Η Χρήση του Video στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Μια Καινοτόμος Τεχνική Συναντά μια Καινοτόμο Δράση

Στη σημερινή εποχή οι μαθητές των σχολείων της Β/θμιας εκπαίδευσης αλλά και κατόπιν, όσοι απ’ αυτούς αποφοιτήσουν από την τριτοβάθμια εκπαίδευση εισέρχονται σε ένα αβέβαιο μέλλον εξαιτίας του ταχύτατα μεταβαλλόμενου κοινωνικού και οικολογικού περιβάλλοντος. Σ’ αυτό το περιβάλλον χρειάζονται την προσαρμοστικότητα, την ευρηματικότητα και την αυτονομία αλλά κυρίως την πίστη σε αντικειμενικές αξίες σχετικά με την ανθρώπινη ζωή αλλά και με την ζωή στον πλανήτη μας γενικότερα. Αντικειμενικές αξίες που  βρίσκονται σε αντίθεση με το  ρεύμα του «υποκειμενισμού», το οποίο δυστυχώς κυριαρχεί στην σκέψη των νέων σήμερα. Άρα σε ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο αναφοράς θα πρέπει να παρουσιάζονται ισοβαρώς η κριτική,  η δημιουργική και η φιλόστοργη διάσταση της σκέψης.

Πέρα από την ουσία του περιεχομένου των παιδαγωγικών τεχνικών, η εφαρμογή τους στη σημερινή εποχή, βασίζεται σε ευρέως διαδεδομένες αντιλήψεις, όπως  τις έθεσε ο φιλόσοφος-παιδαγωγός John Dewey και τις αναφέρει στο βιβλίο του «εμπειρία και εκπαίδευση», δηλ. θέματα:

1. «Στη μάθηση μέσα από κείμενα και δασκάλους αντιπαρατίθεται η μάθηση μέσα από την εμπειρία.»
2. «Θέτει στον εκπαιδευτικό ένα πρόβλημα. Δουλειά του είναι να εξασφαλίζει τέτοιου είδους εμπειρίες, που ενώ δεν απωθούν τον σπουδαστή, αλλά μάλλον ενεργοποιούν τη δραστηριότητά του, γεννούν εντούτοις μια ευχαρίστηση, που είναι κάτι περισσότερο από πρόσκαιρη, μια και δημιουργεί την προϋπόθεση για άλλες, μελλοντικές, περισσότερο ευχάριστες εμπειρίες.»
3. «Το μεγαλύτερο παιδαγωγικό σφάλμα είναι ίσως η πίστη στην αντίληψη ότι το άτομο μαθαίνει μόνο εκείνο το πράγμα που μελετά την δεδομένη στιγμή. Η έμμεση μάθηση, σχηματίζοντας μόνιμες τάσεις, έλξεις και απωθήσεις, μπορεί να είναι και ίσως, πολύ πιο σημαντική από το μάθημα προφοράς, γεωγραφίας ή ιστορίας.».

Σε τέτοιου είδους  βασικές αρχές δράσης στηρίζεται η περιβαλλοντική εκπαίδευση ή καλύτερα εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία.  Ο ουσιαστικός σκοπός της είναι η κατανόηση και η ευαισθητοποίηση από τους μαθητές του περιβάλλοντός τους, φυσικού και τεχνητού. H εκπαίδευση αυτή είναι καινοτόμος δράση, δηλαδή πραγματοποιείται με  «καινές» διαδικασίες, όπου κυριαρχούν η ομαδοσυνεργατικότητα, το αίσθημα, το συναίσθημα, η σκέψη που είναι κριτική,  δημιουργική και φιλόστοργη.

Ένα εργαλείο που μπορεί να οδηγήσει σε τέτοιες διαδικασίες είναι η τέχνη γενικά. Η τέχνη είναι ελεύθερη. Πράγματι ο ίδιος ο ανθρώπινος ορισμός της και το φιλόστοργο γνώρισμα της απαιτεί ένα τέτοιο γνώρισμα. Μπορεί να δημιουργηθεί ένα έργο τέχνης ακόμη και με ομαδοσυνεργατικές διαδικασίες. Αποτελεί την αμεσότερη, πληρέστερη έκφραση των συναισθημάτων, σκέψεων, προβληματισμών του δημιουργού ή των δημιουργών εφόσον πρόκειται για ομαδικό έργο.

Η δημιουργία ενός έργου οπτικοακουστικής τέχνης, όπως ενός έργου video από τους μαθητές, πολύ πιθανόν να εκπληρώνει το ζητούμενο αποτέλεσμα σ’ ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

Το έργο video είναι έργο πολυτροπικό, αφού συνδυάζει γραπτό λόγο, ήχο και εικόνα. Ακριβώς σ’ αυτόν τον συνδυασμό οφείλεται η «ισχύς» του μηνύματος , που εκφράζεται μέσω του έργου video

Στο παρόν άρθρο θα παρουσιάσω δύο έργα video, που δημιουργήθηκαν με υπεύθυνο καθηγητή εμένα, στην διάρκεια αντίστοιχων περιβαλλοντικών προγραμμάτων τα τελευταία 8 σχολικά έτη σε δύο διαφορετικά σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και τους  δικούς μου  προβληματισμούς και της ομάδας των μαθητών  και στις λύσεις, που καταφύγαμε.

Το σχολικό έτος 2003-2004, υπηρετούσα στο 1^ο ΤΕΕ Πολίχνης και το θέμα της περιβαλλοντικής ομάδας, στην  οποία ήμουν υπεύθυνος, ήταν η μελέτη του υγροτόπου στο Δέλτα του ποταμού Αξιού. Η περιβαλλοντική ομάδα αποτελούνταν κυρίως από μαθήτριες της ειδικότητας κομμωτικής τέχνης, που διδασκόντουσαν το μάθημα μακιγιάζ, καθώς και κάποιες μαθήτριες από το τμήμα νοσηλευτικής. Συνεργάτιδες μου ήταν οι καθηγήτριες αισθητικής κες Μαρία Κώνστα και Στέλλα Παργιανά και η καθηγήτρια Γαλλικής Φιλολογίας κα Χαρούλα Καραγιαννακίδου.

Στην αρχή έγινε μια θεωρητική μελέτη του υγρότοπου, χρησιμοποιώντας πηγές πληροφοριών από βιβλία και το διαδίκτυο. Κατόπιν έγιναν δύο επισκέψεις στον υγρότοπο και στο Κέντρο Πληροφόρησης Δέλτα Αξιού, Λουδία, Γαλλικού και Αλιάκμονα, στη λογική της θέσης 1 του Dewey.

Εκείνη την σχολική χρονιά λειτουργούσε ακόμα το πρόγραμμα «Πάμε Σινεμά;». Ήταν επομένως ευκαιρία να συνδυαστεί το θέμα του περιβαλλοντικού προγράμματος με το πρόγραμμα «Πάμε Σινεμά;» και έτσι να εκπληρωθεί και το θέμα 2 του Dewey.

Πράγματι οι μαθήτριες θα χρησιμοποιούσαν τεχνικές στις οποίες εξασκούνταν στο πλαίσιο των υποχρεωτικών μαθημάτων τους και με την βοήθεια του προγράμματος «Πάμε Σινεμά;» θα προσέγγιζαν το σκοπό του περιβαλλοντικού προγράμματος, ικανοποιώντας και το θέμα 3 του Dewey.

Τα βασικά ζητήματα που μας απασχόλησαν ήταν τα εξής:

α) Ποιοι ήταν οι στόχοι του προγράμματος «Πάμε Σινεμά;» και β) πώς θα μπορούσαν να συνδυαστούν με το θέμα του περιβαλλοντικού προγράμματος; Οι απαντήσεις δίνονται παρακάτω:

α) Στο τεύχος του προγράμματος «Πάμε Σινεμά;», με τίτλο « Η κινηματογραφική αφήγηση», αναφέρεται ότι το πρόγραμμα, μεταξύ άλλων, έχει ως στόχους:

-       Να προσφέρει στους μαθητές τη μέθοδο να αντιμετωπίσουν την εικόνα ως γλώσσα.

-       Να υπογραμμίσει την δυνατότητα και την αναγκαιότητα της κριτικής προσέγγισης των ποικίλων οπτικοακουστικών προϊόντων  που μας κατακλύζουν και καθημερινά καταναλώνουμε.

Το πρόγραμμα στα πλαίσια της λειτουργίας του παρείχε στην ομάδα σύμβουλο επαγγελματία σκηνοθέτη. Οι μαθητές επίσης θα έπρεπε να έρθουν σε επαφή με βασικά στοιχεία μιας κινηματογραφικής παραγωγής, όπως i) την δημιουργία μιας ιστορίας- σεναρίου και κατόπιν ενός στόριμπορντ ii) τα γυρίσματα της ταινίας που περιλαμβάνει το σχεδιασμό και την κατασκευή των σκηνικών, τον τρόπο λήψης των πλάνων-την φωτογραφία, τον ήχο, τους ηθοποιούς και το μοντάζ.

β) Ο σκοπός του περιβαλλοντικού προγράμματος ήταν η παρουσίαση του υγρότοπου, όπως θα έπρεπε να είναι και όπως είναι εξαιτίας των ανθρώπινων παρεμβάσεων.

Μετά από μια σειρά συναντήσεων της ομάδας των μαθητών και του υπεύθυνου καθηγητή, αποφασίστηκε η δημιουργία ενός πεντάλεπτου έργου video, με θέμα τον υγρότοπο και τα παρόντα προβλήματα του και γράφτηκε το σχετικό σενάριο.

Έγιναν εξωτερικά γυρίσματα στον υγρότοπο και εσωτερικά στο σχολείο. Στα εσωτερικά γυρίσματα οι μαθήτριες ηθοποιοί βάφηκαν από άλλες μαθήτριες με την τεχνική «face-painting», έτσι ώστε να μοιάζουν μεταφορικά με είδη της πανίδας της περιοχής του υγρότοπου. 

Εικόνα 1. Μεταφορά της αλκυόνης σε ανθρώπινο πρόσωπο

Εικόνα 2. Προετοιμασία των ηθοποιών στο εργαστήριο

 Εικόνα 4. Προετοιμασία των ηθοποιών στο εργαστήριο

Εικόνα 5. Κατά την διάρκεια του «γυρίσματος»

Εικόνα 6. Κατά την διάρκεια του «γυρίσματος»

 Η γραφή του σεναρίου έγινε μέσω διαδικασιών όπου κυριαρχούσαν η ομαδοσυνεργατικότητα, το αίσθημα, το συναίσθημα, και η κριτική,  δημιουργική και φιλόστοργη σκέψη. Περιληπτικά το σενάριο παρουσιάζει  μια ομάδα μαθητών να παρακολουθεί την καθηγήτρια τους σε μάθημα σχετικά με τους υγροτόπους. Μια μαθήτρια ονειροπολεί και βλέπει τον υγρότοπο μαζί με είδη της πανίδας του με ιδιαίτερο φαντασιακό τρόπο.

Ποια θα ήταν τα σκηνικά ενός υγρότοπου στο κλειστό χώρο του σχολείου; Σίγουρα θα έπρεπε να είναι «μεταφορικά» και όχι μια πιστή απεικόνιση με τα φτωχά μέσα του σχολείου,. Εξάλλου καλύτερη απεικόνιση χρησιμοποιώντας την ονειρική φαντασία του μαθητή, δεν υπάρχει.

 Εικόνα 7.  Σκηνικά με μηδενικό κόστος

 Είναι άραγε οι μαθήτριες ικανές ηθοποιοί, ώστε να έχουν την αναγκαία ομιλία και κινήσεις; Όχι φυσικά, γι αυτό οι λήψεις επικεντρώνονται στο face-painting και σε συναισθήματα τα οποία είναι εύκολο να αποτυπωθούν στο πρόσωπο από τον οποιοδήποτε άνθρωπο φυσικά ή τεχνητά, με κυρίως μεσαία ή κοντινά πλάνα (γκρο πλαν)

Εικόνα 8. Λήψη μεσαίου πλάνου

Τέλος, η τεχνική του μοντάζ αφέθηκε στον σκηνοθέτη σύμβουλο, όμως με την ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας των υπολογιστών, οι περισσότεροι μαθητές μπορούν σήμερα τεχνικά να το πετύχουν μόνοι τους με την συνεργασία όλης της ομάδας. Εξάλλου η διαδικασία του μοντάζ από την μαθητική ομάδα είναι βασικό ζητούμενο, μια και στηρίζεται σε διάλογο, που ενεργοποιεί τις διάφορες διαστάσεις της σκέψης.

Το τελικό αποτέλεσμα έργο video με τον τίτλο «Χαμένα όνειρα» μπορείτε να το παρακολουθήσετε στην διεύθυνση http://www.youtube.com/watch?v=7M4TEL8o1Mc&feature=plcp&context=C3f5e7faUDOEgsToPDskKb0ZJD96qMkW72yFdK7zkr

Για την ιστορία, το video αναδείχθηκε πρώτο στο αντίστοιχο διαγωνισμό του «Πάμε Σινεμά;» στη περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και πέτυχε την συμμετοχή σε τρία διεθνή επαγγελματικά περιβαλλοντικά φεστιβάλ, στο «ecofilms», «ecocinema» και «envir-film», στη Ρόδο, Αθήνα και Σλοβακία, αντίστοιχα.

Το  δεύτερο έργο video δημιουργήθηκε στο 32^ο ΓΕΛ Θεσσαλονίκης το 2009, στα πλαίσια  περιβαλλοντικού προγράμματος, με θέμα τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (GMO).

Έγινε ενημέρωση της ομάδας από πηγές, όπως τα βιβλία και το διαδίκτυο, για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (GMO). Η μελέτη επικεντρώθηκε στις πιθανόν αρνητικές συνέπειες της χρήσης τους.

Αρχικά γίνεται ένας κριτικός διάλογος ανάμεσα στους μαθητές για την πιθανή επίδραση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στον άνθρωπο. Μετά γίνεται ένας κριτικός διάλογος σχετικά με την προώθηση αυτών των οργανισμών στην αγορά

Η ομάδα έφτιαξε ένα σενάριο-στόριμπορντ ενός έργου video δίλεπτης διάρκειας.

   Εικόνα 9. Το στόριμπορντ

Η υπόθεση αφορούσε φυσικά ταινία μυθοπλασίας. Το τελικό προϊόν-video έχει συνοπτικά την εξής υπόθεση:

Μια μαθήτρια το βράδυ μελετά για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. Αποκοιμιέται και βλέπει ένα όνειρο. Σε κάποιο εργαστήριο, γίνεται «εμφύτευση» γονιδίου, από ψάρι σ’ ένα μήλο. Το γενετικά τροποποιημένο μήλο καταλήγει «κολατσιό» στο σχολείο της για την μαθήτρια, που ονειρεύεται. Η μαθήτρια παθαίνει ένα είδος δερματικής αλλεργίας. Μόλις το διαπιστώνει ξυπνά αλαφιασμένη πάνω στο γραφείο της, όπου είχε αποκοιμηθεί.

 Εικόνα 10. Το σενάριο

 Το γεγονός ότι  η υπόθεση του έργου-video εκτυλίσσεται μέσα σ’ ένα όνειρο δίνει κάποια πλεονεκτήματα:

-διευκολύνει τη χρήση ανεπαρκών σκηνικών.

-γίνεται εύκολα-δικαιολογημένη η έκφραση συναισθημάτων από τους μαθητές-ηθοποιούς.

Επιπλέον η υπόθεση εκτυλίσσεται στον καθημερινό χώρο ενός μαθητή, δηλαδή στο σπίτι του και στο σχολείο του και  έτσι γίνεται σαφές το μήνυμα, ότι η χρήση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών μπορεί να είναι πρόβλημα της καθημερινότητας μας.

 Εικόνα 11. Από τα «γυρίσματα»

Εικόνα 12. Πλάνα από το έργο-video

 Το τελικό έργο-video μπορεί να θεαθεί ή στη διεύθυνση http://www.youtube.com/watch?v=GtFuBbi7GgM&feature=plcp&context=C3ba8b68UDOEgsToPDskKg8G00ATUockhKKdR_w50a

Ή μια πιο σύντομη εκδοχή στη διεύθυνση http://www.youtube.com/watch?v=Jg3wOgujnAQ&feature=context&context=C3ba8b68UDOEgsToPDskKg8G00ATUockhKKdR_w50a

Θετική εντύπωση μου προκάλεσε, η συμμετοχή των μαθητριών στα «γυρίσματα» των video-έργων.

Πράγματι, το πρώτο έργο παρήχθη, από μαθήτριες ενός ΤΕΕ. Δυστυχώς είναι διαδεδομένη η εντύπωση, ότι οι μαθητές ενός σχολείου Τεχνικής Εκπαίδευσης είναι δεύτερης κατηγορίας μαθητές. Κάθε  διάκριση όμως του video-έργου, η οποία  διέψευδε την εντύπωση αυτή μου έδινε πολύ μεγάλη ικανοποίηση. Τα εσωτερικά γυρίσματα της ταινίας έγιναν από τις 9 το πρωί μέχρι τις 9 το βράδυ της Κυριακής. Μια δύσκολη ημέρα για κομμώτριες ηλικίας 18 ετών, αφού το Σάββατο εργάζονταν οι περισσότερες σαν βοηθοί κομμωτηρίου. Παρ’ όλα αυτά η συμμετοχή των μαθητριών, ήταν καθολική και πολύ πρόθυμη, χωρίς παράπονα.

Αλλά και στο δεύτερο σχολείο, το 32^ο ΓΕΛ, το σενάριο απαιτούσε γυρίσματα και στο σπίτι της πρωταγωνίστριας-μαθήτριας. Αυτά έγιναν στο σπίτι της μαθήτριας-πρωταγωνίστριας, με παρουσία όλης της ομάδας (16-17 ετών), χωρίς όμως την δική μου παρουσία ως υπεύθυνου.

 Η πλήρης επιτυχία της εφαρμογής του θέματος 2 όπως εκφράστηκε από τον John Dewey, φάνηκε από την πετυχημένη υλοποίηση των παραπάνω προγραμμάτων, στα οποία έγινε χρήση της τεχνικής του έργων-video.

Αλλά  και τα θέματα 1 και 3, εκφράστηκαν στις ίδιες τις μαθητικές ομάδες, ενώ τα έργα-video πιθανόν να έχουν παραγωγική εκπαιδευτική σημασία ευρύτερα. Πράγματι, οι προβολές στο youtube του πρώτου video-έργου (lost dreams) αυτή τη στιγμή, που γράφεται το άρθρο, είναι 3686 από τις 8-5-2008, ενώ του δεύτερου έργου-video (gmo and youth) είναι 91 κατά το τελευταίο έτος για την πρώτη εκδοχή και 255 για την δεύτερη εκδοχή τα τελευταία 2 έτη

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών. ΒΑΣΙΚΟ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ: ΤΟΜΟΣ Α:ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ.  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΜΥ (2007): Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΣΙΣΥΦΟΥ. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.

ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΙΟΥΚΑΣ (2003): Η ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ. ΥΠΕΠΘ-ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ.

Α.Δ.ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ (2005). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αθήνα:  Gutenberg

Τζον Μπέργκερ (2011): Η ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ. Αθήνα: Μεταίχμιο

ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΛΟΓΑΙΤΗ (2006): ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΑ. Αθήνα. Ελληνικά γράμματα

Τζον Ντιούι (1980): εμπειρία και εκπαίδευση. Αθήνα: Εκδόσεις Γλάρος

Matthew Lipman (2006): Η ΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη

Roger Marples (2002): ΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ. Αθήνα: Μεταίχμιο