Αειφόρες πόλεις

Περίληψη

Η δυναμική των πόλεων και τα οικολογικά σπίτια είναι τα θέματα, που απασχόλησαν την Περιβαλλοντική Ομάδα του σχολείου μας στη διάρκεια της προηγούμενης σχολικής χρονιάς. Η προσέγγιση του θέματος έγινε μέσα από βιβλιογραφική και διαδικτυακή έρευνα, μέσα από την προσωπική τους εμπειρία και μέσα από την τέχνη. Στόχος του προγράμματος ήταν να προσεγγίσουν οι μαθητές/τριες την πόλη τους, να την αντιληφθούν ως σύστημα και να εκφράσουν τη δική τους άποψη για την αειφορική πόλη του μέλλοντος.

Εισαγωγή

Η πόλη είναι το περιβάλλον μας. Μέσα σε αυτό ζούμε, δρούμε καθημερινά και επικοινωνούμε. Η αλληλεπίδραση ανθρώπου και πόλης είναι δεδομένη και αέναη. Η πόλη είναι το κέλυφός μας.

Το πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης «Αειφόρες Πόλεις» υλοποιήθηκε τη σχολική χρονιά 2018-19 στο Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο- Λ.Τ. Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης. Στόχος του ήταν οι μαθητές/τριες να οραματιστούν το μέλλον της πόλης τους, να σχεδιάσουν σπίτια φιλικά προς το περιβάλλον και να «επέμβουν» στη διαμόρφωση του αστικού τοπίου κάνοντας τις προτάσεις τους για μία αειφορική πόλη.

Η δυναμική των οικολογικών σπιτιών έγινε το αντικείμενο της έρευνάς μας, η οποία συμπεριέλαβε το παρελθόν και το μέλλον. Γνωρίζοντας την πολιτιστική κληρονομιά και αντλώντας γνώση και ιδέες από το παρελθόν, οι μαθητές/τριες οραματίζονται τα μελλοντικά οικολογικά σπίτια, τα σχεδιάζουν και γράφουν μανιφέστα, για το πώς θα ήθελαν να είναι οι πόλεις τους.

Στο πρόγραμμα συνδέονται η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση με την τέχνη, η οποία τροφοδοτεί τη σκέψη και τους προβληματισμούς για το παρόν και το μέλλον της πόλης, μπορεί όμως να προτείνει διεξόδους και λύσεις σε ένα πλαίσιο διαλόγου με την πραγματικότητα.

Το πρόγραμμα έγινε διαθεματικά στα μαθήματα των Αγγλικών και των Γερμανικών, και εντάχθηκε στο Εθνικό Θεματικό Δίκτυο του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ελευθερίου Κορδελιού και Βερτίσκου με τίτλο “Θεσσαλονίκη: Βιώσιμη πόλη” και του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης  Αρχανών - Ρούβα – Γουβών με τίτλο “Τουρισμός και Περιβάλλον”.

Στόχοι του προγράμματος:

Οι παιδαγωγικοί στόχοι του προγράμματος ήταν:

-          Κατανόηση εννοιών της αειφορίας και της βιωσιμότητας

-          Κατάκτηση γνώσεων μέσα από βιωματικές προσεγγίσεις και μέσα από την τέχνη

-          Ανάπτυξη κριτικής σκέψης και ανάληψη πρωτοβουλιών

-          Αναστοχασμός πάνω σε εμπειρίες, που αποκτήθηκαν

-          Ανάπτυξη προβληματισμού πάνω σε τρόπους διαχείρισης του προβλήματος

Εφαρμογή του προγράμματος

Σε πρώτο στάδιο έγινε η παρατήρηση και αναγνώριση των λειτουργιών των πόλεων. Η διαδικασία αυτή ήταν απαραίτητη, ώστε να γίνει συγκεκριμένη η έννοια της πόλης στο σύνολό της. Μέσα από βιβλιογραφική και διαδικτυακή έρευνα, καθώς και μέσα από την παρατήρηση και εμπειρία των μαθητών/τριών, που συμμετείχαν, αναγνωρίστηκαν και καταγράφηκαν οι λειτουργίες της πόλης ως σύστημα.

Η έρευνα συνεχίστηκε και επεκτάθηκε σε καινοτόμα κτίρια του παρελθόντος και του παρόντος. Εντοπίστηκαν κτίρια της πόλης, αλλά και της ευρύτερης περιοχής, τα οποία θεωρούνται καινοτόμα και αειφορικά, ώστε να μπορέσει να γίνει αντιπαράθεση με τα συμβατικά κτίρια, στα οποία στεγαζόμαστε. Η έρευνα ήταν διαδικτυακή, και αφορούσε κτίρια του παρελθόντος, τα οποία οι μαθητές/τριες είχαν επισκεφτεί στο παρελθόν στο πλαίσιο περιβαλλοντικών προγραμμάτων, όπως τα κτίρια στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, το Παπάφειο, κτίρια του κέντρου και της Άνω Πόλης, αλλά αφορούσε και κτίρια πιο σύγχρονα όπως οι ονομαζόμενες δίδυμες πολυκατοικίες στο κέντρο της Θεσσαλονίκης και το βιοκλιματικό κτίριο του ΚΠΕ Ελευθερίου Κορδελιού και Βερτίσκου.

Επίσης σε αυτό το σημείο εντοπίστηκαν οι διαφορές ανάμεσα σε κτίρια και τεχνικές οικοδόμησης παλαιότερων και νεότερων κτιρίων και αναζητήθηκαν τα αίτια αυτής της διαφοροποίησης. Διαπιστώθηκε ότι τρόποι και τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας του παρελθόντος εγκαταλείφθηκαν και εφαρμόστηκαν άλλες τεχνικές, οι οποίες θεωρούνται νεωτεριστικές, αλλά δεν επιτρέπουν τη σωστή εκμετάλλευση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Το ερώτημα το οποίο τέθηκε, μετά από την έρευνα αυτή, είναι το κατά πόσο η Θεσσαλονίκη, η πόλη που ζούμε, μπορεί να θεωρηθεί αειφόρα και βιώσιμη. Από τη συζήτηση διαφάνηκαν και τέθηκαν τα προβλήματα, τα οποία δεν περιορίζονταν μόνο στην οικοδόμηση των κτιρίων, αλλά και στην λειτουργία της ως πόλη συνολικά.

Στο πλαίσιο αυτό η ομάδα ασχολήθηκε με καινοτόμα αρχιτεκτονικά κινήματα, όπως το Bauhaus, το οποίο έφερε ανατροπή στις αρχές του 20^ου αιώνα με τις προτάσεις και την αισθητική του. Με το σύνθημα «ωραίο είναι αυτό που λειτουργεί», η σχολή του Bauhaus λειτούργησε ως καταλύτης εξελίξεων όχι μόνο για την αρχιτεκτονική, αλλά και για την τέχνη συνολικά, αφού μετέτρεψε τα χρηστικά αντικείμενα σε έργα τέχνης και το αντίστροφο.

Το κίνημα του κονστρουκτιβισμού στην μεταεπαναστατική Ρωσία, εξάλλου, αποτέλεσε επίσης αντικείμενο μελέτης. Όπως ακριβώς το Bauhaus διακηρύσσει την αισθητική αξία της λειτουργικότητας, οι κονστρουκτιβιστές που προηγήθηκαν αναζητούν τα νέα καθήκοντα της τέχνης, με στόχο την πραγματοποίηση της ουτοπίας. Οι καλλιτέχνες της λεγόμενης Ρωσικής Πρωτοπορίας επιχείρησαν κατά τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα να διαμορφώσουν τον νέο τρόπο ζωής, κατασκευάζοντας σοσιαλιστικές πόλεις με σπίτια τα οποία θα μπορούσαν να "εκπαιδεύσουν" τους κατοίκους τους και να λειτουργήσουν ως "αρχετυπικές εικόνες της νέας εποχής" (Τσιάρα 167).

Χαρακτηριστικά παραδείγματα, που παρουσιάστηκαν στην τάξη και συζητήθηκαν από τα παιδιά είναι το κτίριο της Narkomfin στη Μόσχα (μπλοκ διαμερισμάτων για τους εργαζόμενους του συμβουλίου οικονομικών), καθώς και το κτίριο της σχολής της πρώτης περιόδου του Bauhaus στη Βαϊμάρη. Και τα δύο αποτελούν χώρους συλλογικής συνύπαρξης και διαμονής, αρχιτεκτονικές που επιχείρησαν να αλλάξουν τον τρόπο ζωής των ενοίκων τους και άρα πιθανά παραδείγματα για μια πόλη του μέλλοντος που μπορεί να διδαχθεί από το επαναστατικό παρελθόν του αστικού σχεδιασμού.

Τα δύο παραδείγματα του Bauhaus και του κονστρουκτιβισμού μας έδωσαν την αφορμή να συζητήσουμε τι είναι μανιφέστο (η επαναστατική αυτή περίοδος της Νεωτερικότητας του 20ου αιώνα είναι πλούσια σε διακηρύξεις) και να γράψουμε τα δικά μας διακηρυκτικά κείμενα για τα μελλοντικά σπίτια που ονειρευόμαστε. Σπίτια που είναι αειφορικά, όχι μόνο επειδή αφήνουν ένα ελαφρύ ίχνος στον βεβαρημένο αυτό πλανήτη, αλλά κυρίως γιατί διαμορφώνουν πολίτες μιας νέας εποχής και νοοτροπίας.

Τέλος, η ομάδα πειραματίστηκε με τις Δυναμικές Πόλεις. Μετά από επίσκεψη στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και με επίκεντρο το έργο του Γκούσταβ Κλούτσις “Δυναμική πόλη” (1919 - 1920), συζητήθηκε η εξέλιξη, η σχέση της πόλης με την τεχνολογία, αλλά και η σχέση του ανθρώπου με τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα. Το διάσημο αυτό έργο του Κλούτσις, ένα κοντρουκτιβιστικό φωτομοντάζ, αποτελεί μέρος μιας νέας γλώσσας οπτικής επικοινωνίας, που συνδυάζει τη βιομηχανία με το κινηματογραφικό μοντάζ, την τέχνη με την πόλη, την τεχνολογία με την κατοικία. Στο αρχιτεκτονικό αυτό οικοδόμημα που αιωρείται στο διάστημα, ο Κλούτσις οραματίζεται την νέα κοινωνία/ πόλη. Στο πλαίσιο αυτό, οι μαθητές/τριες αποτύπωσαν στα δικά τους κολάζ τη δυναμική των μετασχηματισμών της πόλης.

Συμπεράσματα

Το πρόγραμμα έδωσε μία πολύ καλή ευκαιρία σε όλους, όσους συμμετείχαν, για να προβληματιστούν, αλλά και να οραματιστούν το μέλλον της πόλης, στην οποία θα ήθελαν να ζουν. Η έρευνα και η σύνδεση με την τέχνη λειτούργησαν θετικά, ώστε να γίνει γόνιμος διάλογος και να εκφραστούν πολλές και διαφορετικές απόψεις.

Οι μαθητές/τριες συμμετείχαν ενεργά και έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος. Πρότειναν λύσεις για το μέλλον της πόλης τους, σχεδίασαν δυναμικά σπίτια, έδωσαν τη δική τους  διάσταση στην αειφορική  πόλη που θα ήθελαν να ζουν.

Όπως αναφέρουν σε κάποιο από τα μανιφέστα που έγραψαν,

 «τα σπίτια της πόλης να είναι φτιαγμένα από πέτρα, όπως έκαναν οι προηγούμενες γενιές. Πρέπει να ακολουθήσουμε το παράδειγμά τους!

Με αυτόν τον τρόπο θα είναι τα σπίτια μας ζεστά τον χειμώνα και δροσερά το καλοκαίρι!

Η τεχνολογία και η επιστήμη μπορούν να χρησιμοποιηθούν μαζί με την παράδοση!

Ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, όπως τα φωτοβολταϊκά συστήματα, το βιοαέριο, τις ανεμογεννήτριες.

Ενέργεια μπορούμε να πάρουμε και από τα οργανικά απορρίμματα.

Ένας κήπος ή ένα μικρό θερμοκήπιο μπορεί να παράγει φαγητό και οξυγόνο, αλλά να αποτελεί και καταφύγιο για έντομα, μικρά ζώα και πουλιά.

Ας παράγουμε λιγότερα απορρίμματα και ας στηρίξουμε την ανακύκλωση».

Βιβλιογραφία

Γεωργόπουλος Α.Δ (2005): Περιβαλλοντική εκπαίδευση. Αθήνα. Gutenberg 

Lipman Matthew (2006): Η σκέψη στην εκπαίδευση. Αθήνα. Εκδόσεις Πατάκη 

Σχίζα Κωνσταντίνα (2008): Συστημική Σκέψη και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αθήνα. Χρήστος Ε. Δάρδανος

Τσιάρα Συραγώ (2008): "Ιδεολογικά χρόνια", Οι πέντε εποχές της Ρωσικής Πρωτοπορίας, Αθήνα. Ίδρυμα Γουλανδρή/ Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης & Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης/ Συλλογή Κωστάκη.

Φλογαΐτη Ευγενία, (2006): Εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία. Αθήνα. Ελληνικά  γράμματα

Φοργκάς Εύα (1999): Bauhaus - Ιδέες Και Πραγματικότητα. Νησίδες

Δικτυογραφία

https://www.klassik-stiftung.de/bauhaus-museum-weimar/

https://www.bauhaus-dessau.de/de/index.html

https://www.bauhaus.de/de/

https://www.bauhaus100.de/das-bauhaus/