Της λίμνης το νερό, της θάλασσας το αλάτι, λιμνοθάλασσας παλάτι, Εκδόσεις: Κ.Π.Ε Μεσσολογγίου

Το Κ.Π.Ε. Μεσολογγίου προχώρησε στην παραγωγή ενός δίτομου εκπαιδευτικού υλικού με τίτλο «Της λίμνης το νερό, της θάλασσας το αλάτι, λιμνοθάλασσας παλάτι» σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, μετά από σχετική έγκριση του Ι.Ε.Π. και του ΥΠ.Π.Ε.Θ.

Το υλικό αυτό πλαισιώνει το αντίστοιχο ομότιτλο Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που υλοποιεί το ΚΠΕ Μεσολογγίου σε σχολικές μονάδες Προσχολικής και Δημοτικής Εκπαίδευσης και αποτελεί μία πρόταση διδακτικής προσέγγισης της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου με όρους Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης - Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία. Παράλληλα στοχεύει στην υποστήριξη-κατάρτηση των εκπαιδευτικών που προτίθενται να υλοποιήσουν ένα Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για τη λιμνοθάλασσα ή για υγρότοπους.

 

Τόσο το παραμύθι «Της λίμνης το νερό, της θάλασσας το αλάτι, λιμνοθάλασσας παλάτι» όσο και το υποστηρικτικό «Εκπαιδευτικό υλικό για διδακτική αξιοποίηση» δεν αποτελούν ένα κειμενικό σύνολο ή ένα σώμα γνώσης με σκοπό να καλυφθούν γνωστικές περιοχές που αφορούν στη λιμνοθάλασσα. Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε καθήλωση και ετεροβαρή ενασχόληση με τη γνωστική παράμετρο, εις βάρος βιωματικών, αξιακών και συναισθηματικών παραμέτρων που πρέπει να συλλειτουργούν στην εκπαιδευτική διαδικασία. Μέσα από τη μελέτη περιβαλλοντικών ζητημάτων επιδιώκεται κυρίως να αναδειχθούν και να διερευνηθούν οι σχέσεις ανθρώπου – περιβάλλοντος, η εξέλιξη των σχέσεων αυτών στο χρόνο, καθώς και αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα κοινωνικών ομάδων, ενώ παράλληλα επιδιώκεται η γονιμοποίηση του κόσμου των συναισθημάτων και των αξιών.

Μέσω του παραμυθιού, το οποίο δημιουργήθηκε για να αποτελέσει εργαλείο μάθησης, δημιουργικής έκφρασης και ευαισθητοποίησης για τη λιμνοθάλασσα και τα προβλήματά της, επιδιώκεται η ενεργοποίηση μιας εκπαιδευτικής πράξης που εδράζεται στις αρχές της βιωματικής διδασκαλίας και η οποία θέλει να προκαλέσει και να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον των μαθητών, να εγείρει την ενεργό συμμετοχή τους, να ανταποκριθεί στις ανάγκες τους και να καλλιεργήσει τη δημιουργικότητα, τη συντροφικότητα και την εμπλοκή τους στα ζητήματα της κοινωνίας. Μέσα από ένα πλέγμα διδακτικών διαδικασιών που έχουν ως αφόρμηση βιωματικές καταστάσεις,  δηλαδή ανάγκες, προβλήματα και απορίες των παιδιών που πηγάζουν από την καθημερινή τους ζωή, καθώς και από εμπειρίες και ανησυχίες που δημιουργούνται μέσα στον κοινωνικό περίγυρο όπου ζουν και ενσωματώνονται, επιχειρείται η εισαγωγή τους στον κόσμο της γνώσης. Ακριβώς αυτές οι ανάγκες,  οι ανησυχίες, οι εμπειρίες και οι απορίες για τον "κόσμο" της λιμνοθάλασσας, που αποτελούν βιώματά τους, συνθέτουν την ιστορία του παραμυθιού της λιμνοθάλασσας με σκοπό να εισάγουν τους μαθητές στη γνώση των λειτουργιών της, των προβλημάτων και των αναγκών της.

Γιατί παραμύθι; Γιατί το παραμύθι, εκτός του ότι διεγείρει το μυαλό του παιδιού και συντελεί στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς του είναι ένα από τα πιο κατάλληλα μέσα για την ανάπτυξη της δημιουργικότητάς του. Και η δημιουργικότητα στις μέρες μας είναι μια αναγκαιότητα. Για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, ιδιαιτέρως, η καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης είναι θεμελιώδης στόχος, διότι η δημιουργική σκέψη δεν είναι τίποτε άλλο παρά η τάση του ατόμου να είναι διαρκώς και ενεργά ευαισθητοποιημένο σταπροβλήματα του περιβάλλοντος, ανοιχτό στην εμπειρία και την πληροφορία, έτσι ώστε να διατυπώνει πολλές και ποικίλες ιδέες ή υποθέσεις, να συνδυάζει ή να μετασχηματίζει τα διάφορα περιεχόμενα και να παράγει νέα, πρωτότυπα, κατάλληλα προσαρμοσμένα και επεξεργασμένα προϊόντα.

Η αξιοποίηση του παραμυθιού ως μέσο διαφοροποιημένης διδασκαλίας έχει ως σκοπό την ανάπτυξη της δημιουργικής έκφρασης και της δημιουργικής φαντασίας, την ψυχική εκτόνωση και την ενίσχυση της ψυχολογικής ασφάλειας των μαθητών, ώστε να μπορέσουν να εκφραστούν και να δημιουργήσουν απερίσπαστα, σε ένα περιβάλλον ανοιχτό σε νέες εμπειρίες. Μέσα από φανταστικές εικόνες, σύμβολα και μεταφορές το παραμύθι καταφέρνει να αποκτά μεγάλη παιδαγωγική και μορφωτική αξία και ταυτόχρονα ενεργοποιεί μια εξίσου σημαντική ψυχολογική λειτουργία μέσα από τους μηχανισμούς ταύτισης των παιδιών με τους κεντρικούς ήρωες. Στην περίπτωση του παραμυθιού της λιμνοθάλασσας τα παιδιά "ταυτίζονται" με τα πουλιά και τα ψάρια της, απολαμβάνουν τα αγαθά της αλλά και διαχειρίζονται τα προβλήματά της.

Μέσω του «Εκπαιδευτικού υλικού για διδακτική αξιοποίηση» δίνεται στον εκπαιδευτικό ένα βασικό εννοιολογικό πλαίσιο γύρω από τη λιμνοθάλασσα και ένα βασικό επίσης διδακτικό πλαίσιο λαμβάνοντας υπόψιν την ηλικία των μαθητών. Το εκπαιδευτικό υλικό μπορούν να επεξεργάζονται οι εκπαιδευτικοί πριν τη διδακτική παρέμβαση.

Ιδιαίτερο βάρος δίνεται σε προσεγγίσεις που ανάγονται στο πεδίο της Περιβαλλοντικής Ηθικής, καθώς τίθενται προβληματισμοί και διερευνώνται ηθικές σχέσεις μεταξύ ανθρώπινων και μη ανθρώπινων όντων του φυσικού περιβάλλοντος, υπηρετώντας μια βασική αποστολή της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης: να συμβάλει στην υιοθέτηση αξιών και προτύπων που μακροπρόθεσμα θα οδηγήσουν στην επιθυμητή αλλαγή στάσεων και συμπεριφορών των πολιτών και θα διασφαλίζουν φυσικές ισορροπίες και βιωσιμότητα. Οι μαθητές καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήματα που διερευνά η Περιβαλλοντική Ηθική, να αντιμετωπίσουν ηθικά διλήμματα, να προβληματιστούν και να πάρουν θέση ανάμεσα σε αντικρουόμενα συμφέροντα. Έρχονται αντιμέτωπα με ηθικά ζητήματα όπως:

• Μόνο ο άνθρωπος έχει αξία ή και οι άλλοι οργανισμοί;
• Μόνο ο άνθρωπος έχει δικαίωμα να αντλεί από το φυσικό περιβάλλον πόρους; 
• Μόνο η δική μας γενιά έχει δικαίωμα σε ένα υγιές και ασφαλές περιβάλλον;

Η ανίχνευση, μελέτη και καλλιέργεια συναισθημάτων αποτέλεσε επίσης μια βασική παράμετρο-στόχο στο σχεδιασμό και την οργάνωση του εκπαιδευτικού υλικού, καθώς τα συναισθήματα - σύμφωνα με τις αρχές της βιωματικής εκπαίδευσης -  θεωρούνται ισότιμα με τους διανοητικούς συλλογισμούς. Ερωτήσεις όπως:

• Τι νιώθεις όταν βρίσκεσαι στη λιμνοθάλασσα;
• Πώς βιώνουν τα πουλιά τη συγκατοίκησή τους με τους ανθρώπους;
• Πώς αισθάνονται τα ψάρια στην αγκαλιά της λιμνοθάλασσας;
• Γιατί η λιμνοθάλασσα είναι ειρηνική φωλιά;

στοχεύουν στην έκφραση των συναισθημάτων και στην ισότιμη πρόταξή τους στη διδακτική πράξη, καθώς μάλιστα τα συναισθήματα αποτελούν κινητήρια δύναμη για δράση πολύ περισσότερο από τη γνώση και την επίγνωση.

Το εκπαιδευτικό υλικό επιδιώκει να μετατοπίσει το κέντρο βάρους της διδακτικής πράξης από τη φύση στην κοινωνία, από οικολογικές προσεγγίσεις σε κοινωνικοπολιτικές, από συμπεριφοριστικές σε κριτικές, από προσωπικές διεκδικήσεις σε συλλογικές, από ανταγωνιστικές σχέσεις σε συνεργατικές, από απολιτικές προσεγγίσεις σε πολιτικές, από ποσοτικές σε ποιοτικές, στοχεύσεις που υπηρετούν τους νέους προσανατολισμούς της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.

Ο σχεδιασμός και η οργάνωση του εκπαιδευτικού υλικού παραπέμπει στο προφίλ εκπαιδευτικού που δεν παρέχει έτοιμες γνώσεις αλλά καθοδηγεί τους μαθητές του προς την ανακάλυψη και την κατασκευή της γνώσης, δεν εκφέρει προσωπικές αξιολογικές κρίσεις αλλά ακούει ενεργά και προωθεί τη συζήτηση ανοίγοντας καινούριες εναλλακτικές οπτικές, κάνει εύστοχες ερωτήσεις και προσφέρει άμεσες και πλούσιες εμπειρίες. Προς την κατεύθυνση αυτή, το εκπαιδευτικό υλικό δομήθηκε αξιοποιώντας την τεχνική της διατύπωσης ερωτήσεων, η οποία προτείνεται ως μία μαθητοκεντρική παιδαγωγική μέθοδος στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Έτσι, ένα σύνολο ερωτήσεων που θα μπορούσε να απευθύνει ο εκπαιδευτικός προς τους μαθητές του, σε ένα πλαίσιο ανακάλυψης και έρευνας από τους μαθητές, προτείνονται ενδεικτικά με στόχο η εκπαιδευτική διαδικασία να μην είναι μια μονοδιάστατη μετάδοση γνώσεων αλλά μια πολυδιάστατη εμπειρία που επιχειρεί να φωτίσει τις γνώσεις από διάφορες απόψεις και να τις συνδέσει με εμπειρίες των μαθητών. Δεν απευθύνονται εξαρχής στους μαθητές, αλλά προηγείται η αφήγηση του παραμυθιού ή απευθύνονται εμβόλιμα σε συγκεκριμένα σημεία του παραμυθιού (υπάρχει υπομνηματισμός), ενώ το ίδιο το παραμύθι λειτουργεί ως αφόρμηση ή ως φάση προσανατολισμού. Ο εκπαιδευτικός δε λειτουργεί ως πάροχος γνώσης αλλά ως εμψυχωτής, που καθοδηγεί τους μαθητές στην ανακάλυψη της γνώσης (διερευνητική μάθηση).

Το εκπαιδευτικό υλικό (έντυπες εκδόσεις) διανέμεται στα σχολεία που επισκέπτονται το ΚΠΕ Μεσολογγίου. Επίσης έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του ΚΠΕ Μεσολογγίου (http://kpemesol.sch.gr/) και είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου.