Βίος Coop: Παίρνοντας την τροφή μας στα χέρια μας!

Η κρίση ως ευκαιρία

Η κρίση, η ανεπάρκεια δηλαδή του μέχρι πρότινος κυρίαρχου μοντέλου της οικονομοκεντρικής προσέγγισης όλων σχεδόν των πλευρών της ζωής μας και του ‘business as usual’, μας άνοιξε τα μάτια, φωτίζοντας αυτό που υπήρχε από πίσω: Ατομικισμός, έλλειμμα δημοκρατίας, εμμονή και προσήλωση στο προσωπικό κέρδος, καμία μέριμνα για το ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον. Τα τελευταία χρόνια άρχισε να αποτελεί άμεση πρακτική ανάγκη (και όχι αόριστη θεωρητική επιταγή η αναζήτηση λύσεων), η αλλαγή του αποτυχημένου αυτού μοντέλου και η αντικατάστασή του με ένα νέο.

Μια τέτοια απάντηση, έρχεται να δοκιμαστεί μέσα από την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (Κ.ΑΛ.Ο.), με τη δημιουργία δομών συνεργατικών, αμεσοδημοκρατικών, μη κερδοσκοπικών και  επιπλέον οικολογικών.

Συνεταιρισμοί Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας  - Χαρακτηριστικά

Οι συνεταιρισμοί που λειτουργούν στα πλαίσια της  Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, διαφέρουν από τους κλασικούς γνωστούς από παλιά «συνεταιρισμούς». Η πιο σημαντική διαφορά  τους είναι ο μη κερδοσκοπικός τους χαρακτήρας [1]. Τα μέλη που συμμετέχουν σε έναν τέτοιο συνεταιρισμό δεν έχουν άμεσο οικονομικό όφελος, αφού η κερδοσκοπία δεν αποτελεί σκοπό του. Μία δεύτερη διαφορά, είναι η αμεσοδημοκρατική λειτουργία τους, με την εφαρμογή της αρχής: «ένα πρόσωπο – μία ψήφος». Πρακτικά, το κάθε μέλος του συνεταιρισμού έχει μόνο μία ψήφο στην γενική συνέλευση, ανεξαρτήτως των συνεταιριστικών μερίδων που κατέχει. Έτσι διασφαλίζεται: ότι δεν θα ελέγξει ποτέ τον συνεταιρισμό κάποιος βασικός μέτοχος ή κάποια ομάδα λίγων ατόμων με πολλές μετοχές.

Ο Βίος Coop στη Θεσσαλονίκη

Στα τέλη του 2011, μια ομάδα πολιτών με κοινό όραμα, η Πρωτοβουλία Συνεργασίας για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (ΠΡΩ.Σ.Κ.ΑΛ.Ο), παρακολουθώντας από κοντά το ‘κίνημα της πατάτας’[2], έριξε την ιδέα για την δημιουργία του πρώτου Κοινωνικού Καταναλωτικού Συνεταιρισμού στην Θεσσαλονίκη. Λίγους μήνες μετά, τα 100 πρώτα μέλη ιδρύσαν τον ‘Βίος Coop’ (από το Cooperative). Τον Σεπτέμβρη του 2013 τα μέλη είχαν γίνει 300, σήμερα ξεπερνούν τα 360 και άνοιξαν το πρώτο μη κερδοσκοπικό συνεταιριστικό παντοπωλείο, στην Θεσσαλονίκη, με βασικό σύνθημα «παίρνουμε την τροφή μας στα χέρια μας»[3]. 

Πως λειτουργεί  αυτό το παντοπωλείο; Ουσιαστικά πρόκειται για ένα συλλογικό εγχείρημα, ένα κατάστημα με 360 ιδιοκτήτες, το οποίο έχει όλα τα προϊόντα που χρειάζεται ένα νοικοκυριό: μαναβική, φρούτα, κάβα, αλλαντικά - τυροκομικά, συσκευασμένα τρόφιμα και μη, απορρυπαντικά, κλπ. Για την χρηματοδότηση του εγχειρήματος  και την συγκέντρωση του αρχικού κεφαλαίου εφαρμόζεται η μέθοδος του ρεφενέ: το κάθε μέλος αγοράζει μία ή περισσότερες συνεταιριστικές μερίδες των 150 ευρώ.

 Τα προϊόντα του  Βίος Coop έχουν 3 χαρακτηριστικά:

 - Χαμηλές τιμές. Σε αυτό συμβάλει ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας του καταστήματος, αλλά και η απ’ ευθείας προμήθεια των προϊόντων από παραγωγούς και συνεταιρισμούς, παρακάμπτοντας τους μεσάζοντες (όπου αυτό είναι εφικτό). Σήμερα, το 84 % των προϊόντων του βασικού καλαθιού μας, είναι με απευθείας διάθεση από συνεταιρισμούς, ομάδες παραγωγών, μεμονωμένους παραγωγούς, βιολογικά ή φυσικά προϊόντα..   

- Τοπικά. Τα προϊόντα μας προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από έλληνες παραγωγούς ή συνεταιρισμούς παραγωγών και από περιοχές κοντά στην Θεσσαλονίκη.

- Ποιοτικά. Η ανοιχτή ομάδα αξιολόγησης προϊόντων, αποτελείται από καταρτισμένους ειδικούς και είναι ανοιχτή σε όποιον ακόμα θέλει να συμμετέχει. Πραγματοποιήθηκε εξονυχιστικός έλεγχος, ώστε τα προϊόντα μας να μην περιέχουν απαγορευμένα χημικά πρόσθετα, μικροβιολογικό φορτίο, μεταλλαγμένα, ληγμένα, ακατάλληλες και μη ασφαλείς ουσίες για την υγεία και το περιβάλλον. Για να το πετύχουμε αυτό χρησιμοποιήσαμε τις έρευνες και τους ελέγχους του ΕΦΕΤ,  στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, αποτελέσματα πανεπιστημιακών ερευνών και άλλων φορέων. Με πολλή προσωπική δουλειά μελετήθηκαν τα συστατικά από εκατοντάδες προϊόντα (καλλυντικά, απορρυπαντικά, τρόφιμα) και επιλέχθηκαν τα πιο ασφαλή. Αποκλείστηκαν, τέλος, εταιρίες που δεν συμπεριφέρονται σωστά στους εργαζομένους τους.

Η απάντηση στην πράξη: Δημοκρατία, Μη Κερδοσκοπική Λειτουργία, Οικολογία

Το βασικό χαρακτηριστικό του Βίος Coop είναι η αμεσοδημοκρατική λειτουργία του. Ανώτατο όργανό του, είναι η Γενική Συνέλευση των μελών, η οποία αποφασίζει για όλα τα θέματα του συνεταιρισμού και  μπορεί ανά πάσα στιγμή να ανακαλέσει το Διοικητικό και το Εποπτικό Συμβούλιο (ΕΣ)[4]. Η αρχή ‘ένα πρόσωπο – μία ψήφος’, οι πάντα ανοιχτές προς όλους συνεδριάσεις του ΔΣ και η ενεργός συμμετοχή των μελών του στις ανοιχτές  και πλήρως διαφανείς επιτροπές και ομάδες εργασίας, διασφαλίζουν τη δημοκρατική λειτουργία και τη διαφάνεια. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία μιας πραγματικά πολύχρωμης ομάδας ανθρώπων.  Υπάρχουν μέλη κάθε ηλικίας και σχεδόν από κάθε πολιτικό και κοινωνικό χώρο. Η ομάδα αυτή έχει καταφέρει να ξεπεράσει τις δυσκολίες της γραφειοκρατίας και να παράγει άμεσο αποτέλεσμα, μέσα από έναν δυναμικό αγώνα προσφοράς και αλληλοβοήθειας. 

Το Δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η μη κερδοσκοπική λειτουργία του. Κανένας μέλος του συνεταιρισμού, του ΔΣ, ή του ΕΣ (Εποπτικού Συμβουλίου), δεν πληρώνεται, ούτε θα πληρωθεί ποτέ για την δουλειά που κάνει. Το εγχείρημα όμως δε βασίζεται αποκλειστικά στην εθελοντική εργασία των μελών του, γιατί ο συνεταιρισμός πρέπει να είναι οικονομικά βιώσιμος. Έχουν προσληφθεί και εργάζονται κανονικά  4+1 υπάλληλοι, ενώ το κατάστημα έχει συμμορφωθεί καθ’ όλα με την ισχύουσα νομοθεσία (εργασιακά, υγειονομικό, φοροτεχνικά, κλπ). Ένα μέρος των πλεονασμάτων του συνεταιρισμού θα παραμένει  στον συνεταιρισμό για επανεπένδυση και ένα άλλο θα επιστρέφεται στους εργαζομένους, στα μέλη (σε είδος) και την τοπική κοινωνία, με βάση τις συναλλαγές του καθενός.

Ένα άλλο βασικό  χαρακτηριστικό του Βίος Coop είναι, η ευαισθησία για  προστασία του περιβάλλοντος. Αυτή εξασφαλίζεται και μέσω της  «τοπικοποίησης», δηλαδή της τοπικής παραγωγής κατανάλωσης και οργάνωσης  της λειτουργίας του [5]. Η τοπικοποίηση έχει να κάνει με τα μειωμένα τροφοχιλιόμετρα .Την απόσταση  δηλαδή που διανύουν τα εμπορεύματα κατά την μεταφορά τους από τον τόπο παραγωγής  τους, στον τόπο πώλησης και κατανάλωσης. Αυτό σημαίνει:  μείωση στην κατανάλωση ενέργειας,  μείωση παραγωγής ρύπων μεταφοράς, αύξηση της ποιότητας των προϊόντων  

Ο S. Latouche  στο βιβλίο του, το ‘Στοίχημα της Αποανάπτυξης’, εξετάζοντας τις στρεβλώσεις της αγοράς σε σχέση με την τοπικότητα, αναφέρει το  παράδειγμα των γαλλικών συνόρων.  Εκεί βλέπει κανείς νταλίκες να βγαίνουν φορτωμένες με εμφιαλωμένο νερό μιας εταιρίας για εξαγωγή, ενώ ταυτόχρονα, στην απέναντι μεριά του δρόμου, νταλίκες έρχονται φορτωμένες με εμφιαλωμένο νερό μιας άλλης εταιρίας για εισαγωγή [6].

Επιπλέον, οι τοπικές προμήθειες, μας δίνουν την δυνατότητα να έχουμε άμεση επαφή με τους παραγωγούς, να ελέγχουμε καλύτερα τα προϊόντα και τις μεθόδους  παραγωγής  τους  και  έτσι η ίδια η ζήτηση να τους καθοδηγεί  προς μεθόδους παραγωγής που δεν θα επιβαρύνουν τον άνθρωπο και το περιβάλλον.

Τολμώντας  την αλλαγή

Στο Βίος Coop  τολμήσαμε και δραστηριοποιηθήκαμε για τη συνάντηση παραγωγών και καταναλωτών, μακριά από τις κάθετες λογικές της  φιλανθρωπίας και της  ελεημοσύνης, όπου ο ισχυρός από τα πάνω βοηθάει τους αδύναμους κάτω.  Επιδιώκοντας να ενισχύσουμε την τοπική, οικολογική και ποιοτική παραγωγή και κατανάλωση στοχεύουμε όλοι μαζί να αλλάξουμε τους όρους του παιχνιδιού. Οικοδομούμε οριζόντια, ισότιμα, από τα κάτω, έναν καινούργιο κόσμο Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, έναν κόσμο συνεργασίας, περιβαλλοντικής μέριμνας και δημοκρατίας.

Οι 360 πρώτοι, έχουν κάνει την αρχή.

Βιβλιογραφία:
[1] Νικολόπουλος Τ. & Καπογιάννης Δ., Εισαγωγή στην Κοινωνική & Αλληλέγγυα Οικονομία, εκδ. των συναδέλφων, 2012

[2] Νικολάου Κ., Από το κίνημα της πατάτας στο συνεταιριστικό παντοπωλείο, Διαλεκτικά, 8/1/2014,  http://www.dialektika.gr/2014/01/blog-post.html

[3] Βίος Coop, Άνοιξε το πρώτο συνεταιριστικό μη κερδοσκοπικό παντοπωλείο στη Θεσσαλονίκη, Κοινωνικός Καταναλωτικός Συνεταιρισμός Θεσσαλονίκης, 19/12/2013, www.bioscoop.gr

[4] Βίος Coop, Καταστατικό,  Κοινωνικός Καταναλωτικός Συνεταιρισμός Θεσσαλονίκης,  www.bioscoop.gr

[5] Κολέμπας Γ., Τοπικοποίηση από το παγκόσμιο… στο τοπικό, εκδ. Αντιγόνη, 2009

 [6] Latouche S., Το στοίχημα της αποανάπτυξης, εκδ. Βάνιας, 2008