Σ. της Π.Ε.Α.Α. για την Υποχρεωτική Εκπαίδευση εστιάζεται στα παρακάτω βασικά θέματα :

1. Τοπικό  Περιβάλλον

2. Περιβάλλον και Υγεία

3. Διαχείριση υδάτινων πόρων

4. Γεωποικιλότητα- Ποιότητα εδάφους και υπεδάφους

5. Αειφόρος διαχείριση δασών

6. Απώλεια της Βιοποικιλότητας

7. Πολιτισμική Ποικιλότητα- Πολιτιστική  Κληρονομιά

8.  Βιοτεχνολογικές Εφαρμογές  και Περιβάλλον

9. Ενεργειακό ζήτημα – Οικολογικό αποτύπωμα

10. Αειφόρο Σχολείο και Αειφόρος κατοικία

11. Κλιματική αλλαγή

12. Ανάπτυξη αστικών, αγροτικών, παράκτιων  και νησιωτικών περιοχών

13. Αειφόρος παραγωγή και κατανάλωση

14. Περιβάλλον και Ζητήματα κοινωνικών/ανθρώπινων σχέσεων

15. Φυσικές και Τεχνολογικές καταστροφές Διαχείριση Περιβαλλοντικών   Κρίσεων

Τα περισσότερα θέματα επαναλαμβάνονται από τάξη σε τάξη, αλλά κάθε φορά αναδεικνύεται μια διαφορετική διάσταση του θέματος. Οι βασικές έννοιες αναπτύσσονται σταδιακά και συνδέονται με την ανάπτυξη των ικανοτήτων, των στάσεων και συμπεριφορών, της κατανόησης, της διερεύνησης, της επικοινωνίας και της σύνδεσης με τη ζωή των μαθητών. Επίσης προβλέπεται όσο είναι δυνατόν η σύνδεση του προγράμματος Σπουδών για την Π.Ε.Α.Α. κάθε τάξης με το Πρόγραμμα Σπουδών των υπολοίπων μαθημάτων της ίδιας τάξης.

 Έτσι για παράδειγμα το θέμα «Αειφόρο Σχολείο και Αειφόρος κατοικία» διερευνάται στις τάξεις  Β΄, Δ΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού, καθώς και στην Α΄  και Γ΄ Γυμνασίου. Στην Β΄ Δημοτικού αναδεικνύονται υποθέματα σχετικά με τον Αερισμό, Φωτισμό, Κλιματισμό των κτιρίων, στη Δ΄ Δημοτικού σχετικά με τηνεξοικονόμηση νερού και ενέργειας στο σχολείο και την κατοικία, στην ΣΤ΄ Δημοτικού αναζητείται τοΟικολογικό αποτύπωμα του σχολείου ή της κατοικίας, ενώ στην Α΄ Γυμνασίου διερευνώνται οι άξονες του αειφόρου σχολείου και στη Γ΄ Γυμνασίου δίνεται βαρύτητα στη Βιοκλιματική αρχιτεκτονική, στο μικροκλίμα του κτιρίουκαι στις πρακτικές για τη βελτίωση αυτού.

Κάθε θέμα προσεγγίζεται με τη μέθοδο επίλυσης προβλήματος που περιλαμβάνει τέσσερα στάδια: α) ενημέρωση των μαθητών/τριών και αναφορά σε θεμελιώδεις γνώσεις, β)εντοπισμό προβλήματος, γ)διερεύνηση προβλήματος, δ)δράσεις.

 Η επιμόρφωση και ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Είναι γνωστό ότι μέχρι τώρα, πολλοί εκπαιδευτικοί έχουν υλοποιήσει προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και έχουν παρακολουθήσει σχετικά σεμινάρια για το σχεδιασμό των προγραμμάτων ή projects και για καινοτόμες εκπαιδευτικές τεχνικές, όπως ο καταιγισμός ιδεών, η χαρτογράφηση εννοιών, η μελέτη πεδίου, η δραματοποίηση κ.α.. Στο πλαίσιο του νέου προγράμματος Σπουδών όλοι οι εκπαιδευτικοί πρέπει να ενημερωθούν για τη θεματολογία και το περιεχόμενό του και να ασκηθούν στα συγκεκριμένα βήματα της διδακτικής μεθόδου «επίλυση προβλήματος». Η επιμόρφωσή τους θα ακολουθεί τις αρχές εκπαίδευσης ενηλίκων σύμφωνα με τις οποίες αναγνωρίζονται οι γνώσεις, τα βιώματα και η επαγγελματική εμπειρία των εκπαιδευτικών. Οι εκπαιδευτικοί θα συμμετέχουν ενεργητικά στην επιμορφωτική διαδικασία, οι ίδιοι θα διερευνούν τις δυνατότητες εφαρμογής του νέου προγράμματος. Πρέπει να μάθουν να σχεδιάζουν τις μαθητικές δραστηριότητες που θα δώσουν στους μαθητές και στις μαθήτριες την ευκαιρία να αυτενεργήσουν, να ερευνήσουν, να αποκτήσουν βασικές γνώσεις, να καταλήξουν σε σχετικά με το θέμα συμπεράσματα και να προχωρήσουν σε κατάλληλες δράσεις. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών θα είναι σε μεγάλο βαθμό ρόλος ενθάρρυνσης, καθοδήγησης, συμβουλευτικής και στήριξης των μαθητών/τριών.

Στον οδηγό εφαρμογής του Προγράμματος Σπουδών υπάρχουν παραδείγματα σχεδίων εργασίας στα οποία μπορεί να βασιστεί ο/η εκπαιδευτικός, αλλά όχι για όλα τα θέματα. Έτσι ο εκπαιδευτικός καλείται να σχεδιάσει και να γράψει μόνος του το εκπαιδευτικό υλικό και να οργανώσει τις εργασίες των μαθητών/τριών. Αυτή η ανάγκη καθιστά αναγκαία την επιμόρφωση και εξοικείωσή των εκπαιδευτικών με το σχεδιασμό, με τη μέθοδο επίλυσης προβλήματος και με καινοτόμες εκπαιδευτικές τεχνικές. Έγινε λοιπόν πρόβλεψη για 14 ώρες επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών στην ομαδοσυνεργατική διερευνητική προσέγγιση, στην  επιλογή ειδικών διδακτικών τεχνικών, στον  εντοπισμό και  διερεύνηση ενός περιβαλλοντικού ζητήματος και προβλήματος. Στην πραγματικότητα όμως αφιερώθηκαν το πολύ 2 ώρες για την ενημέρωση όσων εκπαιδευτικών ήθελαν, σχετικά με τις αρχές και τα θέματα που συμπεριλαμβάνονται στο νέο Πρόγραμμα Σπουδών της Π.Ε.Α.Α.

 Από τα παραπάνω προκύπτει μια δυσκολία στην αξιολόγηση των  αποτελεσμάτων της πιλοτικής εφαρμογής του περιεχομένου του προγράμματος Σπουδών της Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και της εκπαίδευσης για την Αειφορία, καθόσον υπήρξε εξ αρχής έλλειμμα τόσο στον προγραμματισμένο και διαθέσιμο χρόνο για την υλοποίηση του προγράμματος, όσο και στην επαρκή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών των πιλοτικών σχολείων. Αν, μετά την πιλοτική φάση, προχωρήσουμε σε καθολική εφαρμογή του νέου Προγράμματος Σπουδών, απαιτείται υποχρεωτική και συστηματική  επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στη μέθοδο επίλυσης προβλήματος και σε άλλες καινοτόμες διδακτικές τεχνικές.