Τίποτα δεν πάει χαμένο- Ένα "διαφορετικό" Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Τη σχολική χρονιά 2010 - 2011 στο Γυμνάσιο Νέων Επιβατών, Δήμου Θερμαϊκού Νομού Θεσσαλονίκης υλοποιήθηκε Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης με θέμα την ανακύκλωση και τίτλο: «Τίποτα δεν πάει χαμένο», διάρκειας επτά μηνών, με τη συμμετοχή δεκαεννέα μαθητών της Γ΄ Τάξης και συντονιστή τον καθηγητή Γιαπουντζή Κωνσταντίνο, κλάδου ΠΕ02.

Τέθηκαν κυρίως δύο στόχοι:

α) να κατανοήσουν οι μαθητές τη χρησιμότητα της ανακύκλωσης ως απαραίτητη προϋπόθεση για ένα αειφορικό και βιώσιμο μέλλον, διερευνώντας τους τρεις πιο απλούς και αποτελεσματικούς τρόπους για την παραγωγή λιγότερων απορριμμάτων, τα 3R (από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων Reduce, Reuse, Recycle = Μείωση, Ανακύκλωση, Επαναχρησιμοποίηση) και να αναλάβουν ατομική και συλλογική δράση με στόχο την αειφόρο κατανάλωση, και

β) εφαρμόζοντας τη θεωρία στην πράξη, να δημιουργήσουν κατασκευές (καραβάκια) με ανακυκλώσιμα και άλλα φθηνά και «άχρηστα» υλικά (σανίδες, υφάσματα, νήματα, κορδόνια, σχοινί, κορδέλες, χάντρες, χρώματα, βερνίκια), ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι μέσω της εικαστικής πράξης μπορούμε να δώσουμε καινούργια υπόσταση σε χρησιμοποιημένα και πλέον «άχρηστα» υλικά, χρησιμοποιώντας τα εκ νέου ως πρώτη ύλη.

Η ιδέα ότι τα επαναχρησιμοποιημένα υλικά, έχοντας συμπληρώσει ήδη έναν πρώτο κύκλο ζωής, αφού αποτέλεσαν την πρώτη ύλη για κάποια αντικείμενα, αποκτούν με τη νέα χρήση τους έναν νέο κύκλο ζωής ήταν ιδιαίτερα ερεθιστική και αποτέλεσε το έναυσμα για την υλοποίηση του προγράμματος, το οποίο πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις:

α) θεωρητική, πληροφοριακή, ενημερωτική και

β) κατασκευαστική, πρακτική,  χειρωνακτική, βιωματική.

Η πρώτη φάση, η θεωρητική, περιλάμβανε:  

Γενική έρευνα στη βιβλιογραφία και στο διαδίκτυο για τη συγκέντρωση πληροφοριακού και φωτογραφικού υλικού για την ανακύκλωση και τις παραμέτρους της και εστιασμένη έρευνα για τα σύγχρονα εικαστικά περιβαλλοντικά κινήματα (Recycle Art, Ecology Art, Environmental Art, Land Art, Trash Art, Cheap Art, Arte Povera), παρακολούθηση στο διαδίκτυο video σχετικής θεματολογίας, συνεργασία με φορείς ανακύκλωσης και φορείς της τοπικής κοινωνίας, παρακολούθηση στο σχολείο της παρουσίασης με θέμα «Εγώ ανακυκλώνω, τα σκουπίδια μου μειώνω» από την Αναπτυξιακή Ανώνυμη Εταιρεία Ο.Τ.Α. Ανατολικής Θεσσαλονίκης, ένταξη του προγράμματος στο Εθνικό Θεματικό Δίκτυο: «Απορρίμματα: Τα χρήσιμα ... “άχρηστα”» με συντονιστικό φορέα το ΚΠΕ Έδεσσας και αξιοποίηση του υλικού που περιέχεται στην ιστοσελίδα του, ενασχόληση με παιχνίδια και δραστηριότητες για θέματα διαχείρισης απορριμμάτων και άλλα περιβαλλοντικά ζητήματα μέσα από επιλεγμένες ιστοσελίδες, ανθολόγηση ποιημάτων και τραγουδιών, με αναφορά στη λέξη καράβι, Ελλήνων ποιητών και συνθετών αντίστοιχα, δημιουργία σχηματοποιημάτων και ενασχόληση με τη Frame Poetry.

Η δεύτερη φάση, είχε χαρακτήρα κατασκευαστικό και περιλάμβανε:

Επίσκεψη σε ξυλουργείο και βιοτεχνία υφασμάτων για τη δωρεάν προμήθεια των βασικών υλικών (κομμάτια ξύλου, σανίδες και δειγματολόγια υφασμάτων αντίστοιχα), διαμόρφωση ενός άδειου χώρου του σχολείου σε μικρό εργαστήριο, συγκέντρωση των απαιτούμενων υλικών και εργαλείων (ηλεκτρική σέγα, παλμικό τριβείο, καρφωτικό, σφυριά, καρφιά, ψαλίδια, πινέλα), επίσκεψη–ξενάγηση στην έκθεση «Leonardo da Vinci, Εφευρέτης και Επιστήμονας» στον πολυχώρο τέχνης και πολιτισμού “Μύλος” Θεσσαλονίκης, για άντληση ιδεών, αφού εκτός των άλλων παρουσιάζονταν και 25 τρισδιάστατα μοντέλα των εφευρέσεων - κατασκευών του αναγεννησιακού καλλιτέχνη σε απόλυτη αντιστοιχία με τα σχέδιά του, φτιαγμένα από ξύλο και μέταλλο και κυρίως κατασκευαστικό στάδιο.

Αποτελέσματα του προγράμματος

Το αποτέλεσμα ευφάνταστες και πολύχρωμες δημιουργίες με την προσωπική σφραγίδα και άποψη του κάθε μαθητή.

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα, συνδυάζοντας την εκπαιδευτική έρευνα με την εκπαιδευτική πράξη, προώθησε τη μάθηση μέσα από τη δράση. Οι μαθητές εφάρμοσαν στην πράξη όσα θεωρητικά είχαν μάθει, συνδυάζοντας το δίπολο theory – action, που βασίζεται σε έρευνες που έχουν αποδείξει ότι θυμόμαστε το 90% απ’ ό,τι λέμε φτιάχνοντας παράλληλα κάτι. Άλλωστε, σύμφωνα με την πυραμίδα της μάθησης μαθαίνουμε κατά 90% ουσιαστικότερα, αν αυτό που μαθαίνουμε το εφαρμόζουμε άμεσα. Αρκεί να θυμηθούμε και την κινέζικη παροιμία «Ακούω και ξεχνώ, βλέπω και θυμάμαι, φτιάχνω και καταλαβαίνω».

Για την υλοποίησή του, σε ένα μεγάλο βαθμό,  χρησιμοποιήθηκε το σχέδιο δράσης ή σχέδιο εργασίας (μέθοδος project), μια σύνθετη, αλλά ευέλικτη και ανοιχτή διεργασία βιωματικής μάθησης. Η μέθοδος project δίνει προτεραιότητα στη διδασκαλία σε ομάδες με στόχο την καλλιέργεια συλλογικού πνεύματος, χαρακτηρίζεται από ευελιξία, προωθεί την έρευνα και όχι τη στείρα αποστήθιση, τη μάθηση μέσα από τη δράση, κινείται περισσότερο προς την κατεύθυνση της ολιστικής προσέγγισης της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Συμπληρωματικά της μεθόδου project χρησιμοποιήθηκαν διδακτικές και μαθησιακές πρακτικές, συμμετοχικές, ερευνητικές, βιωματικές, στοχοκεντρικές και μαθητοκεντρικές που ανταποκρίνονται στις αρχές και τα ζητούμενα της ανακαλυπτικής-διερευνητικής θεώρησης της μάθησης, της ομαδοσυνεργατικής και διαθεματικής προσέγγισης της γνώσης και της εμπλουτισμένης διδασκαλίας και που, τελικά, οδήγησαν στην αβίαστη και ευχάριστη ενασχόληση των μαθητών με το πρόγραμμα.

Υπηρετήθηκαν οι αρχές της διαθεματικότητας και της διεπιστημονικότητας με την εμπλοκή και άλλων γνωστικών αντικειμένων (Εικαστικά, Τεχνολογία, Πληροφορική, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Νεοελληνική Γλώσσα, Οικιακή Οικονομία). Καταργήθηκαν με τον τρόπο αυτό τα διαχωριστικά μεταξύ των διάφορων γνωστικών κλάδων και δόθηκε βαρύτητα στην πολυπρισματική προσέγγιση της γνώσης, η γνώση αντιμετωπίστηκε ολιστικά, η εξειδίκευση υποχώρησε χάριν της διακλαδικότητας.

Οι μαθητές διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο τόσο στο σχεδιασμό όσο και στην υλοποίηση του προγράμματος, ενώ ο εκπαιδευτικός, δίνοντας βαρύτητα στην πρωτοβουλία, την αυτενέργεια και τη συνεργασία μεταξύ τους και λειτουργώντας συμβουλευτικά, καθοδηγητικά, εμψυχωτικά, ήταν ο ενορχηστρωτής, ο σκηνοθέτης του προγράμματος. Δημιουργήθηκε ένα ευέλικτο και ελκυστικό μαθησιακό περιβάλλον και πρώτο μέλημα έγινε οι μαθητές να μάθουν πώς να μαθαίνουν, να σκέφτονται, να κρίνουν, να δημιουργούν, να “υπάρχουν”. Βοηθώντας τους μαθητές να εντοπίσουν και να σεβαστούν τις δυνατότητες, τα ενδιαφέροντα και τα ταλέντα τους, τους δόθηκαν κίνητρα και σκοπός για να γίνουν αυτοκατευθυνόμενοι. “Όταν τα παιδιά δε μαθαίνουν με τον τρόπο που διδάσκεις, τότε διδάσκεις τα παιδιά με τον τρόπο που μαθαίνουν”, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά.   

Στο πρόγραμμα ενσωματώθηκαν “εγκάρσια” οι δυνατότητες του διαδικτύου και των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) ως υποστηρικτικό υλικό και προωθήθηκε με τον τρόπο αυτόν ο ψηφιακός γραμματισμός των μαθητών σε ισορροπία με τις κλασικές μορφές “προφορικότητας” και “εγγραμματοσύνης”.

Το πρόγραμμα κινητοποίησε το σύνολο της σχολικής μονάδας, αποτέλεσε ένα καλό παράδειγμα και για άλλους συναδέλφους για την ενασχόληση τους με καινοτόμα προγράμματα στο μέλλον, αλλά και για μαθητές άλλων τάξεων για να συμμετέχουν σ’ αυτά, λειτούργησε ως μέσο προβολής της σχολικής μονάδας και των μαθητικών δράσεων και συνέβαλε στη σύνδεση του σχολείου με την τοπική και την ευρύτερη κοινωνία. Επιπρόσθετα, είναι δυνατόν να εφαρμοστεί σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης με την προϋπόθεση ότι τόσο η έρευνα όσο και οι κατασκευές θα είναι διαφοροποιημένες ως προς το βαθμό δυσκολίας ανάλογα με το γνωστικό επίπεδο και τις δεξιότητες των μαθητών.

Τέλος, το συγκεκριμένο Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης κατατέθηκε ως καινοτόμος δράση στο Θεσμό "Αριστεία και ανάδειξη καλών πρακτικών στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση" (http://excellence.sch.gr/index.php) το 2012 και βραβεύτηκε.

Βρίσκεται αναρτημένο στο σύνολό του, με συνοδευτικό υλικό, στο Αποθετήριο Καλών Πρακτικών στη διεύθυνση http://excellence.sch.gr/index.php?option=com_chronocontact&Itemid=85μαζί (Κατηγορία Έργου: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ, Φορέας Βράβευσης: ΑΡΙΣΤΕΙΑ 2012).