«Όταν ο Δάσκαλος Μπαίνει σε Ρόλο. 50 Προτάσεις για Θεατρικά Εργαστήρια με Δάσκαλο σε Ρόλο» της Άβρας Αυδή και Μελίνας Χατζηγεωργίου, Εκδόσεις: ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, Αθήνα 2018

Η έκδοση κάθε βιβλίου που αφορά την εκπαίδευση γίνεται σε μια ορισμένη εκπαιδευτική συγκυρία και το περιεχόμενό του εμπεριέχει μια τοποθέτηση έναντι αυτής της συγκυρίας.

Στην παρουσίαση του βιβλίου της Άβρας Αυδή και της Μελίνας Χατζηγεωργίου με τίτλο Όταν ο Δάσκαλος Μπαίνει σε Ρόλο. 50 Προτάσεις για Θεατρικά Εργαστήρια με Δάσκαλο σε Ρόλο την οποία επιχειρώ εδώ, το ερώτημα που κυρίως θα με απασχολήσει είναι ακριβώς το πώς το βιβλίο τοποθετείται στη σημερινή εκπαιδευτική συγκυρία. Ποια είναι, όμως, τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά αυτής της συγκυρίας;

Η εκπαίδευση, διεθνώς αλλά και στη χώρα μας, βρίσκεται στη δίνη της νεοφιλελεύθερης-νεοσυντηρητικής αναδιάρθρωσης. Πρόκειται για μια αναδιάρθρωση η οποία αποσκοπεί στην πλήρη μετατροπή της σε εμπόρευμα ώστε να συμβάλλει, στον μέγιστο δυνατό βαθμό, στη μεγέθυνση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων και, παράλληλα, να εμφορείται από συντηρητικές αξίες διαδίδοντάς τες ευρέως στην κοινωνία.

Η ιστορική ιδιομορφία της εποχής της νεοφιλελεύθερης-νεοσυντηρητικής αναδιάρθρωσης σε σχέση με προηγούμενες είναι ότι επιδιώκεται το σύνολο, όχι απλώς πλευρές, της ανθρώπινης προσωπικότητας να αποκτήσει ανταλλακτική αξία. Δεν πρόκειται, δηλαδή, απλώς για την απόδοση προτεραιότητας στην απόκτηση δεξιοτήτων έναντι της γενικής και ιδιαίτερα της ανθρωπιστικής παιδείας, πρόκειται για προσπάθεια εκμετάλλευσης του συνόλου της ανθρώπινης υποκειμενικότητας.

Η αναδιάρθρωση υλοποιείται με ένα μείγμα πολιτικών επιλογών, νομοθετικών ρυθμίσεων και παιδαγωγικών πρακτικών, καθώς και ιδεολογικών στοιχείων. Αναφέρω τις πιο σημαντικές από αυτές επιγραμματικά, χωρίς να τις αναλύσω: δραστική περικοπή των δαπανών για τα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων, εισαγωγή μεθόδων και τεχνικών από τις επιχειρήσεις για τη διοίκηση της δημόσιας εκπαίδευσης και ιδιωτικοποίηση τμημάτων της, προτεραιότητα σε ζητήματα αποτελεσματικότητας έναντι των ζητημάτων ισότητας, έμφαση στις τυποποιημένες μετρήσεις, ανταγωνισμός μεταξύ των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και ιεράρχησή τους, διαχωρισμός της σύλληψης και του σχεδιασμού του εκπαιδευτικού έργου από την εκτέλεσή του, τυποποίηση, ποσοτικοποίηση, κατακερματισμός και μηχανική μετάδοση της γνώσης, παθητική μάθηση και επιβολή της τεχνολογίας των ανταγωνιστικών εξετάσεων, σχέσεις αυθεντίας και κυριαρχίας έναντι των ζωντανών σχέσεων εκπαιδευτικών-μαθητών, απογύμνωση από ανθρωπιστικές αξίες, προβολή του ατομικισμού και του απασχολήσιμου, διαχειρίσιμου τύπου ανθρώπου.

Πώς, λοιπόν, το βιβλίο της Άβρας Αυδή και της Μελίνας Χατζηγεωργίου τοποθετείται έναντι της νεοφιλελεύθερης-νεοσυντηρητικής αναδιάρθρωσης η οποία προσδιορίζει, ως κυρίαρχη κίνηση από ιδεολογική, κοινωνική και πολιτική άποψη, τις διεργασίες στην εκπαίδευση; Την ενισχύει ή τοποθετείται απέναντί της;

Με βάση την ανάγνωσή του θεωρώ ότι το βιβλίο τοποθετείται σε αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη της νεοφιλελεύθερης-νεοσυντηρητικής αναδιάρθρωσης που περιέγραψα προηγουμένως διότι προωθεί:

Α) ένα νέο, διαφορετικό από το υπάρχον, περιεχόμενο της εκπαίδευσης

Β) τη δημιουργική αξιοποίηση και όχι την απαξίωση του βιωμένου κόσμου των μαθητών

Γ) την κριτική κατανόηση του εαυτού κάθε μαθητή και της κοινωνικής πραγματικότητας, η οποία συνεπάγεται άνοιγμα του διαλόγου για τα σημαντικά κοινωνικοπολιτικά προβλήματα στο σχολείο

Δ) τη συλλογικότητα των μαθητών

Ε) την ανάπτυξη της περιέργειας, της φαντασίας, της διαίσθησης, της χαράς, της απόλαυσης της διδασκαλίας που συνδυάζεται με τη διδασκαλία ενεργητικών τρόπων μελέτης και έρευνας

Ζ) τη διαμόρφωση εκπαιδευτικών που συναρμόζουν τις επιστημονικές με τις φιλοσοφικές, ψυχολογικές και παιδαγωγικές γνώσεις και δεν είναι εκτελεστές τεχνοκρατικών προγραμμάτων, εκπαιδευτικών-διανοουμένων οι οποίοι τολμούν να υποβάλλουν σε κριτική την υπάρχουσα κοινωνική και εκπαιδευτική πραγματικότητα και τάσσονται έμπρακτα υπέρ της δικής τους παιδαγωγικής ελευθερίας, καθώς και της ελευθερίας των μαθητών τους, χωρίς να υποπίπτουν στα σφάλματα της προχειρότητας και της ελευθεριότητας.

Με ποιους, όμως, τρόπους το βιβλίο της Άβρας Αυδή και της Μελίνας Χατζηγεωργίου προωθεί όσα προανέφερα;

Πρώτον, συνδέει τη θεωρία με την πράξη, διαθέτοντας αφενός ένα θεωρητικό μέρος που εισάγει τους αναγνώστες γενικά στο Εκπαιδευτικό Δράμα και ειδικότερα στην τεχνική Δάσκαλος σε Ρόλο και αφετέρου 50 θεατρικά εργαστήρια για το Νηπιαγωγείο, το Δημοτικό και το Γυμνάσιο. Στην ίδια κατεύθυνση, δηλαδή στη σύνδεση της θεωρίας με την πράξη συμβάλλει ο τρόπος γραφής του βιβλίου, καρπός της πολύχρονης διδακτικής εμπειρίας των συγγραφέων και της θεωρητικής τους ενασχόλησης με το εκπαιδευτικό δράμα. Άλλωστε, το βιβλίο αποτελεί συνέχεια προγενέστερης εργασίας τους για την Τέχνη του Δράματος στην Εκπαίδευση η οποία εκδόθηκε το 2007.

Η σύνδεση της θεωρίας με την πράξη που χαρακτηρίζει το βιβλίο της Άβρας Αυδή και της Μελίνας Χατζηγεωργίου βοηθά να απαντηθεί το περίφημο ερώτημα «Τι θα κάνω τη Δευτέρα στο σχολείο;» που συναντούν οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι δεν εγκλείουν τους προβληματισμούς τους σε συντηρητικές και τεχνοκρατικές προσεγγίσεις, χωρίς, ωστόσο, να καλλιεργεί τον κοντόθωρο εμπειρισμό. Και δεν βοηθά μόνο τους εκπαιδευτικούς, αλλά και τους θεατροπαιδαγωγούς και τους φοιτητές στην ίδια προοπτική.

Δεύτερον, το βιβλίο διακρίνεται για την έμφαση που δίνει στην κατανόηση της ιστορίας του Εκπαιδευτικού Δράματος. Μετά από την παροχή του ορισμού της έννοιας αυτής η οποία συνδέεται με την ομαδική εργασία, τη δημιουργία ενός φανταστικού κόσμου, την ατομική και συλλογική εμπειρία, τη συναισθηματική εμπλοκή, τον αναστοχασμό, την κατανόηση του εαυτού και του πραγματικού κόσμου, την ολόπλευρη ανάπτυξη, την έκφραση, την αίσθηση κοινωνικής ευθύνης, την ψυχαγωγία και την κριτική σκέψη, οι συγγραφείς προσφέρουν μια περιεκτική ανασκόπηση της ιστορικής διαδρομής της τεχνικής Δάσκαλος σε Ρόλο.

Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζουν τη θεμελίωσή της από την Dorothy Heathcote που έθεσε ως βασικούς σκοπούς της τεχνικής Δάσκαλος σε Ρόλο τη βίωση και τον αναστοχασμό και συνεχίζουν με τις εμφάσεις τις οποίες έδωσαν ο Gavin Bolton στην κοινωνική διάστασή της (ο δάσκαλος «σύντροφος-καλλιτέχνης»), η Cecily O’Neil στη σχέση της με το μεταμοντέρνο θέατρο, ο Jonothan Needlands στη συνάρτησή της με την αποστασιοποίηση (επηρεασμένος από τον Bertolt Brecht) και ο David Davis στη συνειδητοποίηση των νέων μέσω της επιστροφής στις ρίζες της τεχνικής της Heathcote, όπως αυτή εξελίχτηκε από τον Bolton. Πρόκειται για μια παρουσίαση που προτρέπει τους αναγνώστες να προσεγγίσουν τις διαφορετικές εκδοχές της τεχνικής μέσω της κατανόησης της ιστορίας της και συνεπώς να μην την αντιμετωπίζουν ως δόγμα, αλλά ως οδηγό για δράση.

Τρίτον, το βιβλίο της Άβρας Αυδή και της Μελίνας Χατζηγεωργίου τοποθετεί στο επίκεντρο της προσοχής του κοινωνικοπολιτικά θέματα μέσω των 50 θεατρικών εργαστηρίων με τον Δάσκαλο σε Ρόλο τα οποία προτείνει. Αναφέρω ορισμένα από αυτά: διαφορετικότητα, υγεία, προκαταλήψεις, καταστροφή του περιβάλλοντος, μετανάστευση, καταπίεση, μέσα μαζικής επικοινωνίας, στερεότυπα, καταναλωτισμός, δικαιώματα, εξουσία, βία, αναπηρία, εκφοβισμός, πρότυπα. Τα κοινωνικοπολιτικά θέματα, όμως, δεν εξετάζονται με αφηρημένο τρόπο αλλά στις αλληλοσυσχετίσεις τους με ατομικές και συλλογικές πρακτικές όπως η λύπη, η απληστία, η συγγνώμη, η θυσία, η υπευθυνότητα, η αγάπη, η υπεράσπιση μιας άποψης, η αδράνεια, η συνύπαρξη, η φιλία, η θέληση, η φιλαργυρία, το ψέμα, η εκδίκηση, η εμπιστοσύνη, η συκοφαντία, η επιρροή, η διεκδίκηση, ο έρωτας, η αυτονομία, η τιμιότητα, η αμφισβήτηση.

Τέταρτον, μέσα από την περιγραφή των θεατρικών εργαστηρίων προβάλλει η σημασία και η αναγκαιότητα του καθοδηγητικού ρόλου του δασκάλου στην εκπαιδευτική διαδικασία, καθοδηγητικού ρόλου που δεν ξεπέφτει ούτε στον αυταρχικό προκαθορισμό της ούτε στον ρηχό-επιτρεπτικό μαθητοκεντρισμό. Πρόκειται για έναν καθοδηγητικό ρόλο ουσιαστικά δημοκρατικό γιατί επιχειρεί να λάβει υπόψη την κουλτούρα των μαθητών χωρίς να χάνει τον προσανατολισμό του στην αναγκαιότητα για αλλαγή της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων στην εκπαίδευση και στην κοινωνία.

Με βάση τα προηγούμενα, θεωρώ ότι το βιβλίο της Άβρας Αυδή και της Μελίνας Χατζηγεωργίου είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για όλους τους εκπαιδευτικούς και ιδιαίτερα για εκείνους που γνωρίζουν ότι οι σχέσεις μεταξύ της κοινωνίας και της εκπαίδευσης δεν είναι μηχανιστικές, αλλά διαλεκτικές, ιστορικές και αντιφατικές, ώστε αξιοποιώντας το να μπορούν να ανοίγουν ρωγμές στη σύγχρονη κυριαρχία της νεοφιλελεύθερης-νεοσυντηρητικής αναδιάρθρωσης. Αξίζει, λοιπόν, να διαβαστεί και να χρησιμοποιηθεί πλατιά και δημιουργικά.    

Από την παρουσίαση του βιβλίου στη Θεσσαλονίκη, Δεκέμβρης 2018

Ο Γιώργος Γρόλλιος, είναι καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε – ΑΠΘ