Η πόλη ως πεδίο εκπαίδευσης για την αειφορία. Η προσέγγιση του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ) Ελευθερίου Κορδελιού & Βερτίσκου

Βιολόγος MSc, Υπεύθυνη του ΚΠΕ Ελευθερίου - Κορδελιού & Βερτίσκου

Το 2008, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, ο αριθμός των ανθρώπων που κατοικούσαν σε πόλεις ξεπέρασε τον αγροτικό πληθυσμό της γης. Έτσι λοιπόν, ενώ τα αστικά συστήματα καλύπτουν μόνο το 2% της επιφάνειας της Γης,  φιλοξενούν περισσότερο από 50% του παγκόσμιου πληθυσμού (περίπου 3,3 δισεκατομμύρια ανθρώπους). Κάτι παρόμοιο σε ακόμη πιο έντονο βαθμό ισχύει και στη χώρα μας  (60% των κατοίκων ζουν στα αστικά κέντρα). Οι προβλέψεις για το μέλλον δείχνουν αυξητική τάση.

Ας δούμε όμως τι συμβαίνει στις πόλεις: Η ενέργεια, το νερό, τα τρόφιμα και τα υλικά που απαιτούνται για τη συντήρηση του αστικού συστήματος εισάγονται στην πόλη από το εξωτερικό της περιβάλλον (από τα φυσικά οικοσυστήματα). Εκεί χρησιμοποιούνται από την κοινωνία και την οικονομία και στη συνέχεια την εγκαταλείπουν κυρίως ως απόβλητα τα οποία επιστρέφονται πίσω στη φύση. Είναι σαφές ότι δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε την πόλη και τα προβλήματά της από το φυσικό περιβάλλον. Το 75% των πόρων που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι καταναλώνονται στα αστικά κέντρα. Είναι εξαιρετικά σημαντικό λοιπόν να ασχοληθεί κάποιος με το τι συμβαίνει στα μέρη εκείνα του πλανήτη που φιλοξενούν πάνω από το 50% του πληθυσμού και όπου καταναλώνονται τα ¾ των πόρων.

Το αστικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης, ως το άμεσο περιβάλλον του ΚΠΕ, οριοθετεί και προσδιορίζει, κατά ένα μεγάλο βαθμό, τόσο τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα όσο και τις επιμορφωτικές και άλλες δράσεις μας.

Καθώς η πόλη λοιπόν είναι σε μεγάλο βαθμό η αιτία των περιβαλλοντικών προβλημάτων, στην πόλη πρέπει να στραφούμε για την επίλυσή τους. Οι βασικές προτάσεις για την αειφορία στον σύγχρονο αστικό σχεδιασμό είναι η μείωση της κατανάλωσης, η αειφορική διαχείριση νερού, ενέργειας, απορριμμάτων κ.α. και η παραγωγή μέρους της ενέργειας και της τροφής εντός των ορίων της. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να βελτιώσουμε τους όρους διαβίωσης στο εσωτερικό των πόλεων, να μειώσουμε τις επιπτώσεις τους στο φυσικό περιβάλλον και να συμβάλουμε στην αειφορική χρήση των φυσικών πόρων. Η ανάληψη της ευθύνης λοιπόν τόσο για την ποιότητα ζωής στην πόλη όσο και για τη φύση αρχίζει από τους κατοίκους της πόλης. Στη διερεύνηση και την κατανόηση αυτών των όψεων της αστικής αειφορίας, στοχεύουν όλα τα προγράμματα του ΚΠΕ (Ενέργεια από τη φύση στην κοινωνία, Αειφορική διαχείριση του νερού στην πόλη, Απορρίμματα, Διαφήμιση και Περιβάλλον, Το κινητό τηλέφωνο στη ζωή μας, Το δάσος του Βερτίσκου, Ελεύθεροι χώροι και πράσινο στην πόλη, Θεσσαλονίκη Βιώσιμη Πόλη, Ιαματικές Πηγές).

Εκτός από αυτό όμως είναι σημαντικό ο κάτοικος της πόλης, να συνειδητοποιήσει ότι όλα τα περιβαλλοντικά ζητήματα που αντιμετωπίζει συνδέονται και σχετίζονται με κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές διαδικασίες. Τα προγράμματα μας λοιπόν εκτός από το να θέσουν ζητήματα χρήσης των φυσικών πόρων μέσα στο αστικό περιβάλλον και να μας εξασκήσουν στην άσκηση  αυτοκριτικής για τις ατομικές μας επιλογές, επιδιώκουν να μας εκπαιδεύσουν επίσης στην άσκηση κριτικής των θεσμών που διαχειρίζονται τους πόρους αυτούς προτάσσοντας ένα αξιακό πλαίσιο που σέβεται τη φύση και τον άνθρωπο. Έτσι, στη διάρκεια των 4 φάσεων μέσα από τις οποίες προσεγγίζουμε τα προγράμματά μας, οι συμμετέχοντες:

• οργανώνουν τα βιώματα και τις εμπειρίες τους από την πόλη,
• παρατηρούν και καταγράφουν την πραγματικότητα της πόλης σε σχέση με το θέμα που πραγματεύονται και προσπαθούν να ερμηνεύσουν την πραγματικότητα αυτή
• ερευνούν την ευθύνη των θεσμών που διαμορφώνουν σχεδιάζοντας, αποφασίζοντας και υλοποιώντας, τη σημερινή πραγματικότητα αλλά και τη δική μας ευθύνη για την πραγματικότητα αυτή
• θέτουν στο επίκεντρο τις αρχές και τις αξίες που πρέπει να διέπουν την οργάνωση της πόλης ώστε στο μέλλον αυτή να γίνει βιώσιμη

 Η αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων των πόλεων – η αστική αειφορία - φαίνεται πως είναι η πρόκληση του 21^ου αιώνα. Η εκπαιδευτική προσέγγιση αυτών των ζητημάτων στο πλαίσιο της εκπαίδευσης για την αειφορία αποτελεί σίγουρα ένα σχετικά νέο πεδίο που απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση και προσπάθεια. Ωστόσο, εμείς στο ΚΠΕ εκτιμάμε πως η γνώση, η περιγραφή, η ερμηνεία και η κριτική θεώρηση των συστημάτων που συγκροτούν τη δομή και τη λειτουργία της πόλης πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο της διδακτικής μας πράξης (είτε στο πλαίσιο της τυπικής, της άτυπης ή της δια βίου μάθησης). Θα μπορούσα να πω πως τα προγράμματά μας αποτελούν μια πρόταση:

- Για να συνδεθούμε με όσα μας περιβάλλουν και διαμορφώνουν τη ζωή μας

- Για να αναζητήσουμε το μέλλον μας σ’ αυτή την πόλη και γιατί όχι να αναζητήσουμε το πρόσωπο της ίδιας της πόλης μας στον 21^ο αιώνα. Για να γεφυρώσουμε το παρελθόν της με το παρόν και το παρόν με το μέλλον της

- Μια πρόταση για εγρήγορση, ανάληψη της ατομικής και συλλογικής ευθύνης, συμμετοχή και δράση γύρω απ’ όσα διαμορφώνουν την πραγματικότητα που μας περιβάλλει.

 Αναγνωρίζοντας την ανάγκη για επίδραση στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας μέσα από την υλοποίηση των προγραμμάτων μας αναζητήσαμε συνεργασίες με άλλους φορείς και τη δημιουργία σχημάτων συνεργασίας στα οποία όλοι οι συμμετέχοντες (ΟΤΑ, σχολική μονάδα – εκπαιδευτικοί, μαθητές, γονείς – ενώσεις πολιτών, ΚΠΕ, Μουσείο, Βιβλιοθήκη  κλπ) συνεισφέρουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, με στόχο τη βελτίωση της ζωής στην πόλη και την προώθηση των διαδικασιών συμμετοχής και δράσης στο επίπεδο της γειτονιάς - της τοπικής κοινωνίας. Με αυτό τον τρόπο, μέσω των συνεργασιών που αναπτύσσονται, τα  προγράμματά και οι δράσεις μας αποκτούν μιαν άλλη διάσταση. Έτσι:

• Το πρόγραμμα Θεσσαλονίκη Βιώσιμη Πόλη υλοποιείται με μαθητές Γυμνασίων & Λυκείων έξω, στους δρόμους και της πλατείες στην πόλη με τη συνεργασία του Βυζαντινού Μουσείου. Ακόμη, υλοποιείται από πέρυσι και με ενήλικες πολίτες, στο πλαίσιο μιας συνεργασίας που αναπτύχθηκε με την Κεντρική και τις Περιφερειακές βιβλιοθήκες του Δήμου Θεσσαλονίκης, γεγονός που το καθιστά ενδιαφέρον ως ένα πρόγραμμα δια βίου μάθησης.
• Τα τελευταία χρόνια, δημιουργήσαμε τις προϋποθέσεις για τη σύσταση ενός τοπικού δικτύου για τη δια βίου μάθηση στη Δυτική Θεσσαλονίκη, στο οποίο συμμετέχουν αυτοδιοικητικοί φορείς, περιβαλλοντικοί και πολιτιστικοί σύλλογοι, φυσικά πρόσωπα που δραστηριοποιούνται στην κατεύθυνση δράσεων ευαισθητοποίησης και επιμόρφωσης της τοπικής κοινωνίας σε περιβαλλοντικά ζητήματα που επηρεάζουν την ποιότητα της ζωής στη Δυτική Θεσσαλονίκη (στο πλαίσιο αυτό πραγματοποιούνται δράσεις για την διατήρηση των στρατοπέδων της Δυτικής Θεσσαλονίκης ως ελεύθερων δημόσιων χώρων, ημερίδες ευαισθητοποίησης των πολιτών σε συνεργασία με δήμους κ.ά.).
• Σε συνεργασία με το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο και 5 σχολεία υλοποιήθηκε το 2012 το πρόγραμμα «Ενεργός πολίτης στη γειτονιά μου» στο επίπεδο της γειτονιάς του Βαφοπουλείου.
• 17 σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του ΚΠΕ και του Δήμου Θεσσαλονίκης, για συμμετοχή στο πιλοτικό πρόγραμμα «Ερευνούμε το σχολείο μας και τη γειτονιά μας και ενεργούμε με όραμα το μέλλον» στο πλαίσιο της συνεργασίας που έχει ξεκινήσει ανάμεσα στο ΚΠΕ και την Αντιδημαρχία περιβάλλοντος, ποιότητας ζωής & ελεύθερων χώρων. Αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός τοπικού δικτύου περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που προσεγγίζει τα ζητήματα του σχολείου και της γειτονιάς με υπό το πρίσμα της ποιότητας ζωής και της αειφορίας.
• Στο πλαίσιο των προγραμμάτων μας «Απορρίμματα» και «Ενέργεια» υποστηρίζουμε εκπαιδευτικά, μετά από πρόσκληση του Δήμου Κορδελιού Ευόσμου, το πρόγραμμα ανακύκλωσης τηγανελαίων που ξεκινά με τα νοικοκυριά του Δήμου. Αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός τοπικού δικτύου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης με τίτλο «Τηγανέλαια: όλοι συμμετέχουμε όλοι ωφελούμαστε»

Το τοπίο που αναπτύσσεται σε επίπεδο συνεργασιών με άλλους φορείς, αποδεικνύει στην πράξη την αξία που αποδίδει το ΚΠΕ στην εδραίωση ενός πνεύματος συνεργασίας, αλληλεγγύης και συμμετοχής στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας, προϋποθέσεις απαραίτητες για την δραστική αλλαγή της πόλης και η εντύπωσή μας είναι πως η εποχή κρίσης που διανύουμε σήμερα φαίνεται να είναι πιο πρόσφορη για τέτοια βήματα. Ακόμη αποτελεί μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προοπτική όσον αφορά την τυπική - άτυπη - και δια βίου εκπαίδευση για την αειφορία, στην οποία η πόλη συνεργάζεται και συμμετέχει. Για την επιδίωξη μιας πόλης που … λειτουργεί σε αρμονία με τις φυσικές διεργασίες και δεν παίρνει περισσότερα από όσα δίνει… μιας πόλης αξιοβίωτης, που προσφέρει ποιότητα ζωής, ζωντάνια, υγεία, δικαιοσύνη και ισονομία στους κατοίκους της, μιας πόλης που οι κάτοικοί της περηφανεύονται για αυτήν και την φροντίζουν …