ΑΔΕΣΠΟΤΑ ΖΩΑ: Πρόβλημα της γειτονιάς μας ή ζώα «πολίτες του κόσμου»;

Εισαγωγή
Η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ ανθρώπου και ζώου είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ζωής, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, όπου οι αξίες και ο σεβασμός προς όλα τα έμβια όντα έχουν μόλις τεθεί. Από μελέτες των ερευνητών Beck και Meyer (1996) διαπιστώθηκε ότι οι συνέπειες της συντροφικής σχέσης ανάμεσα στους ανθρώπους και τα ζώα, εξαιρώντας τα μελανά της ως προς τον άνθρωπο σημεία όπως δαγκώματα, τραυματισμοί και αλλεργίες, είναι θετικές και βελτιώνουν την ποιότητα ζωής. Πρέπει να σημειωθεί ότι, τα μικρά τετράποδα συμβάλλουν στην απομάκρυνση της μοναξιάς που νιώθουν, πολλές φορές, οι ενήλικες και στην εκμάθηση τρόπων επικοινωνίας στα παιδιά (Millot et al. 1988, Monsen 2001). Κλασική, ανθεκτική φυλή εργασίας και ίσως η δημοφιλέστερη φυλή που υπηρετεί τυφλούς ή άτομα με αναπηρία, είναι τα Labrador – Retriever. Πρόκειται για ιδιαίτερα χαρισματικά ζώα. Ήρεμα, έξυπνα, κοινωνικά και ευρηματικά. Έχουν υψηλότατα ποσοστά συναισθηματικής νοημοσύνης και μηδαμινό συντελεστή επικινδυνότητας (Πατεράκης 2013, πηγή: http://www.petlife.gr/home/profile.html). Από αρχαιολογικές ανασκαφές έχει διαπιστωθεί ότι πάνω από 12.000-14.000 χρόνια, ο άνθρωπος χρησιμοποιεί το σκύλο ως πιστό σύντροφο και βοηθό στις οικιακές και αγροτικές του εργασίες. Ακόμη, υπάρχουν κάποιες πόλεις στον κόσμο, κυρίως στις Η.Π.Α, όπου διαθέτουν κοιμητήρια κατοικίδιων ζώων (Morey 2006).
Αν και διάφορα είδη ζώων έχουν με τον καιρό εξημερωθεί από τον άνθρωπο και ζουν μαζί του, ο σκύλος είναι μοναδικός. Στη διάρκεια της ιστορίας, ο σκύλος έχει επιλεγεί από τον άνθρωπο για διάφορους ρόλους, ξεκινώντας από τους παλαιότερους όπως κυνήγι και φύλαξη μέχρι τους νεότερους, όπως βοήθεια σε ανάπηρους ανθρώπους. Οι σκύλοι προσφέρουν στον άνθρωπο συναισθηματική υποστήριξη και αποτελούν κομμάτι θεραπευτικών προγραμμάτων (Topal et al. 2009). Η ικανότητα των σκύλων να αναγνωρίζουν ανθρώπινα συνθήματα και επιφωνήματα έχει διαπιστωθεί από πολλά πειράματα. Η επικοινωνιακή τους αυτή ικανότητα σχετίζεται με την κοινωνική και γνωστική τους επιδεξιότητα και τη μοναδική εξελικτική τους πορεία στο χρόνο (Vyranyi et al. 2004). Ο σκύλος είναι ικανός να αναγνωρίσει και να διαφοροποιήσει τη συμπεριφορά του ανθρώπου που προσπαθεί να επικοινωνήσει μαζί του. Είναι όμως δύσκολο, έως ακατόρθωτο, να μπορέσει να διακρίνει πότε η ανθρώπινη προσέγγιση είναι προς όφελός του και πότε προς εξαπάτησή του (Petter et al. 2009).
Δυστυχώς, παρά την πιστοποιημένη χρησιμότητα των σκύλων ανά τους αιώνες και την εξαιρετική κοινωνική τους συμπεριφορά, η ανθρώπινη αδιαφορία και βαναυσότητα εξαντλείται σ’ αυτά τα ανυπεράσπιστα ζώα που όταν πια δεν είναι χρήσιμα στον ιδιοκτήτη τους κακοποιούνται και εν τέλει καταλήγουν στο δρόμο με την ατυχή ιδιότητα του αδέσποτου. Ο προβληματισμός που αναδύεται είναι ο εξής: Τα αδέσποτα ζώα που συναντούμε γύρω μας, στη γειτονιά μας, στην πόλη μας, που είτε κάποτε ήταν δεσποζόμενα, είτε γεννήθηκαν από άλλα αδέσποτα έχουν τη θέση τους στη σημερινή κοινωνία ή αποτελούν πρόβλημα;
Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε το παραπάνω ζήτημα μαζί με τους μαθητές μας και να προτείνουμε λύσεις που θα είναι αποδεκτές από το κοινωνικό σύνολο και θα ανακουφίσουν τους τετράποδους φίλους μας σε μια προσπάθεια αποκατάστασής τους στην ανθρώπινη συνείδηση.

Μεθοδολογία της έρευνας- Σκοπός
Στα πλαίσια της διδασκαλίας του μαθήματος της Βιολογίας της Α΄ Γυμνασίου γίνεται σχετικά εύκολα αντιληπτή η μεγάλη προσπάθεια που καταβάλλει ο μαθητής να εξερευνήσει, να ανακαλύψει και τελικά να κατανοήσει τα μυστικά τόσο του φυτικού όσο και του ζωικού βασιλείου και τη σχέση που διατηρεί ο άνθρωπος με αυτά.
Με αφορμή το μάθημα αυτό, ένα θέμα σύγχρονο που απασχολεί το μαθητή της πόλης και αγγίζει την εφηβική ψυχή είναι η κακομεταχείριση των αδέσποτων ζώων που περιφέρονται στις γειτονιές μας πεινασμένα, ταλαιπωρημένα και χτυπημένα, όχι σπάνια, από ασυνείδητους οδηγούς. Τι θέση αναλαμβάνει κανείς απέναντι σ’ αυτό το θέαμα; Μας ταιριάζει η ιδιότητα του ανθρώπου;
Η φύση ή η αγωγή είναι υπεύθυνη για το χαρακτήρα και την προσωπικότητα του ανθρώπου; Ένα πρόβλημα που απασχολεί τον άνθρωπο από την εποχή του Πλάτωνα. Ο Σωκράτης δέχεται την ευεργετική επίδραση της αγωγής στη διδασκαλία της αρετής. Είναι, όμως, διδακτή η αρετή; Εφόσον, η αρετή είναι ωφέλιμη, θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα μιας «φρόνιμης» ψυχής. Άρα, ο άνθρωπος δεν είναι στοχαστικά έρμαιο της κληρονομικότητας και του περιβάλλοντος. Ο άνθρωπος έχει την ευθύνη να διαμορφώσει την προσωπικότητά του μέσα από τις επιλογές του (Βρεττός & Καψάλης 1999, Βρεττός 2005).
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 στάθηκαν αφορμή για μια συνολική ρύθμιση του ζητήματος των αδέσποτων κι έτσι η Ελληνική Πολιτεία, δεδομένης της διεθνούς κατακραυγής κατά της Ελλάδας για το θέμα αυτό, «οδηγήθηκε» στην έκδοση του νόμου 3170/2003, του πιο σημαντικού και ολοκληρωμένου μέχρι σήμερα νομοθετήματος για την προστασία των ζώων συντροφιάς. Οι ρυθμίσεις των νόμων για τα ζώα δεν περιορίζονται πια στον Αστικό Κώδικα και αναδείχθηκε έτσι μια εξευρωπαϊσμένη μετατόπιση από την ατομική ευθύνη στη συλλογικότητα. Θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει ότι οι νέες αυτές διατάξεις αποτελούν ίχνος εκπολιτισμού του ανθρώπου, αν παράλληλα δεν αυξάνονταν τα εγκαταλελειμμένα ή δηλητηριασμένα ζώα στους δρόμους και αν δεν υπήρχε άλλο πλέγμα διατάξεων που να ρυθμίζει την πολιτισμένη εξολόθρευση διαφόρων κατηγοριών ζώων και πάλι για λόγους συλλογικού ενδιαφέροντος (Τάκη 2010, πηγή: http://www.solon.org.gr/downloads/Nomothesia).
Μέσα από τον παραπάνω προβληματισμό, ξεκίνησε μεταξύ των μαθητριών της Α΄ τάξης του Ραλλείου Γυμνασίου Θηλέων Πειραιά η αναζήτηση και εύρεση λύσεων και νόμων που θα προστατεύουν και θα μεριμνούν τα αδέσποτα ζώα στην πόλη μας.
Σύντομα συστάθηκε Ομάδα ζωοφιλίας στο σχολείο όπου κύριοι στόχοι της ήταν: α) η ενημέρωση των μαθητριών του σχολείου για τον τρόπο αντιμετώπισης και φροντίδας των αδέσποτων ζώων της πόλης μας μέσα από αφίσες, ενημερωτικά φυλλάδια και ειδικούς προσκεκλημένους στο χώρο του σχολείου β) η υποδειγματική της συμπεριφορά προς τα αδέσποτα ζώα περιμετρικά του σχολείου όπου είχε αναλάβει να φροντίζει, να ταΐζει και να επικοινωνεί με συγκεκριμένη φιλοζωική οργάνωση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης και γ) η ευαισθητοποίηση μαθητών των κοντινών σχολείων και συγκεκριμένα του Γυμνασίου της Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά, ώστε η βοήθεια και η προσφορά τους να είναι συντονισμένη.
Κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς που μας πέρασε και μετά το πέρας των μαθημάτων, οργανώθηκαν από την Ομάδα ζωοφιλίας αρκετές εξορμήσεις σε επιλεγμένα σημεία του Πειραιά, όπως στο λιμάνι και τον πεζόδρομο της οδού Σωτήρος Διός όπου υπήρχαν οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις αδέσποτων σκύλων και πρόσφερε τις υπηρεσίες της στα πεινασμένα και ξεχασμένα αυτά ζώα (Εικόνα 1).
Η Ομάδα ζωοφιλίας, στα πλαίσια της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των μαθητών και του κοινού, έκανε έρευνα συντάσσοντας ένα ερωτηματολόγιο που αποσκοπούσε στο να καταγράψει συμπεριφορές, συνήθειες και στάσεις ζωής απέναντι σ’ αυτό το πρόβλημα που προέκυψε ως απόρροια της αστικοποίησης. Συμμετείχαν στην έρευνα οι μαθητές του Γυμνασίου Ραλλείου Θηλέων και του Γυμνασίου της Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά.

Διαδικασία της έρευνας
Μετά την ενημέρωση που είχαν οι μαθήτριες του Ραλλείου Γυμνασίου Θηλέων από τους 6 εθελοντές και εθελόντριες μαζί με τους υιοθετημένους σκύλους τους-σκύλοι θεραπείας, όπως αλλιώς λέγονται- πρώην αδέσποτοι της Φιλοζωικής εταιρίας SAPT Hellas στο χώρο του σχολείου (Εικόνα 2), ευαισθητοποιήθηκαν τόσο πολύ πάνω στο θέμα που αποφάσισαν να διεξάγουν μια μικρή έρευνα παίρνοντας συνεντεύξεις από περαστικούς περιμετρικά από το σχολείο και διανέμοντας ένα ερωτηματολόγιο (Πίνακας 1) τόσο στις μαθήτριες του σχολείου τους, όσο και στους μαθητές του Γυμνασίου της Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά.

Κύρια ανησυχία των παιδιών και σκοπός της έρευνας ήταν να διαπιστώσουν αν οι συμπολίτες μας ενδιαφέρονται ή όχι για την τύχη αυτών των ανυπεράσπιστων ζώων και αν είναι διατεθειμένοι να συνδράμουν με οποιονδήποτε τρόπο για τη βελτίωση της υφιστάμενης κατάστασης.

Πίνακας 1. ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΡΑΛΛΕΙΟΥ ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΑ- ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΙΩΝΙΔΕΙΟΥ ΣΧΟΛΗΣ ΠΕΙΡΑΙΑ
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

1. Αγαπάτε τα ζώα;
ΝΑΙ      ΟΧΙ
2. Έχετε κατοικίδιο ζώο σπίτι σας;
ΝΑΙ      ΟΧΙ
3. Αν ΟΧΙ, γιατί;
Δεν με αφήνουν οι γονείς μου
Μένω σε διαμέρισμα
Είναι οικονομικά ασύμφορο να το συντηρήσω
Τα ζώα πρέπει να ζουν ελεύθερα
4. Είσαι μέλος σε περιβαλλοντική οργάνωση ή φιλοζωική εταιρία;
ΝΑΙ      ΟΧΙ
5. Ταΐζετε τα αδέσποτα ζώα της γειτονιάς σας;
ΝΑΙ      ΟΧΙ
6. Αν ναι, τοποθετείτε κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες, ειδικά δοχεία με νερό για να πίνουν τα αδέσποτα;
ΝΑΙ      ΟΧΙ
7. Αν συναντήσετε ένα πεινασμένο ζώο στο δρόμο σας, τι θα κάνετε;
Θα το πάρετε στο σπίτι σας και θα το υιοθετήσετε
Θα του παρέχετε επιτόπου φροντίδα
Θα αδιαφορήσετε και θα προχωρήσετε στη δουλειά σας
8. Αν συναντήσετε ένα τραυματισμένο ζώο στο δρόμο σας, τι θα κάνετε;
Θα αδιαφορήσετε
Θα καλέσετε την αρμόδια φιλοζωική εταιρία να το περιθάλψει
Θα το περισυλλέξετε και θα το πάτε στον κτηνίατρο ή στο σπίτι σας

Τη δεύτερη εβδομάδα του Μαρτίου, η Ομάδα ζωοφιλίας ξεκίνησε την έρευνα με τη βοήθεια ερωτηματολογίου και συνεντεύξεων σε ένα δείγμα 250 ατόμων (μαθητών και ενηλίκων) για τη διερεύνηση της σχέσης τους με τα αδέσποτα ζώα (Εικόνα 3).

Αποτελέσματα της έρευνας
Μετά την επεξεργασία των 250 ερωτηματολογίων που συλλέχθηκαν, προέκυψαν τα εξής αποτελέσματα τα οποία παρουσιάζονται με τα παρακάτω γραφήματα (Εικόνα 4):

Τα παιδιά της Ομάδας ζωοφιλίας συζητούν και συμπεραίνουν…

Συμπεράσματα

• Η πλειοψηφία των ανθρώπων:
• Αγαπάει τα ζώα
• Δυσκολεύεται όμως να αναλάβει την ευθύνη ενός κατοικίδιου για διάφορους λόγους (όπως η διαβίωση σε διαμέρισμα, η οικονομική δυσχέρεια)
• Δεν είναι ευαισθητοποιημένη αρκετά ως προς την παροχή φροντίδας (τροφή, νερό, πρώτες βοήθειες) σε κάποιο αδέσποτο ζώο που είναι τραυματισμένο ή εγκαταλελειμμένο στο δρόμο

Προτάσεις
Όλοι μαζί πρέπει να προασπίσουμε τα δικαιώματα των ζώων, να προωθήσουμε τη ζωοφιλία, την προστασία και περίθαλψη άρρωστων και κακοποιημένων ζώων, τη στείρωση, την υιοθεσία τους σε υπεύθυνα άτομα. Επίσης, πιστεύουμε ότι η σωστή ενημέρωση θα βοηθήσει τους συμπολίτες μας να νοιαστούν και να φροντίσουν τα συμπαθητικά τετράποδα όταν αυτά έχουν την ανάγκη τους. Η προσπάθειά μας δεν σταματάει εδώ αλλά συνεχίζεται….

Ευχαριστίες
Ευχαριστούμε το Διευθυντή του Ραλλείου Γυμνασίου Θηλέων Πειραιά τον κ. Θρασύβουλο Μαραγκόζογλου και το Διευθυντή του Πρότυπου Πειραματικού Γυμνασίου της Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά τον κ. Μιχάλη Άνθη για τη συμβολή τους στην απρόσκοπτη διεξαγωγή της έρευνας των μαθητών μας.

Βιβλιογραφία
Βρεττός Ι & Καψάλης Αχ. (1999). Αναλυτικό Πρόγραμμα: Σχεδιασμός-Αξιολόγηση- Αναμόρφωση. Αθήνα
Βρεττός Ι. (2005). Θεωρίες της Αγωγής: Πλάτων-Comenius-Rousseau Τόμος Α΄ Αθήνα
Cohen L., Manion L.& Morrison K. (2007). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας: Μεταίχμιο, Αθήνα
Millot J., Filiatre J., Gagnon A., Eckerlin A. & Montagner H. (1988). Children and their pet dogs: How they communicate. Behavioural Processes, 17: 1-15, France
Monsen R. (2001). The child in the community: Nursing makes a difference. Children and Pets, Journal of Pediatric Nursing, Vol.16, No3, USA
Morey D. (2006). Burying key evidence: the social bond between dogs and people, Journal of Archaeological Science 33: 158-175, USA
Petter M., Musolino E., Roberts W. & Cole M. (2009). Can dogs (Canis familiaris) detect human deception? Behavioural Processes 82: 109-118
Topal J., Miklosi A., Gacsi M., Doka A., Pongracz P., Kubinyi E., Viranyi Z. & Csanyi
V. (2009). The Dog as a model for understanding Human social behaviour, Advances in the study of behaviour, vol.39: 71-116, Hungary
Viranyi Z., Topal J., Gacsi M., Miklosi A. & Csanyi V. (2004). Dogs respond appropriately to cues of humans’ attentional focus, Behavioural Processes 66: 161-172, Hungary